From Wikipedia, the free encyclopedia
Los filisteos[1] (hebréu: פְּלִשְׁתִּים, pəlištīm; griegu: Φυλιστιείμ o Φιλιστινοί, phylistieím o philistinoí; árabe: فلستيون, filīstiun) fueron un pueblu orixinariu del Bronce Recién,[2] del cual esisten testimonios en distintes fontes testuales (exipcies, hebrees, asiries) o arqueolóxiques.[3]
 | |
| Tipu | grupu étnicu históricu |
|---|---|
| Llingua | Idioma filistéu |
| Relixón |
mitología fenicia (es)  |
| Xeografía | |
| Estáu |
Filistea (es) |
| Mapa de distribución | |
 Mapa de la rexón nel que s'amuesa l'allugamientu del territoriu de los filisteos y de les ciudaes de Gaza, Asdod y Ascalón en redol al 830 e.C. | |
 | |
Los documentos más antiguos que fadríen referencia a los filisteos son los documentos exipcios sobre los «pueblos del mar»,[2] onde se menta a los «parusata» (trescritu convencionalmente como peleset), xunto a otres poblaciones contraries a Exiptu. Dende siquier l'añu 1822, estos peleset rellacionáronse colos filisteos mentaos en fontes bíbliques, anque'l consensu académicu sobre dicha identificación nun ye total.[4][5] Tres el so enfrentamientu colos exipcios, establecer na mariña suroeste de Canaán, esto ye, na rexón de l'actual Franxa de Gaza (Palestina), estendiéndose al norte hasta cuasi l'actual Tel Aviv (Israel).[6] Entós la so cultura orixinal (que ye materia d'alderique) empezaría a asimilase a la de cananeos y hebreos.
A los filisteos, entamaos yá en redol al so pentápolis tradicional, fáense numberoses referencies na Biblia, onde apaecen mentaos como «pəlištīm», esto ye, habitantes de פלשת (Pə-yšet o Filistea).[7][8] Apaecen mentaos na «tabla de les naciones» del Llibru de la Xénesis, onde se-yos atribúi ser descendientes de Mizraím (esto ye, d'Exiptu),[9] al igual que los caftorim (esto ye, los de Kaftor); yá que estos postreros rellacionáronse col pueblu que los exipcios llamaben Keftiu (supuestamente d'orixe cretense), a partir d'ende desenvolviéronse delles teoríes que determinen que l'orixe del pueblu filistéu taría en Creta, el mar Exéu o'l Asia Menor.[10] Esta rellación, sicasí, ye tamién materia d'alderique académicu.[11][12]
Les ciudaes filistees apoderaron la rexón hasta la conquista asiria de Tiglatpileser III nel añu 732 e.C. Darréu, fueron sometíes a los imperios rexonales y paecen asimilar progresivamente les cultures dominantes. Les últimes menciones a los filisteos como pueblu apaecen na Biblia y daten del sieglu II e.C.[13] En dómina posterior y tres la diáspora xudía del 70 d. C, los israelites fueron espulsaos de Samaria y Xudea polos romanos, polo que tol territoriu sur del Llevante mediterraneu pasaría a ser conocíu como Palæstina, términu deriváu asina mesmu del hebréu Pə-yšet.
