Baviera
From Wikipedia, the free encyclopedia
Baviera[1] (alemán: Bayern; 
Freistaat Bayern (?·i)) o, na so denominación oficial, Estáu Llibre de Baviera (Freistaat Bayern), ye ún de los 16 estaos federaos d'Alemaña. La so capital ye Munich.
| Baviera | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| , , y | |||||
| Alministración | |||||
| País |  Alemaña | ||||
| ISO 3166-2 | DE-BY | ||||
| Tipu d'entidá | estáu federáu d'Alemaña | ||||
| Capital | Munich | ||||
Ministro-presidente de Bavaria (es)  | Markus Söder | ||||
| Nome oficial |
Freistaat Bayern (de) État libre de Bavière (fr) Free State of Bavaria (en) Stato Libero di Baviera (it) Freistoot Boarn (bar) | ||||
| Nome llocal | Freistaat Bayern (de) | ||||
| Llingües oficiales |
alemán estándar idioma austrobávaru | ||||
| División |
ver
| ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 49°04′43″N 11°23′08″E | ||||
 | |||||
| Superficie | 70551 km² | ||||
| Llenda con |
Baden-Württemberg, Hesse, Saxonia, Turinxa, Salzburgu, Vorarlberg, Alta Austria, Tirol, Cantón de Sankt Gallen, Región de Karlovy Vary (es) , Rexón de Pilsen y Región de Bohemia Meridional (es) | ||||
| Puntu más altu |
Zugspitze (es) | ||||
| Puntu más baxu |
Kahl am Main (es) | ||||
| Altitú media | 503 m | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 13 124 737 hab. (31 avientu 2019) | ||||
| Densidá | 186,03 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | Hora central europea | ||||
| Dominiu d'Internet |
.bayern (mul) | ||||
| Fundación | 12 xineru 1919 | ||||
| bayern.de y bayernportal.de | |||||
 | |||||
Con 70.500 km² ye'l mayor estáu d'Alemaña y el segundu más pobláu darréu de Renania del Norte-Westfalia con 12,8 millones d'habitantes.
Llenda pel este cola República Checa, sureste y este con Austria, suroeste col Bodensee y con otros estaos alemanes como Baden-Württemberg nel oeste, Hesse al noroeste, Turinxa al norte y Saxonia al noreste. La ciudá más grande de Baviera ye Munich, siguíu por Nürnberg y Augsburg.
Pel sur da cola fastera oriental de la cordelera de los Alpes, siendo tola parte sur del estáu territoriu prealpín hasta'l ríu Danubiu. Del ríu p'arriba hai un tarrén con montes de menor altor.
Baviera ye una república parllamentaria col Parllamentu bávaru como poder llexislativu y el Gobiernu bávaru con un primer ministru como poder executivu.
Nel añu 555 d.C. debió existir un condáu tribal (Stammesherzog) baxo'l poder merovinxu formara parte de la zona de dominación francona. Ente los años 1180 y 1805 Baviera convirtióse'n condáu territorial (Territorialherzogtum) y ente los años 1806 y 1808 foi una monarquía absoluta baxo'l poder de la Casa Wittelsbach. Al recibir una constitución en 1808, 1818 y 1848 Baviera pasó a ser una monarquía constitucional.
Napoleón Bonaparte impunxo en 1805 el reinu de Baviera y la proclamación del primer rei tuvo llugar el primeru de xineru de 1806 y a él se-y venceyó la soveranía.
Baviera salió mui beneficiada del Congresu de Viena en 1814 yá que ganó una gran parte del so territoriu, l'actual Baviera del Norte, un cachu de Suabia, y el Palatináu a la vega izquierda del ríu Rin. Nel 1918 desanicióse la monarquía de los Wittelsbach cuando la Revolución de Payares.
Tres la ocupación de les tropes americanes Baviera quedó en 1949 como parte de la recién fundada república federal. Entamó un espoxigue económicu y el desendolcu del estáu agrariu nun estáu industrial.
