From Wikipedia, the free encyclopedia
El mǐn (chinu tradicional: 閩語, chinu simplificáu: 闽语, pinyin: mǐnyǔ) ye una de los principales llingües siníticas por númberu de falantes.
 閩語 / 闽语 / mǐnyǔ' | |
|---|---|
| Faláu en |  China Taiwán Hong Kong Singapur |
| Rexón | provincies chines de Fujian, Guangdong, Hainan, Shengsi (Zhejiang), Jiangsu y Liyang. |
| Falantes | 60 000 000 |
| Puestu | 10º (Ethnologue 1996) |
| Familia | Sino-tibetanu Sinítico |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | zh |
| ISO 639-2 | chi (B), zho (T) |
| ISO 639-3 | Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 |
 Estensión del mǐn | |
Frecuentemente califíccase al chinu mǐn como un "dialeutu" del chinu, pero realmente'l conxuntu de variedaes mǐn constitúi una caña independiente de la familia sinítica, que de fechu nin siquier ye descendiente del chinu mediu a diferencia del restu de variedaes siníticas.
La rexón d'orixe de les llingües mǐn, la provincia de Fújiàn y el nordeste de la provincia de Guăndōng, históricamente fueron rexones perifériques del imperiu chinu; l'ausencia de ríos importantes y el terrén montascosu caltuvieron relativamente aisllada la rexón. Por esa razón nun ye sorprendente que nesa rexón desenvolviérense llingües siníticas independientes del restu.
El nome mǐn correspuende al nome d'un reinu antiguu asitiáu na actual provincia de Fujian. Por ello, el calter 闽/閩 utilízase anguaño como abreviatura del nome d'esta provincia (nes matrícules de los coches, por casu). Un nome alternativu del dialeutu, n'escritura llatino, ye Hokkien (puramente mǐn meridional), que correspuende a la trescripción del nome Fujian según la pronunciación mǐn. El nome Hokkien utilízase enforma en Singapur, onde'l mǐn del sur ye'l dialeutu chinu más estendíu.
Les variedaes dialeutales mǐn constitúin una caña de la familia llingüística sinítica. A diferencia del restu de grupos dialeutales chinos que paecen ser descendientes del chinu antiguu, el proto-mǐn sería una llingua hermana del chinu antiguu, non un descendiente direutu del mesmu.
Anque los autores chinos prefieren falar de dialeutos (方言, fāngyán) al referise a les variedaes siníticas falaes, la intelixibilidá mutua ente éstes ye práuticamente nula polo que munchos llingüistes consideren el "chinu" una familia de llingües, y non una llingua única.
El mǐn ye'l cuartu dialeutu, nesti sentíu ampliu, más faláu del chinu dempués del mandarín, el wu y el cantonés. Tien alredor de 60 millones de falantes, principalmente na provincia de Fujian y en Taiwán. A la forma de mǐn del sur falada en Taiwán se la llapada dacuando taiwanés, anque apenes difier del mǐn del sur faláu na zona de Xiamen, nel sur de Fujian.
El mǐn ye tamién el dialeutu chinu más faláu ente les comunidaes chines del Sureste asiáticu, sobremanera en Singapur y Malasia. Tamién, por cuenta de la emigración dende Fujian, ye'l dialeutu más estendíu na islla de Hainan.
Al respective de les variedaes específicamente mǐn esisten importantes diferencies. Tradicionalmente consideróse qu'esisten dos bloques dialeutales que son práuticamente inintelixibles ente sigo:[1]
Dacuando'l mǐn del norte subdividir en cuatro variedaes: mǐn del norte (estrictu), mǐn del este, mǐn central y dialeutu de Puxian.
Sicasí, otros autores como Pan Maoding (1963), consideren que la división primaria dar ente mǐn oriental y mǐn occidental.[2] Esta reclasificación basar n'encuestes llingüístiques sobre la provincia de Fujian. Diverses isogloses favorecen la distinción oriental y occidental (el distintu tratamientu de les nasales del proto-min y los dos variedaes de /l/ del proto-min).
| Min |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
L'aislamientu de la rexón mǐn fizo que les variedaes mǐn desenvolvieren carauterístiques propies ensin compartir col restu de llingües siníticas. Les variedaes mǐn retienen un númberu importante d'arcaísmos, dalgunos non atopaos n'otres llingües siníticas, coles mesmes que desenvolvieron un conxuntu completu d'innovaciones qu'estremaron entá más del restu de llingües siníticas. Anque lo difícil de les comunicaciones del territoriu non yá aislló la rexón del restu de territorios históricos de China sinón que tamién condució a una gran diversidá interna.
