Dmanisi bələdiyyəsi

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Dmanisi (dəqiqləşdirmə).

Dmanisi bələdiyyəsi^[7], Başkeçid bələdiyyəsi^[8] — Gürcüstan Respublikasının Aşağı Kartli diyarında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Başkeçid şəhəridir.

Rayon
Dmanisi bələdiyyəsi gürc. დმანისის მუნიციპალიტეტი (dmanisis munitsipaliteti)
დმანისის მუნიციპალიტეტი
Bayraq Gerb
41°19′56″ şm. e. 44°12′16″ ş. u.HGYO
Ölkə	Gürcüstan
İnzibati mərkəz	Dmanisi
İcra başçısı	Tengiz Mirotadze[1]
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	1930
Sahəsi	1 198.8[2][3] km²
Saat qurşağı	UTC+04:00
Əhalisi
Əhalisi	28 900[4] nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	(360)[5]
Poçt indeksi	1700–1799[6]
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Bələdiyyə ərazisi 1917-ci ilədək Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasına, 1917-1930-cu illərdə birbaşa Tiflis quberniyasına daxil olmuşdur. 1930-cu ildə hazırkı bələdiyyənin ərazisini əhatə edən Başkeçid rayonu təşkil edildi. 18 mart 1947-ci il tarixində rayonun inzibati mərkəzi rəsmən Dmanisi şəhəri, rayonun özü isə Dmanisi rayonu adlandırıldı.^[9]

Coğrafiyası

Başkeçid bələdiyyəsi Borçalının ən hündür dağlıq regionu hesab olunur. Ərazisi təqribən dəniz səviyyəsindən 1000 mertdən başlayaraq Qaraxaç yaylasında hündüylüyü 3196 metrə çatan Ağçala dağınadək yüksək dağlıq relyefə malikdir. Digər hündür zirvələri Leyli (3154 m.), Yemlikli (3055 m.), Əyriqar (2973 m.), Sənəkuçan (2923 m.), Şindi dağı (1897 m.) və s.-dir. 2009-cu ilə olan məlumata əsasən ərazisinin 23.936 hektarı meşələrlə örtülüdür.^[10]

İnzibati-ərazi bölgüsü

1 yanvar 1931-ci il vəziyyətinə

1 yanvar 1931-ci il tarixinə olan inzibati-ərazi bölgüsünə əsasən Başkeçid rayonu 1204 km² ərazini, bu ərazidə yerləşən 8 kənd sovetliyinə daxil olan toplam 65 kəndi və bu kəndlərdə yaşayan 26.277 nəfər əhalini əhatə edirdi.

15 oktyabr 1938-ci il vəziyyətinə

15 oktyabr 1938-ci il tarixinə olan inzibati-ərazi bölgüsünə əsasən Başkeçid rayonu 1.2 min km² ərazini, bu ərazidə yerləşən 13 kənd sovetliyini əhatə edirdi.

1 may 1960-cı il vəziyyətinə

1 may 1960-cı il tarixinə olan inzibati-ərazi bölgüsünə əsasən Başkeçid rayonu 1223.1 km² ərazini, bu ərazidə yerləşən 1 qəsəbə və 12 kənd sovetliyini əhatə edirdi. Bu sovetliklərə 1 şəhər tipli qəsəbə və 58 kənd daxil idi.

17-24 yanvar 2002-ci il vəziyyətinə

Əhalisi

1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumata əsasən rayonda 28.9 min nəfər əhali yaşayır.^[4] Onun 3.8 min nəfəri Başkeçid şəhərində, 25.1 min nəfəri isə kəndlərdə yaşayır.^[11]

Başkeçid rayonunun əhalisi^[4]

1.1.2003 r.t.	1.1.2004 r.t.	1.1.2005 r.t.	1.1.2006 r.t.	1.1.2007 r.t.	1.1.2008 r.t.	1.1.2009 r.t.	1.1.2010 r.t.	1.1.2011 r.t.	1.1.2012 r.t.
27 700	27 600	27 800	28 400	28 300	28 179[10]	28 200	28 500	28 800	28 900

