Arjonilla

Arjonilla ye un conceyu español de la provincia de Xaén, Andalucía, asitiáu na contorna de la Campu, nel oeste de la provincia.

Arjonilla
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Xaén
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde d'Arjonilla	Miguel Ángel Carmona Carmona
Nome oficial	Arjonilla (es)[1]
Nome llocal	Arjonilla (es)
Códigu postal	23750
Xeografía
Coordenaes	37°58′27″N 4°06′27″W
Arjonilla Arjonilla (España)
Superficie	42 km²
Altitú	348 m
Llenda con	Andújar, Arjona y Marmolejo
Demografía
Población	3539 hab. (2023) - 1812 homes (2019) - 1763 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Xaén
Densidá	84,26 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
arjonilla.es

Datos básicos

• A fecha del 2016 cuntaba 3.695 habitantes empadronaos.^[2]
• La principal fonte d'ingresos ye la recoyida de l'aceituna y fabricación del aceite d'oliva, según l'alfarería^{[ensin referencies]}.
• Ye señaláu nel llibru de Mariano José de Larra: doncel+don+Enrique+el+doliente&client=firefox-a#PPP5,M1 "El doncel don Enrique'l doliente" (1834), asitiando'l so argumentu nesta población y el so castiellu medieval^{[ensin referencies]}.

Historia

Historia Antigua

Arjonilla ta enclavada nuna zona arqueolóxica de primer nivel, trubiecu de la civilización íbera. Prueba d'ellos son los múltiples asentamientos íberos y nucleos funerarios, como'l cercanu Cuetu Venate.

Historia Medieval

Les villes d'Arjona y Arjonilla, na etapa medieval, tuvieron bien amestaes a la Orde de Calatrava na zona, desque Femando III, en 1228, da a la Orde les fortaleza de Martos con tolos sos términos, incluyíes les villes de Porcuna y Vívoras, si como 20 yugadas d'heredá na villa de Arjona.

Sicasí, la conquista de Arjona nun se produz hasta l'añu 1244, añu nel quel la villa atopábase rodadeada dafechu per territoriu cristianu tres tomar de Porcuna en 1240. En principiu la Arjona foi realenga, hasta qu'en 1254 Alfonsu X otorgar al Conseyu de Xaén xunto con Porcuna.

En 1282 Sancho IV revoca esta concesión fecha pol so padre y Arjona pasa de nuevu a convertise en realengu, anque la llocalidá de Arjonilla foi apurrida al archidiácono d'Úbeda, Gonzalo Pérez, formando un señoríu que duró tan solo hasta 1331, añu nel que la llocalidá foi vendida por el mesmu arcedianu a la villa de Arjona por 8.000 maravedinos y 200 cahíces de sal.

En 1371 y 1390 la independencia del conseyu de Arjona ye ratificada polos monarques castellanos Enrique II y Enrique III. A pesar d'esto, a principios del sieglu XV, el mesmu Enrique III, bien Xuan II, apurrió la villa de Arjona al condestable de Castiella Ruy López Dávalos polos sos méritos. La figura del condestable va cayer en desgracia y antes de la so muerte en 1423 Xuan II va partir les sos posesiones otorgando Arjona xunto'l títulu de Duque a Fadrique Enríquez de Castiella. Este foi'l primer ducáu concedíu en Castiella. La concesión incluyía les villes de Jimena, Recena, Ibros, La Figuera y otres.

Fadrique xugó ente los intereses del monarca castellanu Xuan II y de los Infantes d'Aragón hasta qu'en 1429 xugó la baza definitiva de los infantes intentando prindar a Enrique herederu al tronu de Castiella. La so tentativa fracasó y en 1430 foi prindáu y muertu por Xuan II. Les posesiones de la villa de Arjona y el llugar de Arjonilla pasaron a Fadrique de Luna. Ésti yera fíu de Martín el Mozu aspirante a la corona d'Aragón, polo que fuxó a Castiella escorríu pol rei Alfonsu V el Magnánimo en 1430. Nun va tardar enforma en cayer en desgracia y en 1434 foi prindáu por Xuan II y les sos posesiones de Arjona y Arjonilla pasaron al nuevu condestable de Castiella, Álvaro de Luna.