Cuasi toa Baviera ta asitiada nel espaciu llingüísticu del altoalemán y xébrase tradicionalmente en trés partes: Franconia (les actuales provincies de Franconia superior, Franconia media y Franconia superior), Suabia (provincia del mesmu nome) y la Vieya Baviera (provincies del Altu Palatináu, Alta Baviera y Baxa Baviera).
Ente'l 3900 y el 3500 e.C. desendolcóse la cultura Altheim cuando los asentamientos agrícoles taben rodiaos ya por fortificaciones. Atopamos abondos restos de la Edá del Bronce (1800-1200 e.C.) y finalmente na Edá del Fierro, que nesta zona llámase Hallstatt.
Dómina celta
Mientres el periodu Hallstat atopamos l'apaición de celtes en Baviera. Una de les sos carauterístiques sociales yeren los sos fuertes llazos familiares y de claens. Una d'estes tribus, los vindileci, asentáronse nel territoriu allugáu ente los ríos Inn y Lech y fundaron la so capital en Manching, cerca d'Ingolstadt.
Los celtes bávaros teníen una gran rellación col ámbitu mediterraneu, especialmente con etruscos y griegos, con quienes comerciaben. Ciudaes como Ratisbona (Regensburg), Kempten, Straubing y Passau son de fundación celta.
Dómina romana
L'añu 15 e.C. les llexones romanes, baxo'l mandu de Druso y Tiberio, derrotaron a los pueblos celtes y aportaron al Danubiu. Esti riu constituyóse como frontera (limes) del imperiu. El sur de Baviera xebróse en dos provincies: Raetia y Noricum. La ciudá de Vindelicorum, actualmente Augsburg, foi fundada pol emperador César Augustu, d'au provién el so nome (ciudá d'Augustu) y foi la ciudá princnipal d'esti área.
Nel sieglu III, les tribus xermanes de los marcomanos y los alamanos atacaron Raetia y Noricum. Les primeres incursiones fueron refugaes por Marcu Aureliu, pero les dos provincies fueron devastaes fa inales del sieglu III poles invasiones y guerres civiles. Yá pacificaes, vivieron cien años de tranquilidá, hasta que nueves invasiones dexaron finalmente la zona baxo dominiu xermánicu.
Grandes migraciones y orixe del cristianismu
Nun ta nidiu l'orixe de los pueblos bávaros, pero se cree que provienen d'una tribu conocida polos romanos como baiovarii que s'agospiaron al sur de Baviera ente'l 450 y el 550 d.C., y paez que provienen de l'actual Bohemia. Les tribus d'alamanos convirtiéronse nos vecinos occidentales de los baiovarii, separaos pol ríu Lech, mientres que la rexón allugada al norte a l'otru llau del Danubiu foi ocupada polos francos. La situación permaneció estable hasta l'actualidá, cola suma d'estos trés territorios y l'anexión de Franconia nel 1803.
Nun principiu'l paganismu pervivió llargu tiempu hasta que los misioneros irlandeses, anglosaxones y francos entamaron la cristianización d'esta rexón dende principios del sieglu VII. Nesta dómina fundáronse los obispaos de Passau, Freising, Passau y l'actual Salzburgu, que taben baxo'l control direutu del obispu misioneru anglosaxón Bonifaciu de Crediton.
Los monasterios benedictinos, como'l de Weltenburg y Benediktbeuern, tamién tuvieron gran importancia nel establecimientu del cristianismu y el desendolcu cultural dende finales del sieglu VII y principios del VIII.
Ducáu de Baviera
El Ducáu de Baviera foi fundáu a mediaos del sieglu VI, cola dinastía de los Agilofing, que provenía probablemente de los territorios del estáu merovinxu allugáu al oeste, del que yera vasallu.
El primer duque de Baviera de quien tenemos noticia foi Garibaldu I (555-591). Según la Lex Naiuvariorum, el primer códigu legal bávaru, el ducáu pertenecía a esta dinastía.
Pa perpetuar el so estatus, los Agilofing entamaron una política de matrimonios con dinastíes d'alamanos, longobardos y francos. El papel de los duques nesta dómina yera basicamente guerreru y xudicial. La principal ciudá yera Ratisbona y el ducáu espoxigó hasta lo que depués foi Austria.