Etnik tərkibi

Başkeçid rayon əhalisinin milli tərkibi

Etnik qrup	1939 sa.[12]	Nisbəti	1959 sa.[13]	Nisbəti	1979 sa.[14]	Nisbəti[14]	1989 sa.[15]	Nisbəti[15]	2002 sa.[16][17]	Nisbəti[16]
cəmi	33 975	100 %	34 174	100 %	44 574	100 %	51 844	100 %	28 034	100 %
azərbaycanlı	16 945	49.87 %	19 666	57.55 %	32 164	72.16 %	33 107	63.86 %	18 716	66.76 %
gürcü	6 536	19.24 %	5 742	16.80 %	5 774	12.95 %	14 590	28.14 %	8 759	31.24 %
urum	5 320	15.66 %	4 499	13.16 %	3 537	7.94 %	3 174	6.12 %	218	0.78 %
rus	1 663[18]	4.89 %	1 126	3.30 %	691	1.55 %	579	1.12 %	156	0.56 %
erməni	2 719	8.00 %	2 800	8.19 %	2 308	5.18 %	187	0.36 %	147	0.52 %
osetin	34	0.1 %	41	0.12 %	24	0.05 %	41	0.08 %	12	0.04 %
abxaz	...	...	...	...	...	...	...	...	9	0.03 %
ukraynalı	138[18]	0.41 %	143	0.42 %	22	0.05 %	47	0.09 %	7	0.02 %
alman	482	1.42 %	...	...	...	...	...	...	...	...
kürd və yezidi	27	0.08 %	11	0.03 %	...	...	4	0.01 %	...	...
yəhudi	4	0.01 %	10	0.03 %	1	0.00 %	...	...	...	...
ləzgi	25	0.07 %	...	...	...	...	...	...	...	...
assuriyalı	4	0.01 %	...	...		...	...	...	...	...
digər	78	0.24 %	136	0.40 %	53	0.12 %	115	0.22 %	10	0.04 %

Yaşayış məntəqələri üzrə, 2002 sa.

17-24 yanvar 2002-ci il Ümumgürcüstan əhali siyahıyaalınmasının rəsmi yekunlarına əsasən rayonun ümumi 28.034 nəfər əhalisinin 3.427 nəfəri Başkeçid şəhərində, 24.607 nəfəri isə kəndlərdə yaşayır. Kənd əhalisinin 74.4 %-ni azərbaycanlılar, 24.2 %-ni gürcülər, 0.7 %-ni urumlar, 0.3 %-ni ermənilər, 0.2 %-ni ruslar, 0.2 %-ni isə digər millətlərin nümayəndələri təşkil edir.^[19] Yekunlara görə rayonda 1 şəhər, 59 kənd olmaqla 60 yaşayış məntəqəsi var idi və kəndlərdən 3-ündə əhali yaşamırdı.^[19]

Bələdiyyə daxil olan yaşayış məntəqələrində gürcülərin məskunlaşması Qomareti kəndi istisna olmaqla XIX əsrin II yarısından başlamışdır. Belə ki, 1832-ci il kameral sayımı zamanı gürcülər bütün Borçalı distansiyası ərazisində yalnız Qomareti kəndində yaşayırdılar.^[20]

17-24 yanvar 2002-ci il siyahıyaalınmasına əsasən Başkeçid rayonunun yaşayış məntəqələri^[19][21]

