Galorrománicu

El galorrománicu ye'l grupu de llingües evolucionaes dende'l llatín y que se falen, o falaron, nes antigües provincies romanes de Les Galies. La mayoría de toes estes llingües tienen una gran influencia de llingües celtes y xermániques tanto'l léxicu como'l sistema fonolóxicu. En un setiú más ampliu les llingües galoitalianes, retorromániques y occitanorromániques tamién serien llingües galorromániques

Romanía

Esti artículu fai parte de la serie Llingües romániques

Grupos llingüísticos

Iberorrománicu Occitanorrománicu Galorrománicu Retorrománicu Galoitalianu Italorrománicu Balcanorrománicu Sardorrománicu

El principal rasgu común que tienen estes llingües, más o menos marcaes pol sustratu galu, ye la evolución de la /u/ llatina a /y/. Esta carauterística se atopa les llingües d'Oïl, llingües galoitalianes, retorromániques y el occitanu.

Carauterístiques de les llingües galorromániques

• La principal carauterística ye la perda de les vocales llatines finales especialmente perdiéronse (/y/ /o/). En delles llingües son reemplazaes por otres como'l francés por (y) que munchos casos nun son pronunciaes.
• La evolución de la vocal llatina (/o/) a (/y/) esta carauterística atopar nes llingües de oïl, llingües galoitalianes, francoprovenzal, romanche y occitanu. Amás munches tienen vocales que n'otres llingües romániques nun esisten (/ø/, /œ/, /æ/, /ə/).
• Perdida del infinitivu llatín (re) principalmente notable nes llingües galoitalianes y retorromances. En francés, francoprovenzal, occitanu y catalán l'infinitivu termina en (r) pero nun se pronuncia.
• Caltenimientu de los grupos llatinos (cl, fl, pl) sacante les llingües galu-itáliques onde evolucionaron a (/t͡ʃ/).
• Caltenimientu de la /t/ intervocálica.
• Palatalización de los grupos llatinos (ci, ti, ce, te) a (/z/, /s/, /t͡ʃ/).
• Palatización de (ca /ka/) inicial por (/ʃa/, /t͡ʃa/ /ca/) pronunciáu como cha o xa n'asturianu. Esta carauterística asocede nes llingües de oïl, les llingües retorromances, francoprovenzal y los dialeutos nortizos del occitanu. Por casu (chanter en francés ye pronunciáu /ʃɑ̃te/) (cantar nos dialeutos nortizos del occitanu ye pronunciáu /t͡ʃantɔ/) (cjantâ en friulano ye pronunciáu /canta/) que n'español significa cantar y pronúnciase /kɑntaɾ/.
• Usu de los plurales (s) y (e, i).

Lista de llingües consideraes galoromániques

Suel considerase que pertenecen a esti grupu les llingües que vienen darréu:

Llingües d'Oïl

• • Angevin-mayenés
  • Borgoñón-morvandés
  • Berrichón
  • Francés o (Francien)
  • Galó
  • Normandu
  • Picardu
  • Pictavín-santonxés
  • Valón
  • Lorenés
  • Franco-comtés
  • Franco-provenzal

Galo-italianes

• Lombardu
• Emiliano-Romañol
• Piamontés
• Ligur

Llingües galo-retiques (retorromániques)

• Friulanu
• Ladín
• Romanche

Llingües d'òc (occitanorromániques)

• Occitanu
• Catalán

[Les llingües en cursiva tán desapaecíes anguaño]

Sicasí, dellos llingüístes, como Pierre Bec, estimen que l'occitanu, el gascón (consideráu como una llingua estremada del restu de los dialeutos occitanos) y el catalán formen un grupu propiu dientro de les llingües romanes. Los idiomes d'esti grupu, conocíu como occitanorrománicu comparten delles carauterístiques del iberorrománicu y del galorrománicu.

Comparación de frases ente llingües de esti grupu

• • Catalán: Ella sempre tanca la finestra abans de sopar.
  • Occitanu: Ella sempre totjorn la fenèstra abans de sopar.
  • Francés: Elle ferme toujours la fenêtre avant de souper/dîner.
  • Valón: Elle sere todi li finieste divant di soper.
  • Francoprovenzal: Le ferme taljor la fenétra avan de sopar.
  • Romanche: Ella serra adina la fanestra avant de sopà/tchaina.
  • Lombardu: Lé la sèra sèmper la sö fenèstra prìma de senà
  • Piamontés: Chilà a sera sémper la fnestra dovant ëd seinà.

Wikipedia en llingües d'esti grupu

• Occitanu.
• Francés.
• Catalán.
• Francoprovenzal.
• Lombardu.
• Romanche.
• Piamontés
• Normandu

Llingües romániques
Sardorrománicu	Sardu
Iberorrománicu	Galaicoportugués (Portugués • Gallegu • Gallegoasturianu • Fala de Xálima) • Asturlleonés (Asturianu • Lleonés • Mirandés • Estremeñu • Cántabru) • Castellanu • Navarroaragonés (Navarru • Aragonés)
Occitanorrománicu	Gascón • Llinguadocianu • Provenzal • Catalán-valencianu-balear (Balear • Catalán • Valencianu)
Galorrománicu	Llingües d'Oïl (Borbonés • Francés • Galó • Normandu • Picardu • Pictavín-santonxés • Franc-Comtois • Valón)
Galoitalianu	Piamontés • Lombardu • Ligur • Emiliano-Romañol • Vénetu
Retorrománicu	Romanche • Friulanu • Ladín
Italorrománicu	Italianu • Corsu • Napolitanu • Sicilianu
Balcanorrománicu	Dálmata • Rumanu • Macedorrumanu • Istriorrumanu • Meglenorrumanu