especie de planta From Wikipedia, the free encyclopedia
El fenoyu[1], cenoyu[2], planta d'anís[3] o anisinos[4] (Foeniculum vulgare) ye la única especie del xéneru Foeniculum. Alcuéntrase distribuyida peles zones templaes de tol mundu,[5] anque nativa de la zona meridional d'Europa, cuantimás la mariña del mar Mediterraneu,[6] onde crez n'estáu montés. Ye una yerba perenne y por demás arumosa, cultivada pal so emplegu en gastronomía.
Foeniculum vulgare fenoyu  | ||
|---|---|---|
 | ||
| Clasificación científica | ||
| Reinu: | Plantae | |
| División: | Magnoliophyta | |
| Clas: | Magnoliopsida | |
| Orde: | Apiales | |
| Familia: | Apiaceae | |
| Subfamilia: | Apioideae | |
| Tribu: | Apieae | |
| Xéneru: | Foeniculum | |
| Especie: |
F. vulgare Mill., Gard. Dict., ed.8, nº1, 1768 | |
| Consultes | ||
| Royal Botanic Gardens, Kew | Royal Botanic Gardens, Kew | |
| World Flora Online | World Flora online | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
| Fenoyu, «bulbu», crudu | ||
|---|---|---|
 | ||
| Tamañu de porción | ||
| Enerxía 31 kcal 130 kJ | ||
| Carbohidratos | 7.29 g | |
| Grases | 0.20 g | |
| Proteínes | 1.24 g | |
| Tiamina (vit. B1) | 0.01 mg (1%) | |
| Riboflavina (vit. B2) | 0.032 mg (2%) | |
| Niacina (vit. B3) | 0.64 mg (4%) | |
| Ácidu pantoténicu (vit. B5) | 0.232 mg (5%) | |
| Vitamina B6 | 0.047 mg (4%) | |
| Ácidu fólicu (vit. B9) | 27 μg (7%) | |
| Vitamina C | 12 mg (20%) | |
| Calciu | 49 mg (5%) | |
| Fierro | 0.73 mg (6%) | |
| Magnesiu | 17 mg (5%) | |
| Fósforu | 50 mg (7%) | |
| Potasiu | 414 mg (9%) | |
| Cinc | 0.20 mg (2%) | |
| Manganesu | 0.191 mg | |
| % de la cantidá diaria encamentada p'adultos. | ||
| Fonte: Base de datos de nutrientes del USDA. | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés colos siguientes nomes comunes: fenoyu[1], cenoyu[2], planta d'anís[3] y anisinos[4].
La planta ye yerbácea, de porte erecto y puede algamar los 2 metros d'altor. Les fueyes, de color verde intensu, son llargues y delgaes, acabando en segmentos en forma d'aguya, que s'endurecer exteriormente nel branu pa evitar la perda d'agua. La inflorescencia ye una umbela de pedúnculos llargos y les flores tán entamaes n'umbelules terminales de 10 a 40 floruques, dafechu marielles doraes, sobre pedúnculos curtios nel apex de los radios primarios. Tienen simetría pentámera, con pétalos inconspicuos, 5 estames y xinecéu bicarpelar con un par d'estilos (unu por carpelu) diverxentes y daqué reflexos. El Frutu ye un esquizocarpio de 2 mericarpios claramente separaos, de color pardu escuru hasta coritu, d'unos 5mm de llargu, pentagonales y con 5 costielles más clares bien marcaes.[7][8]
L'usu melecinal del fenoyu ye vieyu, como lo demuestra la so presencia na Capitulare de villis vel curtis imperii, una orde emitida por Carlomagno que reclama a los sos campos por que cultiven una serie de yerbes y condimentos incluyendo "feniculum" identificada anguaño como Foeniculum vulgare.
Les variedaes de fenoyu más conocíes son:
El fenoyu ye bien versátil yá que los tarmos y les fueyes picaos utilícense como yerba arumoso, les granes como especie y el «bulbu» como hortoliza, apurriendo en cada casu un carauterísticu sabor y arume anisaos ya intensos.
Les granes úsense seques y combínense con una serie de platos como curries (nesti casu muélense), panes, pasteles, pexes (sardina, caballa y salmón) y tartes.
De les granes llógrase un aceite esencial usáu en fitoterapia. L'aceite del frutu contién principalmente un mínimu de 60% d'anetol, un mínimu de 15% de fenchona, y un máximu de 5% d'estragol.[18]
N'herboristería ye considerada una planta con propiedaes diurétiques y carminativas. Tamién se-y puede dar un usu esternu pa solliviar les irritaciones de los güeyos cansaos y la conxuntivitis. Estrumir la planta tienra y aplícase con una gasa un pocu de zusmiu sobre los güeyos. Otru métodu ye'l de cocer una cuyarada de granes en 300 ml d'agua. Ferver mientres cinco minutos, penerar,dexar esfrecer y usar pa llavar los güeyos dos o tres veces al día.[19]
La ESCOPY y la Comisión E indicar pal tratamientu de dispepsies, cólicos, trestornos espásticos del tracto gastrointestinal, flatulencies y sensación d'enfastiu, según pal catarru de les víes respiratories cimeres.[18] Ensayos realizaos en llaboratorios amuesen actividá insecticida, antifúngica, dixestiva, carminativa y espasmolítica.[20] Favorez la dixestión, contribúi a espulsar los gases, amenorgando la hinchadura y banduyu enchíu. Poténciense los sos efeutos dixestivos combinando con plantes carminativas: anís, comín, alcaravea, manzanilla, poléu, menta, alcachofera, cardu marianu, yerba bono, hierbaluisa, abeyera.[19]
Cultivase pa estrayer la parte inferior que tien un bulbu comestible, aludíu enantes, bien arumosu, conocíu como «Fenoyu de Florencia», y que ye en realidá una especie de cogollu formáu poles bases bien dilataes de los tarmos apertaes ente sigo, asemeyando pola so forma un bulbu, sobremanera cuando los tarmos tán cortaos. Úsase dicha hortoliza cruda o cocida.
Cultiváu tamién poles granes, con variedaes d'altor humanu y con umbellas grandes, trupes, abondo esplanaes y en númberu amenorgáu, facilitando enforma la so recueya en cantidaes importantes. Úsense inclusive pa la estracción a escala industrial d'anetol, que ye'l compuestu insaturado que-y da'l so golor anísado típicu, y que ye utilizáu llargamente na confección de llicores y otres bébores bien espublizaes nel Mediterraneu.
Na actualidá, n'Italia utilízase l'insultu «fenoyu» (finocchio) colos significaos d'home amuyeráu o homosexual o ensin ellos.[21][22]
L'orixe d'esti insultu provién de la Edá Media, cuando'l Tribunal eclesiásticu de la Inquisición quemaba na foguera, ente otres cita riquida}}, a los homosexuales. Entós, por que'l supliciu durara más tiempu, cubrir a la víctima coles fueyes del fenoyu fresques.
Otra teoría afirmaba que l'insultu italianu «fenoyu» derivara de home que cai de xinoyos (pa realizar una felación), pero la frase «cayer de rodíes» nun provién de fenoyu sinón de ginocchio, "rodía".[23]
Foeniculum vulgare describióse por Philip Miller y espublizóse en The Gardeners Dictionary: . . . eighth edition Foeniculum non. 1. 1768.[24]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