Les variedaes mǐn caltienen ciertos arcaísmos y retienen delles traces del proto-sinítico que se perdieron n'otres variedaes de chinu. Por casu namái na variedaes mǐn pueden tienen tantu oclusives aspiraes o non aspiraes frente a tonos baxos (tonos yáng) amosando correspondencies regulares col restu de variedaes del grupu. Por esa razón les llingües mǐn son importantes pa reconstruyir la fonoloxía del proto-sinítico.
Les variedaes mǐn tamién amuesen correspondencies nes nasales que suxeren que ciertes nasales iniciales amosaben diferencies perdíes n'otres llingües siníticas, que son reflexaes sistemáticamente nos cognaos ente llingües mǐn. Igualmente'l proto-mǐn tenía diferencies ente *l y *lh. Por toes eses razones les variedaes mǐn son importantes pa la conocencia precisa de los desarrollos históricos dientro de la familia sinítica.
Los pronomes personal y deícticu difieren ente les distintes variedaes mǐn el siguiente cuadru resume les formes pa distintes variedaes:[3]
| Chinu mediu | Fúān | Fúzhōo | Jiànyáng | Chóngān | Yŏngān | Xiàmén | Jiēyáng | Jiànōo | Shaòwŭ | Jiānglè | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 'yo' | ŋo³ | ŋuai³ | ŋue⁹ | ŋuai¹ | ŋuo¹ | gua³ | ua³ | oɛ4 | haiŋ³ | ŋai⁹ | |
| 'tu' | nin³ | ny³ | noi⁹ | nei¹ | ŋi¹ | li³ | lɯ³ | nin⁴ | hien³ | ne⁹ | |
| 'él/ella' | i¹ | i¹ | ky² | hou¹ | ŋy¹ | i¹ | i¹ | ky⁴ | hu³ | ky³ | |
| 'ésti' | ʦa- | ʦi- | i⁷ | i⁷ | ʧo³ | ʦit⁷ | ʦek⁷ | ioŋ7 | ʧoŋ7 | ʧia³ | |
| 'aquél' | hai- | hi- | o⁷ | o⁷ | uo³ | hit⁷ | hek⁷ | o⁷ | oŋ7 | va⁹ |
Les diferencies ente les llingües mǐn y el restu de variedaes siníticas puede ilustrase afechiscamente comparando formes fonolóxiques del chinu mediu coles sos correspondientes formes pronunciaes en llingües mǐn:[4]
| Chinu mediu | Fúzhōo | Xiàmén | Jiànyáng | Yŏgān | Shaòwŭ | Jiānglè | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| pezuña | diei | te² | tue² | tau² | te² | ||
| hermanu menor | diei: | tie⁶ | ti⁶ | tie⁵ | te⁴ | ||
| xudía | dəo- | tau⁶ | tau⁶ | teu⁶ | tø6 | ||
| romper | duân: | touŋ³ | tŋ6 | el toŋ5 | tŭm⁵ | ||
| llorar | diei | thie² | thi² | hie² | the² | ||
| apilar | diep | thak⁸ | tha?8 | hai⁸ | thɔ4 | ||
| cabeza | dəo | thau² | thau² | heu² | thø2 | ||
| bolsa | dâi- | toi⁶ | te⁶ | lui⁶ | tue⁵ | ||
| pescuezu | dəo- | tau⁶ | tau⁶ | lo⁶ | ___ | ||
| venenu | duok | tøik⁸ | tak⁸ | lo⁸ | tau⁴ | ||
| cobre | dung | tøiŋ2 | taŋ2 | loŋ2 | tãɯ2 | ||
| azucre | dâng | thouŋ2 | thŋ2 | hɔŋ2 | tham⁵ | thoŋ7 | thoŋ7 |
| llargu | ɖjang | touŋ2 | lɔŋ2 | thoŋ2 | thoŋ2 | ||
| xamán | ___ | tøiŋ2 | loŋ9 | thuŋ2 | thuŋ2 | ||
| insectu | ɖjung | thøiŋ2 | hoŋ9 | thuŋ7 | thuŋ9 | ||
| morar | ɖjo- | tiu⁶ | tiu⁶ | thy⁶ | thy⁶ | ||
| árbol | źju- | ʦhiu⁶ | ʦhiu⁶ | ʧhy⁵ | ʧhy⁵ | ||
| delgáu | bâk | poʔ8 | vɔ8 | pho⁶ | pho⁸ | ||
| xarazo | båk | phøik⁸ | pho⁸ | phau⁷ | phio⁵ | ||
| avivar | muâ | muai² | moi⁶ | məi² | mai² | ||