No	Gürcücə rəsmi adı	Azərbaycanca əsil adı	Əhali	Rəsmi milli tərkib
57	cəmi	cəmi	28 034
1	ქალაქი დმანისი (kalaki dmanisi)	Başkeçid şəhəri	3 427	82 %[21] gürcü, 12 %[21] azərbaycanlı
2	სოფელი ამამლო (sopeli amamlo)	Hamamlı kəndi	1 596	97 % azərbaycanlı
3	სოფელი ირგანჩაი (sopeli irqançey)	Yırğançay	2 678	97 % azərbaycanlı
4	სოფელი ზემო ყარაბულახი (sopeli zemo karabulaxi)	Yuxarı Qarabulaq	1 114	99 % azərbaycanlı
5	სოფელი მამიშლო (sopeli mamişlo)	Məmişli	908	99 % azərbaycanlı
6	სოფელი ზემო ოროზმანი (sopeli zemo orozmani)	Yuxarı Oruzman	901	100 % azərbaycanlı
7	სოფელი დიდი დმანისი (sopeli didi dmanisi)		871	96 % gürcü
8	სოფელი მაშავერა (sopeli maşavera)	Qoruncuq	864	97 % gürcü
9	სოფელი განთიადი (sopeli qantiadi)	Qalamşa	816	96 % gürcü
10	სოფელი დიდი გომარეთი (sopeli didi qomareti)		802	97 % gürcü
11	სოფელი ყიზილქილისა (sopeli kizilkilisa)	Qızılkilsə kəndi	774	99 % azərbaycanlı
12	სოფელი ბეზაქლო (sopeli bezaklo)	Bəzəkli kəndi	763	97 % azərbaycanlı
13	სოფელი საფარლო (sopeli saparlo)	Səfərli	738	99 % azərbaycanlı
14	სოფელი კამარლო (sopeli kamarlo)	Qəmərli kəndi	713	100 % azərbaycanlı
15	სოფელი დაგარახლო (sopeli daqaraxlo)	Dağ Arıxlı kəndi	711	100 % azərbaycanlı
16	სოფელი ბოსლები (sopeli boslebi)		667	98 % gürcü
17	სოფელი ქვემო ოროზმანი (sopeli kvemo orozmani)	Aşağı Oruzman	660	99 % azərbaycanlı
18	სოფელი კაკლიანი (sopeli kakliani)	Gəyliyən kəndi	640	100 % azərbaycanlı
19	სოფელი ჯავახი (sopeli çataxi)		628	97 % gürcü
20	სოფელი იაყუბლო (sopeli iakublo)	Yaqublu	498	99 % azərbaycanlı
21	სოფელი იფნარი (sopeli ipnari)	İpnari kəndi	481	96 % azərbaycanlı
22	სოფელი შინდილიარი (sopeli şindiliari)	Şindilər	467	100 % azərbaycanlı
23	სოფელი ტნუსი (sopeli tnusi)	Dunus kəndi	454	100 % azərbaycanlı
24	სოფელი პანტიანი (sopeli pantiani)	Armudlu kəndi	410	99 % azərbaycanlı
25	სოფელი ვარდისუბანი (sopeli vardisubani)		403	98 % gürcü
26	სოფელი გედაგდაღი (sopeli qedaqdaği)	Gödəkdağ kəndi	362	100 % azərbaycanlı
27	სოფელი კამიშლო (sopeli kamişlo)	Qamışlı kəndi	355	99 % azərbaycanlı
