Gücdən salma (de-escalation— de-eskalasiya) — gərginlik, intensivlik və ziddiyyətlərin artmasının qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmuş bir davranışdır. Həmçinin münaqişə həllində də istifadə olunan bir yanaşmadır. Bəzi insanlar münaqişəni böyütməyə meyilli davranışlara mənsub olduğundan, bu cür böyümənin qarşısını almaq üçün xüsusi tədbirlər görülməlidir. De-eskalasiyaya bir çox yanaşmalar mövcuddur[1].
 | Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Eskalasiyadan de-eskalasiyaya
Rusiya 2014-cü il Milli Müdafiə Strategiyasını (National Defense Strategy) yayımladıqdan və xüsusilə Amerikanın 2018 Nüvə Duruş İncələməsinin (Nuclear Posture Review) nəşrindən sonra ABŞ rəsmiləri, mütəxəssislər və Milli Təhlükəsizlik vizaları "eskalasiyadan de-eskalasiyaya" ifadəsini ya Rusiyanın strategiyasını təsvir etmək üçün, ya da bu təsviri tənqid etmək üçün istifadə etdilər. "Eskalasiyadan de-eskalasiyaya" kimi ifadələr paylaşıldıqları qədər səhv başa düşülən və sui-istifadə edildikləri məqamlarda daha tez yayılan ifadələrdəndir. Bu ifadə ilə bağlı problem, Rusiyanın bir münaqişəni dayandırmaq və ya dayandırmaq üçün müəyyən olunmuş eskalasiyadan (nüvə və ya başqa) istifadə etmək imkanına və ya planına malik olmaması demək deyil. Bu cür eskalasiya daha böyük bir strateji yanaşmanın yalnız bir hissəsidir, həmçinin Moskvanın Nüvə Astanasına diqqəti artırması ağaclar üçün meşəni itirmək riskini daşıyırdı[2].
Rusiyanın bu münaqişəyə yanaşmasını, Soyuq Müharibənin sonuna qədər Amerikanın stategiyasının bir hissəsi olan "eskalasiya nəzarəti" kimi təsvir etmək olar. Soyuq Müharibədən sonrakı münaqişələrdə müəyyən çətinliklərlə qarşılaşan ABŞ, düşmənin bacardığı istənilən qarşıdurma səviyyəsində rəqiblərinə hakim ola bildi. Bu, "eskalasiya hökmranlığı" çərçivəsində, eskalasyon tetikleyicilərinin diqqətlə hesablanması dövlətin varlığı üçün zərurətdən daha çox bir üstünlük olmuşdur. Digər tərəfdən Rusiya, Qərb qarşısında belə bir üstünlüyə malik deyildi və bunun əvəzinə "eskalasiya nəzarəti" (bir münaqişənin daha aşağı, daha məqbul səviyyədə tutulmasını təmin etmək üçün diqqətlə hesablanmış, proaktiv nüanslara əsaslanan stateji bir yanaşma) qəbul etdi. Bu yanaşma yolu ilə Rusiya münaqişə səviyyələrində özlərinə hakim olmaqdan daha çox, eskalasiya mexanikasına və şərtlərinə hakim olaraq, münaqişələrin artma səviyyəsinə,intensivliyinə, yəni eskalasiyaya nəzarət edə bilər. De-eskalasiya taktikası (gücdən salma taktikası) bu strategiyanın bir vasitəsidir[2].
Rusiyanın münaqişəsində "eskalasiyadan de-eskalasiyaya" ifadəsi münaqişəyə bütöv yanaşmaqdansa, yalnız Rusiyanın nüvə silahından istifadə hüdudlarına diqqət yetirməsinə meyillidir. De-eskalasiya mahiyyət etibarilə daha çox eskalasiyaya(intensivləşməyə) nəzarət etmək üçündür. Buna nümunə olaraq, Rusiya Suriyada ABŞ qüvvələri arasında artan gərginlik fonunda, 2015 və 2016-cı illərdə bu intensivliyə əsasən Suriyaya S-400 və S-300 hava hücumundan müdafiə sistemlərini yerləşdirdi. ABŞ rəsmilərindən biri 2016 S-300 yerləşdirilməsinin ardındakı niyyət barədə soruşduqda isə, " Nusranın hava qüvvəsi yoxdur, elə deyilmi?" deyə cavablandırılmışdı. ABŞ, Rusların ABŞ təyyarəsini vurması ehtimalını nəzərə aldı. Digər bir nümunə isə taktiki nüvə silahı məşqlərin ssenarisinə daxil edilməyib, lakin məşqlər Rusiyanın rəqibin xərcləri və faydalarının təhlilini dəyişmək üçün böyük artilleriya və raket atəşindən necə istifadə etməyi planlaşdırdığını göstərib. Göründüyü kimi, de-eskalasiya hərəkətləri nüvə silahını tətbiq etməməlidir[2].
İxtisaslaşdırılmış de-eskalasiya taktikasının öyrədilməsi son dərəcə vacibdir[3]. Müasir hərbçilər insanları, siyasi partiyaları, üsyançıları, partizanları və ya münaqişədə iştirak edən digər subyektləri münaqişənin həlli üçün lazım olan şərtlərə qayıtmağa məcbur etmək və ya inandırmaq üçün şəraitdən asılı olaraq gərginlik və intensivliyin azalması və de-eskalasiya(gücdən salma) qabiliyyətinə malik olmalıdırlar. Gələcəkdə münaqişəyə girəcək olan hər hansı bir hərbi qüvvə, əhalisi, hərbi və siyasi quruluşu da daxil olmaqla, millətin daxilində istədiyi effekti yaratmaq üçün həm eskalasiya,həm də de-eskalasiya(gücdən salma) üsullarının tanınması və tətbiqi üçün təlim və təchiz olunmalıdır[4].
De-eskalasiyanın rolunu daha yaxşı anlaşılması və izahı üçün Malcolm Gladwell və Gary Klein müəyyən tövhələr vermişdir[4].
İstinadlar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