| cáñamu | ma | muai² | moi⁶ | məi⁷ | mai⁹ | ||
| almitir | ńźjen- | neiŋ6 | noiŋ6 | nin⁶ | ŋiŋ6 | ||
| dexar | ńźjang- | nioŋ6 | nioŋ6 | nioŋ5 | ŋioŋ5 | ||
| lluna | ngjwɐt | ŋuok⁸ | ŋye⁸ | ye⁶ | ŋø8 | ||
| carne | ńźjuk | nyk⁸ | ny⁸ | ny⁷ | ŋy⁵ | ||
| bambú | ʈjuk | tøik⁷ | tek⁷ | ty⁷ | ty⁷ | ty⁷ | ty⁹ |
| vuelta | ʈjwän: | tioŋ³ | tŋ³ | lyeŋ³ | tẽ³ | thien³ | thøn9 |
| paliyos | ɖjwo- | tøi⁶ | ti⁶ | ty⁶ | ty⁶ | thy⁶ | thy⁶ |
Puede trate que la /d/ del chinu mediu tien trés correspondencies regulares distintes en mǐn que nun pueden esplicase por una evolución condicionada. Eso demuestra qu'en realidá en chinu mediu y nel restu de variedaes confundiéronse tres fonemes independientes /*d1, *d2, *d3/ en /d/. Por esa razón el chinu mǐn ye importante pa reconstruyir el proto-sinítico. Eso amuesa'l valor comparativu del chinu mǐn y el arcaismo d'estes variedaes.
| PROTO- SINÍTICO | Chinu mediu | Fúzhōo | Xiàmén | Jiànyáng | Yŏgān | PROTO- MINBEI | PROTO- MINNAN |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *d1 | d | t | t | t | t | *t1 | *t |
| *d2 | d | t | t | l | t | *t2 | *t |
| *d3 | d | th | th | h | th | *th | *th |
Les variedaes de Shaòwŭ y Jiānglè refkehan la diferencia anterior ente les alveolares/dentales d'amosando distintos desarrollos tonales, como s'aprecia na segunda parte de la tabla de cognaos. La tercer parte de la tabla tamién amuesa'l arcaismo de los dialeutos de Shaòwŭ y Jiānglè tamién caltienen distinciones nes nasales que se perdieron en chinu mediu. Estes diferencies remontar al proto-min y presumiblemente precisen ser reconstruyíes pal proto-sinítico.
Finalmente los dialeutos min tienen dentales en cognaos del chinu mediu con retroflexes (n'otres variantes de chinu les retroflexes del chinu mediu han evoluciado a africaes: chinu mediu ʈjuk > Beixín zhú, Ch.M. ʈjwän > P. zhuăn y Ch.M. ɖjwo > P. zhù)
Los numberales en distintes variedaes de chinu min son:
| GLOSA | Min bei | Min nan | PROTO- MIN | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jian'ou | Fuzhou (Mindong) | Yong'an (Minzhong) | Puxian | Hokkien | Youxi | Shun- Chang | ||
| '1' | tsi42 | el soɔ4 | i13 | ɬoʔ4 | tsit53 | ie24 | i11 | *tsit42 |
| '2' | ninɔŋ42 | laŋ242 | ŋi35 | nŋ11 | lŋ33 | ne42 | ŋi53 | *ŋi42 |
| '3' | saŋ41 | saŋ44 | sõ52 | ɬɒ̃533 | sã55 | sã33 | sɔ̃55 | *saŋ44 |
| '4' | si33 | sɛi213 | si35 | ɬi41 | si21 | sje51 | si35 | *si35 |
| '5' | ŋo42 | ŋou242 | ŋo21 | ŋou11 | gɔ33 | ŋo42 | ŋ31 | *ŋo42 |
| '6' | ly42 | løyʔ4 | ly54 | laʔ4 | lak53 | luo33 | lyʔ5 | *ljok⁵ |
| '7' | tsʰi24 | tsʰɛiʔ23 | tsʰi13 | tsʰiʔ21 | tsʰit21 | tsʰje24 | tsʰi11 | *tsʰit24 |
| '8' | pai21 | paiʔ23 | pa13 | pe11 | pueʔ21 | pi24 | pa11 | *paiʔ23 |
| '9' | kiu24 | kau31 | kjau21 | kau453 | kau53 | kau55 | kiu31 | *kjau31 |
| '10' | si54 | sɛiʔ4 | sɿ54 | ɬy24 | tsap53 | sa33 | ʃiʔ5 | *sip53 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