El nome filistéu» provién del llatín philistæus, variante de philistinus, qu'apaez nos escritos de Flavio Josefo. De la mesma ta tomáu del griegu φιλιστινοι (philistinoí), utilizáu por Filón d'Alexandría, magar na Septuaginta el términu utilizáu ye φυλιστιειμ o φυλιστιιμ (fylistieim o fylistiim).[14] N'última instancia provién del hebréu pĕlištī,[15][16][17][18][19] «xente de Plešt» (Filistea); cf. l'acadiu palastu y l'exipciu parusata.[20]
Los estudiosos de la Biblia suelen proponer que'l nome aniciar a partir del raigañu semítica plš (hebréu: פלש), que significa ‘estremar’ o ‘invasor’.[21] El endónimu que los filisteos dar a sigo mesmos nun se conoz. Sicasí, como la Biblia mentar tamién como xentes de Kaftor (hebréu: כפתור;[22] quiciabes rellacionáu con Keftiu),[23] que nun ye un términu semíticu, suxirióse que dicha pallabra seya similar a la qu'usaben pa referise a sigo mesmos o al so idioma. Al paecer, el so idioma tamién apaecería referíu na Biblia como «llingua d'Ashdod»,[24] anque ye revesosu si referir al idioma filistéu, al dialeutu canaeo que los filisteos adoptaron a partir del sieglu VIII e. C. o a dalguna otra llingua utilizada na ciudá.[25][26]
Otra teoría, propuesta por Jacobsohn y sofitada por otros autores, ye que'l nome deriva de la rexón iliria de Palaeste, que los sos habitantes llamar palaestīnī añader el sufixu ilirio -ino utilizáu pa grupos étnicos.[27] Pela so parte, Jones sostuvo que'l nome Filistea ye una corrupción del griegu φυλὴ ἱστία (fylḗ histía, ‘tribu del llar’, cola ortografía xónica de hestía).[28] Suxer amás que los filisteos seríen los responsables n'introducir el llar fixu nel Llevante mediterraneu; dicha suxerencia foi propuesta primero que la evidencia arqueolóxica sobre l'usu de llares fora documentada en sitios filisteos.
En redol al 1200 e.C. la historiografía allugó l'apaición d'unos pueblos, denominaos «pueblos del mar», gracies a les fontes exipcies, que causaron la crisis y desapaición de distintes cultures, imperios y reinus qu'esistieren mientres el Bronce Recién, surdiendo asina nueves entidaes polítiques como ye'l casu de los Filisteos,[29][30][31][32] con unos vezos culturales nuevos.[33][34] Esto llogró apurrir un apurra étnicu nuevu,[35][36][37][38][39] que nel casu de los Filisteos, esistió una rápida aculturación qu'escastó les sos traces diferenciadores.[40]
Les evidencies más sólides del orixe de los filisteos son arqueolóxiques y apunten escontra'l mar Exéu, anque tamién se suxirió que la cultura material filistea seya a cencielles una continuación de la cultura cananea de la edá del bronce.[4] Más vagues son les fontes exipcies de la dómina que falen d'un pueblu invasor veníu del norte pel mar (los peleset), xeneralmente identificaos los filisteos.[4][5] Les evidencies del idioma filistéu, bien tenues, según les que los rellacionen colos pelasgos, podríen apuntar tamién escontra'l mundu exéu.[41][42]
Independientemente del orixe xeográficu, el desenvolvimientu ulterior de los filisteos realizar na redolada cananea, esto ye, semíticu.[43] La llingua filistea nun foi identificada satisfactoriamente: consideróse que se trata d'una llingua semítica, pero l'arqueoloxía moderna tamién suxirió la esistencia de venceyos culturales cola civilización micénica na Grecia continental.[44] Magar los filisteos adoptaron la cultura y la llingua cananea ensin dexar apenes escritos, suxirióse un orixe indoeuropéu, por cuenta de un puñáu de pallabres filistees conocíes.[45]
Los «pueblos del mar» mentar por primer vegada alredor del añu 1208 e.C. en testos exipcios (inscripciones de Karnak sol reináu del faraón Merenptah). Estos pueblos teníen una bon conocencia de la navegación (d'onde provién el nome coleutivu que-yos dan los exipcios) y taben aliaos p'atacar al prósperu Exiptu. Los pueblos mentaos que Merenptah afirma vencer son los eqwesh, los sherden, los lukka, los shekelesh y los teresh (según una hipótesis de vocalización, una y bones l'exipciu antiguu nun anotaba les vocales). Les inscripciones de Karnak describir como los habitantes del Norte que venía de toles tierres». Nel templu de Medinet Habu, construyíu mientres el reináu de Ramsés III (1186 a 1155 e.C. ) de la XX Dinastía, apaez una inscripción que celebra una victoria marítimo y terrestre sobre los pueblos del mar». La segunda pilastra indica: «Ente ellos atopábense como aliaos los peleset, los tjekker, los shekelesh, los denyen y los weshesh. Ellos introduciéronse en tolos países hasta les llendes de la tierra». La mención a los peleset (en realidá prst nel orixinal; la vocalización moderna más aceptada ye parusata) considérase xeneralmente como la primer mención a los filisteos.[46] Coles mesmes, apaecen nel Papiru Harris I, un resume del reináu de Ramsés III escritu mientres el reináu de Ramsés IV.
