From Wikipedia, the free encyclopedia
Xápeto o Iapetus ye ún de los satélites del planeta Saturnu. Ye l'octavu más distante al planeta y el terceru en tamañu, con un diámetru d'alredor de 1500 km, dempués de los satélites más grandes Titán y Rea. Afayólu Giovanni Cassini en 1671. Tarda en completar una vuelta alredor de Saturnu 79,33 díes terrestres, a una distancia media de 3 561 300 km.
 .svg){kind=small} Xápeto | |
|---|---|
satélites de Saturnu y satélite regular (es)  | |
 | |
| Símbolu astronómicu |
|
| Descubridor | Giovanni Domenico Cassini[1] |
| Data de descubrimientu | 25 ochobre 1671 |
| Epónimu | Xapetu |
| Datos d'observación | |
| Magnitú aparente (V) | 10,2 () |
| Oxetu astronómicu padre | Saturnu |
| Carauterístiques físiques | |
| Radiu | 734,5 km |
| Masa | 1,8055 Yg[2] |
| Densidá | 1,088 g/cm³[3] |
| Albedu | 0,6 |
| Carauterístiques orbitales | |
| Periodu orbital | 79,3215 d |
| Semiexe mayor (a) | 3 560 820 km |
| Enclín (i) | 17,28 ° |
| Escentricidá orbital (e) | 0,0286125 |
 | |
Ún de los hemisferios del satélite ye muncho más escuru que l'otru, peculiar carauterística que podría debese a una composición distinta del material de la superficie, proveniente del interior de la mesma lluna o bien de materia d'otros satélites o aniellos. Nun se conoz con certidume'l motivu real, anque la segunda hipótesis cada vez ye más sofitada por evidencies observacionales.[cita [ensin referencies]
Xápeto recibe'l so nome del titán Iapetus. Ye tamién conocíu como Saturnu VIII.
Giovanni Cassini nomó a los cuatro satélites qu'afayó Sidera Lodoicea (les estrelles de Lluis) n'honor al rei Lluis XIV.[cita [ensin referencies] Sicasí, la mayoría de los astrónomos optaron por referise a elles y a Titán usando númberos, de Saturnu I a Saturnu V. Al afayase Acoriques y Encélado en 1789, estendióse la numberación dica Saturnu VII.
El nome actual de les llunes difundiólu John Herschel (fíu de William Herschel, que descubriera Acoriques y Encélado) na so publicación de 1847 Resultaos de les observaciones astronómiques realizaes nel cabu de Bona Esperanza, na que suxirió llamales usando los nomes de los titanes (hermanes y hermanos de Crono/Saturnu).[4] Estos son Tetis, Dione, Rea y Xápeto.
La órbita de Xapetu ye poco corriente. Por casu, la distancia media a Saturnu ye enforma mayor que la de los otros satélites grandes (alredor del triple que Titán, que ye'l más cercanu a Xápeto). Otra carauterística notable entá non esplicada ye'l so enclín orbital (15º), notablemente mayor que la del restu de les llunes mayores de Saturnu.
Estes dos carauterístiques (el so enclín orbital y la considerable distancia al planeta) convierten a Xápeto na única lluna grande de Saturnu dende la cual podríen observase dafechu los aniellos de Saturnu; dende les demás, éstos vense práuticamente de cantu por cuenta de la so poca o nulu enclín orbital.[5][6]
La baxa densidá de Xápeto indica que'l so principal componente ye'l xelu, acompañáu d'una pequeña cantidá de materiales predregosos. A lo llargo de tola so superficie, amuesa una amplia cantidá de cráteres; na rexón escura la sonda Cassini/Huygens desveló dellos cráteres de xigantesques proporciones, trés de los cualos entepasen los 350 quilómetros de diámetru. El más grande d'ellos tien unos 500 km d'anchu y un cantu con pendientes de más de 15 quilómetros desaxeradamente empinaes.
La forma del satélite ye esférica, como puede esperase d'una lluna de gran tamañu, con partes esnanchaes y un cordal ecuatorial tan altu que distorsiona la forma de Xapetu, inclusive observada dende gran distancia. Por esti motivu y por cuenta de que la sonda Cassini nun fotografió la totalidá de la so superficie, nun esiste un consensu sobro cuál ye esautamente la figura d'esti cuerpu.
Nel sieglu XVII, Giovanni Cassini reparó que podía ver Xápeto cuando esti s'atopaba nun llau de Saturnu pero non nel otru. Aportó a la conclusión acertada qu'unu de los hemisferios del satélite yera más escuru que l'otru, carauterística confirmada poles imáxenes de les sondes Voyager y Cassini/Huygens.
La diferencia de coloración ente los dos hemisferios ye bien marcada. L'hemisferiu nel sentíu de la órbita de Xápeto alredor de Saturnu ye escuru, con un albedu d'ente 0,03 y 0,05 con una llixera coloración ente acoloratada y marrón. Per otru llau, la mayor parte del otru hemisferiu y el polu son esllendantes, con un albedu d'ente 0,5 y 0,6; casi tan brillosu como la superficie d'Europa. El patrón de coloración ye análogu a una versión esférica del símbolu del yin y el yang. La rexón escura llámase Cassini Regio y la esllendante Roncevaux Terra. La parte sur de Roncevaux Terra llámase Saragossa Terra.