Nun tardó la villa de Arjona en camudar de manes y nesi mesmu añu foi permutada pola villa de Maqueda y el castiellu y l'aldega de San Montesa, que taben en manes de Luis González de Guzmán, maestre de la Orde de Calatrava. Pero'l rei Xuan II de Castiella obligó a la Orde de Calatrava reconstruyir y defender el castiellu por Real Orde en 1434.

Historia Moderna

Finalmente, en 1553 Carlos I concedió'l títulu de villa y la independencia xurisdiccional a Arjonilla, llegándose a un llargu pleitu pol esllinde territorial con Arjona.

Mientres el sieglu XVIII la villa participó na Guerra de Socesión cola aportación de 40 homes a favor del bandu de Felipe V. Tamién tuvo protagonismu la zona na Guerra de la Independencia, yá nel sieglu XIX, al producise una escaramuza en Amarguillos contra los franceses. L'actividá industrial empieza'l Arjonilla a principios del sieglu XX, favorecida pola instalación del ferrocarril.

Llocalización y llendes

Arjonilla atópase 53 km al nordeste de la ciudá de Xaén, capital de la provincia. Ye parte de la contorna del Campu. Llenda colos términos municipales d'Arjona, Andújar, Marmolejo.

Patrimoniu

• Castiellu de Macías, el Namoráu:D'orixe árabe, construyíu nel sieglu VIII, toma'l so nome del fechu llexendariu asocedíu na so torre. Hernán Pérez travesó con una llanza a Macías n'intentando fuxir cola so amada esposa. D'esti castiellu caltién el torrexón y llenzos de murios.
• Ilesia de la Encarnación: Construcción gótica del sieglu XVI. Nel so interior puede apreciase un formosu retablu con escultures de Gaspar de Becerra.
• Ermita de Jesús: La so fachada del sieglu XVIII ta realizada en lladriyu. Nel so interior destaca'l camarín de Jesús con pintures del sieglu XVIII na bóveda.
• Ermita de la Virxe de la Cabeza: Construcción mudéxar del sieglu XVI. Nel so interior destaca la cubrición mudéxar.

Fiestes

• Feria de San Roque: Celebrada del 14 al 18 d'agostu
• Virxe de les Batalles:Celebrada'l segundu domingu d'ochobre
• Romería de la Virxe de la Cabeza: Celebrada l'últimu domingu d'abril
• Romería de Ntra Sra. de Alharilla: Celebrada'l segundu domingu de mayu
• Selmana Santa: De la Selmana Santa sobresalen los pregones que tienen llugar nes primeres hores del Vienres Santu dientro del "Sermón de los Siete Pallabres", d'antiguo llamáu "Sermón de madrugada" peles hores nes que se celebra, y onde se canta la "Confortación del Ángel", "La Sentencia de Pilato" y la "Voz del Ángel". Emotivu ye igualmente'l desenclavamiento de la imaxe de Cristu muertu que lleven a cabu los hermanos de la cofradería de "El nuesu Padre Jesús Nazarenu".
• Fiesta de San Cristóbal: Celebrada nel mes de xunetu. Nella bendicen los vehículos en desfilando ante la imaxe

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. «Institutu d'Estadística y Cartografía d'Andalucía. TORCA - Arjonilla (Xaén)» (castellanu). Consultáu'l 28 d'ochobre de 2017.

• Google Inc. «doncel+don+Enrique+el+doliente «El Doncel don Enrique'l Doliente» - Busca de llibros de Google» (castellanu). Consultáu'l 12 de payares de 2008. «^{[ensin referencies]}»

Bibliografía

• de Larra, Mariano José (1838). doncel+don+Enrique+el+doliente «El Doncel don Enrique'l Doliente» (text/html), 2ª (en castellanu). Consultáu'l 12 de payares de 2008.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Arjonilla.
• Conceyu de Arjonilla
• Patrimoniu cultural de Arjonilla nel Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu
• El conteníu d'esti artículu incorpora material d'una entrada de Jaenpedia, publicada en castellanu so la llicencia GFDL.

• Datos: Q1613295
• Multimedia: Arjonilla