Baxo'l reináu de Tassil III (748-788), últimu duque de la dinastía Gilofing, el ducáu espardióse hasta la rexón austriaca de Carintia.
Foi un estáu independiente hasta'l 1871, cuando s'incorpora nel segundu imperiu alemán sin dexar de ser un reinu (fuéralo desde'l 1806 cola disolución del primer imperiu). La monarquía bávara, como l'imperiu alemán, foi abolida al final de la Primer Guerra Mundial, cuando foi proclamáu l'actual estáu llibre federáu, que s'incorporó a la República de Weimar.
_-_ast_-_colored.svg)
Baviera ta dividida nunes provincies nomaes Regierungsbezirke o Kreise según la so constitución. Cada Regierungsbezirk tien el so propiu gobiernu con un presidente escoyíu direutamente pol ministru d'interior bávaru.
| Provincia (Regierungsbezirk) | Gobiernu | Capital | AGS | Abreviatura. | Superficie en km² |
Habitantes (31 avientu 2013)[2] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Oberbayern (Alta Baviera) | Regierung von Oberbayern | Múnich | 091 | OB | 17.530,21 | 4.588.944 |
| Niederbayern (Baxa Baviera) | Regierung von Niederbayern | Landshut | 092 | NB | 10.328,65 | 1.212.119 |
| Oberpfalz (Altu Palatináu) | Regierung der Oberpfalz | Ratisbona | 093 | OPf. | 9.690,19 | 1.092.339 |
| Oberfranken (Franconia superior) | Regierung von Oberfranken | Bayreuth | 094 | Ofr. | 7.231,49 | 1.059.358 |
| Mittelfranken (Franconia media) | Regierung von Mittelfranken | Ansbach | 095 | Mfr. | 7.244,89 | 1.738.686 |
| Unterfranken (Franconia baxa) | Regierung von Unterfranken | Würzburg | 096 | Ufr. | 8.531,40 | 1.306.048 |
| Schwaben (Suabia) | Regierung von Schwaben | Augsburg | 097 | Schw. | 9.993,38 | 1.846.020 |
| Estáu Llibre de Baviera | Gobiernu de Baviera | Múnich | 09 | BY | 70.550,19 | 12.843.514 |
| Añu | Población | Densidá de población |
|---|---|---|
| 1840 | 3.802.515 | 54 |
| 1871 | 4.292.484 | 61 |
| 1900 | 5.414.831 | 77 |
| 1925 | 6.451.380 | 91 |
| 1939 | 7.084.086 | 100 |
| 1950 | 9.184.466 | 130 |
| 1961 | 9.515.479 | 135 |
| 1970 | 10.479.386 | 149 |
| 1987 | 10.902.643 | 155 |
| 2011 | 12.397.614 | 176 |
Al rodiu del 16% de la población alemana vive en Baviera. Depués d'Inglaterra y Renania del Norte-Westfalia Baviera ye la tercera entidá subnacional más poblada de la Xunión Europea y ún de los estaos federaos más poblaos del mundu occidental. Baviera tien más habitantes que la mayoría de los estaos medianos, si Baviera fuera un estáu independiente taría entre los diez estaos más poblaos d'Europa.
La población de Baviera medra continuamente. Nel recuentu poblacional de 1979 había más de 10 millones d'habitantes[3]. Al rodiu del 50,92% de la población son muyeres. Cuasi una quinta parte de la población total yera menor de 18 años y poco menos d'otra quinta parte mayor de 65. Nel 2012 nacieron nel estáu de Baviera 107.039 persones, hubo 125.448 muertes, 845.228 inmigrantes y 753.642 emigrantes, que resulta nun aumentu poblacional de 73.177 persones.[4]
Como en toa Alemaña, nos años 50 aportaron inmigrantes a esgaya, especialmente de Turquía, Yugoslavia ya Italia, por mor del milagru económicu alemán y a más munchos a partir de los 90 cola fin de la Guerra fría dende la Europa oriental.