Dende'l sieglu XIX los estudiosos bíblicos identificaron la tierra de los filisteos (Filistea) coles menciones a Palastu y Pilista de les inscripciones asiries.[47]
Dempués de lo que los testos exipcios describen como una derrota, los filisteos instalar nuna franxa costera que diba dende l'actual Tel Aviv hasta l'actual frontera exipcia.[43] Les circunstancies d'esti establecimientu siguen siendo imprecises. El Papiru Harris I[48] indica que Ramsés III, en venciendo a los pueblos del mar, encarcelar n'Exiptu antes «d'instalalos nos bastiones, construyíos en [el so] nome» y de sometelos a pagar impuestos. Dalgunos vieron nesta referencia una mención al asentamientu de los filisteos na franxa costera de Canaán, que perteneció por llargu tiempu a Exiptu; sicasí, el venceyu ente dambos eventos ye inciertu, por cuenta de la falta de precisión xeográfica y étnica del testu.
A partir del sieglu XII e.C. , l'establecimientu de los filisteos nel suroeste de Canaán ta bien atestiguáu poles sos cerámiques, según polos testos exipcios y asirios. Na actualidá, ye imposible determinar si esti asentamientu foi fechu sobre un territoriu dau polos exipciu o conquistáu polos filisteos; sicasí, si «la capa [arqueolóxica] que correspondería a la última dominación exipcia de Canaán, sol reináu de Ramsés III, nun contenía nenguna evidencia de les primeres clases de vasos filisteos decoraos [...], los primeros niveles filisteos nun revelaben nenguna buelga de presencia exipcia: nin un solu vasu o cascu de botella exipciu. Amás, los dos capes tán dafechu separaes».[49] Esta rotura arqueolóxica puede faer pensar nuna rotura comercial auténtica, lo qu'implicaría una rotura política igualmente real, esto ye, una conquista más qu'una implantación por alcuerdu mutuu. Entós, los filisteos ocuparíen les cinco ciudaes de Gaza, Ascalón, Asdod, Ecrón y Gat, a lo llargo de la franxa costera del suroeste de Canaán, que perteneciera a Exiptu hasta los últimos díes de la Decimonovena Dinastía (1185 e.C. ).[43] La so organización política foi una pentarquía na qu'en cada unu de los sos cinco centros de gobiernu un príncipe (seren) ostentaba'l poder.[43]
Los filisteos conocíen l'empléu del fierro, que'l so secretu hasta'l sieglu XII e.C. guardaren celosamente los hitites.[10] El monopoliu d'esti metal (saber ónde atopalo, cómo forxalo y cómo usalo) confirió-yos una superioridá militar mientres sieglos.[50] De la mesma que la definición etno-llingüística de los filisteos antes del so establecimientu en Canaán nun ye bien conocida, la so definición etno-llingüística posterior ye igualmente difícil, tomando en cuenta la falta de fontes testuales. Ello ye que desenvolviéronse dos grandes tesis sobre la tema. La primera encóntase, por casu, nos nomes y pallabres non semítiques citaes pola Biblia, pa sostener que los filisteos caltuvieron por llargu tiempu un particularismu étnico y llingüístico. Pa la otra corriente, sofitada por casu por Manfred Hermann Emil Weippert, los filisteos entemeciéronse tempranamente coles poblaciones cananees locales.
Yá asitiaos na mariña, los filisteos intentaron estendese pel sur de Canaán, llegando a ocupar cuasi la totalidá de la mariña hasta Fenicia y llocalizaciones tan al este como'l valle del Xordán. Esi foi'l motivu de que les reseñes bíbliques citen fuertes conflictos ente los filisteos y los israelites.[10] Nel llibru de los Xueces, por casu, la nacencia de Sansón a Manoa tien llugar porque «él [Sansón] va empezar a salvar a Israel de mano de los filisteos».[51] Los rellatos de Samuel, Saúl y David inclúin tamién conflictos ente los filisteos y los israelites, carauterizaos n'ocasiones como los más peligrosos enemigos d'Israel.
