From Wikipedia, the free encyclopedia
L'Iberorrománicu[1] ye un subgrupu de llingües romances que posiblemente formen un subgrupu filoxenéticu dientro de la familia romance. Les llingües iberromances desendólquense en territorios ocupaos polos romanos p'hacia l'añu 415, ello ye, la península ibérica y el norte del Magreb y les sos conquistes posteriores (la Suevia).
 |
| Esti artículu fai parte de la serie Llingües romániques |
| Grupos llingüísticos |
|
Iberorrománicu |
Llingües consideraes universalmente dientro del grupu iberromance son el galaico-portugués (y los sos modernos descendientes), l'asturlleonés y l'castellán y el navarroaragonés. Toes estes llingües formen un continuum xeollectal con alta intelixibilidá ente les llingües axacentes.
Les llingües iberorromances son una agrupación convencional de les llingües romances, munchos autores usen el términu nun sentíu xeográficu, anque non necesariamente filoxenéticu. Filoxenéticamente, esisten discrepancies sobre qué llingües han de se considerar dientro del grupu iberorromance, yá que por casu dellos autores consideren que les llamaes occitano-romániques, podríen tar más estrechamente rellacionaes coles llingües gallo-romániques que coles llingües ibéro-romániques. Y la posición del aragonés dientro de les llingües romániques de la península ibérica tamién causa discrepancies.
Una agrupación xeográfica convencional frecuente ye la siguiente:
No que sigue va usase'l signu convencional † pa les llingües muertes.
L'iberorromance occidental presenta un númberu de traces gramaticales y fonolóxiques definitories que tán ausentes nel llamáu iberorromance oriental que de la mesma presenta carauterístiques comunes col galorromance o'l galoitalianu pero non presentes nes llingües iberromances occidentales. Dellos autores consideren que les llingües iberorromances tomen namái al grupu occidental y nuclear y que'l llamáu "iberorromace oriental" realmente constitúi un grupu filoxenéticu a parte con carauterístiques entemedies ente l'iberorromance y el galorromance.
Les llingües iberrromances occidentales son:
La clasificación d'Etnologue inclúi un grupu de llingües romances de la península Ibérica duldosu formáu pol navarroaragonés y pol mozárabe. Anque munchos especialistes consideren qu'esa xebra nun ye un grupu válidu nin alcuentren demasiaos argumentos pa postular una especial rellación ente l'aragonés y el mozárabe.
El grupu pirenaico-mozárabe suel clasificase de delles maneres, y nun esiste un consensu global sobre la so filiación. Les teoríes más aceptaes son:
Dada la gran cercanía que tienen les llingües iberorromances per tola Península Ibérica (ya en delles fasteres d'América del sur), esisten árees au se falen llingües mestes o variedaes llingüístiques de transición que presenten carauterístiques mestes a les de les llingües iberorromances axacentes. Estes llingües mestes son:
En munches árees d'África y América, particularmente en zones onde históricamente esistió un importante tráficu d'esclavos y por tanto contautu de falantes de llingües estremaes, desendolcáronse pidgins como mediu d'intercambéu, que dieron llugar a numberoses llingües criolles de base española y portuguesa:
El proyeutu de comparación sistemática ASJP basáu na similaridá léxica midida como la distancia de levenshtein d'una llista de cognaos construyó árboles cladísticos que dan una aproximación valoratible al parentescu filoxenéticu d'una bayura families. Nel casu de les llingües iberorromances mentaes enantes, l'árbol cladísticu tien la forma:[9]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Esisten dellos anovamientos fonéticos comunes a les llingües iberorromances:
L'inventariu consonánticu del proto-iberorromance coincide colos inventarios del español medieval y del portugués medieval:
Esti sistema cuasi idénticu al del italianu estándar (sacantes pol fechu de que l'italianu carez de /*ʒ/ y de la oposición /*ɾ/-/*r/). El fonema /*ʧ/ ye complicáu porque, anque apaez mesmo en portugués que n'español, en dambes llingües remanez de diferentes grupos llatinos, polo que ye posible qu'en proto-iberorromance esti fonema nun esistiere como talu y la so presencia débase namái a desendolcos posteriores. Equí postúlase porque ocasionalmente n'español se tienen /ʧ/ procedente de PL- llatín (AMPLU port. y esp. ancho, P(O)LOPPU > esp. chopo, port. choupo).
En cuanto a les evoluciones posteriores:
L'inventariu vocálicu reconstruyíu pa la sílaba tónica ta formáu por siete vocales /*i, *e, *ɛ, *a, *ɔ, *o, *u/.
La siguiente table resume los cambeos ente'l proto-iberorromance y les llingües modernes:
| PROTO- IBERORROMANCE | Portugués | Gallegu | Asturlleonés | Castellán | Aragonés | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| p b m, d n, ɲ l, ɾ, z | (ensin cambeos) | |||||
| ts | s | s / θ | θ | θ / s | θ | |
| dz | z | z / θ | θ | θ / s | θ | |
| s | s | s | s | s | s | |
| tʃ | ʃ | tʃ | tʃ | tʃ | tʃ | |
| dʒ | ʒ | ʃ / ʒ | ʒ / ʃ | x | tʃ | |
| ʃ | ʃ | ʃ | ʃ | x | ʃ | |
| ʒ | ʒ | ʃ / ʒ | ʃ | x | tʃ | |
| f/ɸ | f | f | f | f / h | f | |
| b | b | b | b / β | b / β | b / β | |
| v | v | v / b | b / β | b / β | b / β | |
| t | t / tʃ | t / tʃ | t / tʃ | tʃ | t | |
| r | r | r | r | r | r | |
| ʎ | ʎ | ʎ | ʎ | j / ʎ | ʎ | |
Tabla comparativa ente les llingües romances vives na Península Ibérica.
| Llatín | Portugués | Gallegu | Asturianu-Lleonés | Castellán | Aragonés |
| clave | chave | chave | llave/chave | llave | clau |
| noctem | noite | noite | nueche/nueite | noche | nuei |
| ego | eu | eu | yo/you | yo | yo |
| cantare | cantar | cantar | cantar/cantare | cantar | cantar |
| capra | cabra | cabra | cabra | cabra | cabra |
| facere | fazer | facer | facer | hacer | fer |
| lingua | língua | lingua | llingua | lengua | luenga |
| platea | praça | praza | plaza | plaza | plaza |
| pontem | ponte | ponte | ponte | puente | puent |
| ecclesia | igreja | igrexa | ilesia | iglesia | ilesia |
| hospitalem | hospital | hospital | hospital | hospital | hospital |
| caseus | Llatín vulgar formaticum | queijo | queixo | quesu/queisu | queso | queso |
| Pos. | Idioma | Falantes como llingua materna | Total de falantes |
|---|---|---|---|
| 1 | Castellán | 480.000.000 | 577.000.000 |
| 2 | Portugués | 209.000.000[10] | 260.000.000 |
| 3 | Gallegu | 2.630.000 | ~3.900.000 |
| Fala xalimesa | ~6.000 | ||
| 4 | Asturianu | ~100.000 | ~600.000 |
| Lleonés | ~25.000 | ||
| Mirandés | 8.000 | ||
| Estremeñu | 20.000 | ||
| Montañés | n/d | ||
| 5 | Xudeoespañol | 98.000 | 150.000 |
| 6 | Aragonés | 12.000 | 30.000 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