Los cuatro pueblos de Baviera
Baviera ta formada por "cuatro pueblos": los francos, los suabos y los bávaros de la Vieya Baviera que dan nome al estáu xunto cola población alemana de Boemia qu'inmigró trés la segunda guerra mundial. Estos pueblos diferénciense pola llingua (falen bávaru, fráncicu y alemánicu, diferentes tradiciones, gastronomía, vistimienta y en parte estilos arquiteutónicos.
Depués de 1945 al rodiu de dos millones de refuxaos y exiliaos, sobremanera sudetes de Bohemia, Moravia y Silesia, emigraron a Baviera. Estos alemanes sudetes fueron nomaos por Franz Josef Satrauß "cuartu pueblu", pese a que los alemanes de Bohemia, Moravia y Silesia vienen d'espacios llingüísticos y culturales diferentes dientro de l'antigua Checoslovaquia. Los sinti y los yeniches tamién tienen una llarga tradición en Baviera, anque la so situación nun ta reconocida.
N'Alemaña ye perconocida la llarga disputa ente Franconia y la Vieya Baviera por mor del presuntu tratu desigual pa colos francos por parte de los bávaros. Acordies a algunes organizaciones, los francos taríen infrarrepresentaos nes estructures de los partíos políticos y recibiríen menos finanzación, amás que los problemes y asuntos de los gobiernos de les Bezirke francones tendríen menor atención.[5][6] Dacuando desíxese tamién la devolución d'obres artístiques que'l reinu de Baviera confiscara de ciudaes y cámares de Franconia.[7].
Relixón
| 1840[8] * | 1900[8] * | 1933[8] * | 1950[8] | 1970[9] | 2006 | 2014[10] | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| católicos romanos | 71,1 | 70,5 | 70,0 | 71,9 | 70,4 | 57,2[11] | 52,1 |
| protestantes | 27,4 | 28,3 | 28,7 | 26,5 | 25,2 | 21,3[12] | 19,4 |
| musulmanes | – | – | – | – | 0,9 | 2,2 | |
| xudíos | 1,4 | 0,9 | 0,5 | 0,1 | 0,1 | 0,1 | |
| otres relixones und ateos/agnósticos |
0,1 | 0,3 | 0,8 | 1,5 | 3,4 | 19,2 | |
| * sacantes Palatináu | |||||||
Con un 52,1% de la población católica, Baviera ye l'estáu d'Alemaña depués del Sarre con mayor númberu de población católica romana d'Alemaña. El 19,4% de la población ye, pola so parte, protestante.[13] La distribución de creencies nun ye xeográficamente uniforme, por exemplu la Vieya Baviera y la Franconia inferior son más bien católiques, mientres que la Franconia media y superior son protestantes. Tanto Ansbach y Bayreuth como munches otres riques ciudaes llibres como Nürnberg o Rothenburg ob der Tauber son centros luteranos y fueron ciudaes importantes cuando la Reforma protestante.
Llingües y dialeutos
Los dialeutos de Baviera pueden organizase de la siguiente manera (de norte a sur):
Dialeutos medio-alemanes:
- Fráncicu renanu en Aschaffenburg (Franconia inferior)
- Turinxu-Saxón superior en Ludwigsstadt (Kronach, Franconia inferior)
Dialeutos alto-alemanes:
- Fráncicu oriental en Franconia.
- Bávaru na Vieya Baviera.
- Suabu, del grupu alemánicu en Suabia.
Hai dialeutos de transición ente estes variedaes que nun se pueden clasificar con facilidá. Existe'l fráncicu-bávaru (na zona de Nürnberg), el bávaru-suabu (na zona de Lechrain) y el suabu-fráncicu (na zona de Dinkelsbühl y Hesselberggebiet), hai mesmo variedaes mezcla de bávaru, suabu y fráncicu por exemplu na zoan de Treuchtlingen y Eichstätt.
Fuera de les grandes ciudaes estos dialeutos/llingües tienen muncha pervivencia, a diferencia nes aglomeraciones urbanes como Múnich, onde se pue observar como va desapaeciendo la llingua llocal.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