Créese que les rexones son escures por tar cubiertes por un material d'orixe orgánicu formáu por compuestos de carbonu y nitróxenu. L'orixe d'esti material escuro nun ye conocíu, anque se propunxeron diverses teoríes.
Una d'elles diz que'l material escuro nun ye orixinariu de Xápeto sinón que provién d'otru satélite de Saturnu, dende onde foi espulsáu dempués qu'esti recibiera l'impautu d'un enorme meteoritu. Suxiriéronse Febe y Hiperión como posibles candidatos. Les resultancies del sobrevuelu de la sonda Cassini d'esta lluna'l día 10 de setiembre de 2007 paecen confirmar esta teoría, y de fechu apunten a que, tres l'acumuladura de dichu material y al tar lo suficientemente caliente pa ello —por ser escuru y por tanto absorber la lluz solar—, producióse un fenómenu de segregación térmica, pol cual empezóse a evaporar xelu d'agua del llau escuro en direición a zones más fríes —los polos y otres zones xelaes cercanes—, favorecíu pola lenta rotación d'ésta lluna (apenes 79 díes). El procesu, siguíu mientres miles de millones d'años y a escala global, pudo dir autoalimentándose hasta güei, faciendo más escures les partes riques nesi material y más esllendantes les otres zones.[7][8]
Otra teoría similar paez cobrar puxanza tres el descubrimientu en 2009 d'un xigantescu y desaxeradamente tenue aniellu adicional sobro Saturno.[9] Les partícules del aniellu podríen ser abasnaes pel vientu solar, cubriendo la superficie de la lluna «como inseutos nun parabrís».
Otra teoría propón que'l material escuro provién del interior del satélite y que remaneció a la superficie al traviés d'una combinación d'impautu meteóricu y criovulcanismu.
A lo postrero, suxirióse que les rexones escures a cencielles podríen ser zones que nun tienen agua. Xápeto, por causa de la so lenta rotación, tien la superficie más caliente de tol sistema de satélites de Saturnu (130 K na rexón escura). Esta temperatura ye abonda pa que l'agua se sublime, pa más sero conxelase n'otru puntu de la superficie. Esti procesu repítese hasta que l'agua llega a un llugar onde yá nun pudiera sublimase más (les rexones esllendantes), dexando zones ensin agua (les rexones escures). Sicasí, esta teoría nun esplica por qué solo un hemisferiu ye escuru.
Tampoco se conoz la fondura de la capa de material escuro. Nun hai cráteres esllendantes nel hemisferiu escuru; poro, si'l material escuro ye poco fondu tien de ser desaxeradamente recién, o anováu constantemente, pues d'otra manera un impautu de meteoritu travesaría la capa escura pa dexar el material esllendante al descubiertu.
Un aspeutu difícil d'esplicar ye la cresta que cuerre a lo llargo del centru de Cassini Regio. Trátase d'un cordal ecuatorial (sigue casi perfectamente l'ecuador del satélite, anque solo nel hemisferiu escuru) d'unos 1300 km de llargu, 20 km d'anchu y 13 km d'altor que da al satélite l'apariencia d'una nuez. Foi afayada n'avientu de 2004 pola sonda espacial Cassini y bautizada n'agostu de 2008 Toledo Montes pola Unión Astronómica Internacional.[10][11] Dellos picos álcense más de 20 km sobro les planicies circundantes, lo que los asitia ente los más altos del sistema solar. El cordal forma un complexu sistema qu'inclúi picos aisllaos, segmentos de más de 200 km y seiciones con trés crestes paraleles próximes.[12] La cresta nun sigue nel hemisferiu lluminosu (dellos picos cercanos en cantu de Cassini Regio fueron atopaos poles sondes Voyager), pero hai una serie de picos aisllaos d'hasta 10 km d'altor a lo llargo del ecuador.[13] El sistema de crestes ta intensamente craterizáu, carauterística propia de les traces o terrenos más antiguos.[14]
Dica agora nun s'estableció una hipótesis firme para esplicar l'orixe del cordal, sinón que distintos científicos sofitaron dalgunes de les cuatro siguientes:
Xápeto foi visitáu pela sonda Voyager 2 que, como parte del so viaxe a les llendes del sistema solar, el 23 d'agostu de 1981 pasó a menos de 910 000 km del satélite, tomando delles semeyes de la so superficie.[16] Más apocayá, n'avientu de 2004, la nave Cassini de la misión Cassini-Huygens, pasó a 123 000 km de Xápeto y fotografió Cassini Regio con muncho más detalle que'l Voyager.[17] El 10 de setiembre de 2007 Cassini tornó a averase a Xápeto; esta vegada pasó a namái 1640 km del satélite, siendo l'únicu sobrevuelu cercanu que la sonda va realizar a esti satélite.[18][19]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