28	სოფელი ყიზილაჯლო (sopeli kizilaclo)	Dağ Qızılhacılı	341	100 % azərbaycanlı
29	სოფელი შახმარლო (sopeli şaxmarlo)	Şahmarlı	341	100 % azərbaycanlı
30	სოფელი ქვემო ყარაბულახი (sopeli kvemo karabulaxi)	Aşağı Qarabulaq	333	100 % azərbaycanlı
31	სოფელი ვაკე (sopeli vake)	Qarakilsə kəndi	317	90 % azərbaycanlı
32	სოფელი დალარი (sopeli dalari)	Dəllər kəndi	313	100 % azərbaycanlı
33	სოფელი ლოქჯანდარი (sopeli lokcandari)	Lökcandar kəndi	258	100 % azərbaycanlı
34	სოფელი მთისძირი (sopeli mtisdziri)	Suqala kəndi	243	98 % azərbaycanlı
35	სოფელი ორმაშენი (sopeli ormaşeni)	Ormeşən	206	100 % azərbaycanlı
36	სოფელი გუგუთი (sopeli ququti)		178	99 % gürcü
37	სოფელი პატარა გომარეთი (sopeli patara qomareti)		174	97 % gürcü
38	სოფელი პატარა დმანისი (sopeli patara dmanisi)		169	97 % gürcü
39	სოფელი ანგრევანი (sopeli anqrevani)	Əngirəvan kəndi	162	98 % azərbaycanlı
40	სოფელი ბახჩალარი (sopeli baxçalari)	Bağçalar kəndi	149	100 % azərbaycanlı
41	სოფელი უსეინქენდი (sopeli useinkendi)	Hüseynkənd	135	100 % azərbaycanlı
42	სოფელი ქარიანი (sopeli kariani)	Çopurallar kəndi	108	98 % azərbaycanlı
43	სოფელი საჯა (sopeli saca)		106	100 % azərbaycanlı
44	სოფელი მამიშლარი (sopeli mamişlari)	Məmişlər	102	100 % azərbaycanlı
45	სოფელი სალამალეიქი (sopeli salamaleiki)	Salamməlik	98	100 % azərbaycanlı
46	სოფელი ახა (sopeli axa)		93	99 % gürcü
47	სოფელი მამულა (sopeli mamula)		80	99 % gürcü
48	სოფელი ჩათახი (sopeli çataxi)		79	99 % gürcü
49	სოფელი ველისპირი (sopeli velispiri)	Ergişoğlu	64	56 % gürcü, 31 % urum
50	სოფელი სარკინეთი (sopeli sarkineti)	Dəmirbulaq kəndi	63	43 % gürcü, 41 % urum
51	სოფელი ტყისპირი (sopeli tkispiri)	Boğazkəsən kəndi	53	98 % azərbaycanlı
52	სოფელი საკირე (sopeli sakire)	Qaşqatala kəndi	49	41 % urum, 37 % azərbaycanlı
53	სოფელი გორა (sopeli qora)	Canbağça kəndi	38	47 % azərbaycanlı, 47 % urum
54	სოფელი განახლება (sopeli qanaxleba)	Anbarlı kəndi	33	42 % urum, 36 % gürcü
55	სოფელი სოღუთლო (sopeli soğutlo)	Söyüdlü	27	100 % azərbaycanlı
56	სოფელი პანტიანი (sopeli pantiani)		11	100 % gürcü
57	სოფელი უკანგორი (sopeli ukanqori)		10	80 % gürcü

İqtisadiyyatı

Başkeçid Gürcüstanın aqrar rayonu hesab olunur. 2006-cı ildə respublika üzrə süd istehsalının 2.3 %-i, taxıl və kartof istehsalının isə 2.4 %-i bu rayonun payına düşmüşdür.

Mədəniyyəti

2006-cı ilin əvvəllərinə olan məlumata əsasən rayonda fəaliyyət göstərən 45 məktəbdə, o cümlədən 12 orta, 12 bazis və 18 ibtidai məktəbdə 3.817 nəfər şagird təhsil alır və onların təlim-tərbiyəsi ilə 474 nəfər müəllim məşğul olur. Məktəblərin 29-u azərbaycan, 14-ü gürcü, 2-si isə rusdillidir. Ölkədə keçirilən 2005-ci il dövlət imtahanında rayondan 60 abituriyent iştirak etmiş, onlardan yalnız 23-ü tələbə adını qazanmışdır.

Hazırda rayonda 1 teart, 21 kitabxana fəaliyyət göstərir və 1 qəzet nəşr olunur.

İstinadlar

1. Региональный Информационный портал Квемо-Картли: Справочник по региону: самоуправление: Муниципальные советы^{[ölü keçid]}
2. National Statistics Office of Georgia: ტომი I - საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის შედეგები Arxivləşdirilib 2015-10-23 at the Wayback Machine
3. Отдел по вопросам работы советов президиума верховного совета Грузинской ССР. Грузинская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1987 года, Издание пятое. Издательство Сабчота Сакартвело. Тбилиси. 1988. стр. 30
4. National Statistics Office of Georgia: Population by Municipalities for the Beginning of the Year (Thousands) Arxivləşdirilib 2014-07-22 at the Wayback Machine. (official estimates)
5. http://silknet.com/?module=popup_content&language=ge&product_id=8&type_id=20&attr=city_indexes.
6. http://www.gpost.ge.
7. Дманиси // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. III ҹилд: Гајыбов—Елдаров. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1979. С. 488.
8. Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 135.
9. Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki, filologiya elmləri doktoru, professor Şurəddin Məmmədli. Gürcüstan Azərbaycanlıları. Gürcüstanda Azər Türkləri məskunlaşan inzibati-ərazi vahidləri. Statistik-ensiklopedik bilgilər. Tbilisi, 2006-cı il, səh. 28 Arxivləşdirilib 2012-10-15 at the Wayback Machine
10. საქართველოსა და სომხეთის საზღვრისპირა რეგიონებში^{[ölü keçid]} მოსახლეობის და არასამთავრობო\სამოქალაქო ორგანიზაციების კვლევა რაოდენობრივი და თვისებრივი კვლევის ანგარიში მომზადებულია ქეა ინთერნეშენალისთვის კავკასიაში პროექტის საქართველოს მხარის პარტნიორი სამოქალაქო განვითარების სააგენტო(CiDA) აგვისტო-ოქტომბერი, 2009 თბილისი, საქართველო
11. National Statistics Office of Georgia: Statistical abstract, Demographic situation in Georgia 2012 Arxivləşdirilib 2013-08-22 at the Wayback Machine: Contents—>Population—>Number of population by municipalities, page 17. Published in 15 October 2012.
12. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Башкичетский район (1939 г.) Arxivləşdirilib 2021-11-07 at the Wayback Machine
13. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Башкичетский район (1959 г.) Arxivləşdirilib 2022-08-31 at the Wayback Machine
14. The European Centre for Minority Issues Caucasus: Ethnic Groups of Georgia: Census 1979 (Total/Percentage) Arxivləşdirilib 2021-10-27 at the Wayback Machine
15. The European Centre for Minority Issues Caucasus: Ethnic Groups of Georgia: Census 1989 (Total/Percentage) Arxivləşdirilib 2013-04-23 at the Wayback Machine
16. The European Centre for Minority Issues Caucasus: Ethnic Groups of Georgia: Census 2002 (Total/Percentage) Arxivləşdirilib 2013-11-01 at the Wayback Machine
17. National İntegration and Tolerance in Georgia: Map: 2002 Census Courtesy of Department of Statistics Arxivləşdirilib 2012-08-01 at the Wayback Machine
18. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: : Распределение русских и украинцев по административно-территориальным единицам Грузинской ССР (1939 г.) Arxivləşdirilib 2021-11-05 at the Wayback Machine (без Абхазской АССР и Юго-Осетинской АО)
19. National Statistics Office of Georgia: 2002 წლის სოფლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები Arxivləşdirilib 2018-09-28 at the Wayback Machine
20. Некоторые замечания на книгу Обозрение Российских владений за Кавказом, составленная членом-корреспондентом статистического отделения совета Министерства внутренних дел И.И.Шопеном. Санкт-Петербург, в типографии А. А. Плюшара. 1840 год, стр. 6
21. The European Centre for Minority Issues Caucasus: Jonathan Wheatley. Obstacles Impeding the Regional Integration of the Kvemo Kartli Region of Georgia Arxivləşdirilib 2013-11-12 at the Wayback Machine. ECMI Working Paper #23. February, 2005

    Below are listed data from the 2002 Census concerning all villages in the five rayons about which this report is concerned. As the published version of the Census does not provide the breakdown of the population of the rayon centres in terms of ethnic groups, the figures given for these cities have been extrapolated from general data on the population of rayons and village-byvillage data from rural areas.