Tanto l'arqueoloxía como les hestories bíbliques amuesen, n'efeutu, una influencia de les cultures cananees anteriores o vecines. El Primer Llibru de Samuel indica qu'unu de los sos dioses yera Dagón: «1Cuando los filisteos prindaron l'arca de Dios, llevar dende Eben-ezer a Asdod. 2Y tomaron los filisteos l'arca de Dios, y meter na casa de Dagón, y poner xunto a Dagón».[52] Sicasí, Dagón yera un dios semíticu de la vexetación, de les colleches y les ceberes, que'l so cultu taba bien estendíu nel Oriente Próximu, polo que fechu d'adoptalo como divinidá principal demuestra hasta qué puntu integraríen dicha cultura.[53] Los términos (como seren) o los nomes (como Goliat), ensin orixe semíticu, quedaron como reliquies llingüístiques aisllaes. Ello ye que los términos de poder y los nomes sobreviven de cutiu por más tiempu que los otros.
Magar al asentamientu de filisteos na mariña siguió una espansión pel sur de Canaán, les guerres colos israelites y otros pueblos acabar confinando al territoriu de la pentápolis.[54] Tres delles derrotes infligidas por David, rei d'Israel, los intentos d'espansión de los filisteos cesaron.[10] A partir d'esti momentu, yá nun supunxeron un riesgu pal reinu de Xudá, polo que les menciones a Filistea na Biblia amenórguense. Sicasí, siguieron siendo una amenaza política (incursiones militares, sobremanera na dómina de la collecha) y cultural pa dichu estáu.[10]
La federación filistea perdió la so autonomía temporalmente mientres el sieglu X e.C. so la hexemonía exipcia,[50] y definitivamente tres la conquista asiria de 722 e.C.[54] Nabucodonosor II afaró'l territoriu filistéu en 604 e.C.[50] y, como'l restu d'Oriente Mediu, cayeron en manes del imperiu d'Alexandru Magno.[50] Pa dichu momentu, paez que los filisteos yá habíen perdíu bona parte de la so identidá cultural.[50] Con tou, el términu Pə-yšet y, darréu, les sos versiones griega (Παλαιστινή, Palaistinḗ) y llatina (Palæstina) siguió utilizándose como términu xeográficu, referíu a una área cada vez más estensa.
Les cinco ciudaes principales de la pentápolis filistea nunca se xunieron nun solu reinu.[50] Los sos gobernantes denominábense «señores» (serenim) o «reis» y gobernaben como en xunto como una federación, tomando les decisiones por votación.[50][55] Créese que'l cargu de «señor» yera hereditariu.[50]
La población, d'ente 25 000 y 30 000 habitantes nos sieglos XII y XI e.C. ,[56] yera relativamente numberosa pa la rexón, lo que dexó a les ciudaes caltener la so independencia y una cierta predominacia política na rexón.[20]
La economía filistea ta enmarcada dientro del cuadru más ampliu del Mediterraneu oriental. L'agricultura ye central, en forma de cultivos de trigu, según la olivar y la vide: la tríada mediterránea.[57][58] La llanura de Filistea ye una rexón fértil, con una producción agrícola abondosa.[10] Como complementu, teníen ganadería d'oveyes, cabres y güees.[57]
Afayáronse fragües de fierro, según centros d'actividá industrial en numberosos asentamientos filisteos, dalgunos de los cualos daten del sieglu XII e.C.[50] Amás, les ciudaes filistees ocupar del comerciu d'una manera similar a les fenicies (allugaes daqué más al norte).[57][10] Este incluyía esclavos, oxetos preciosos y, presumiblemente, productos agrícoles como los yá mentaos.[57]
Conozse bien pocu sobre l'idioma orixinal de los filisteos, del que solo sobreviven unes poques pallabres n'hebréu a manera de préstamos culturales. Estes describen instituciones específicamente filistees, como los seranim, los señores» de la Pentápolis filistea,[59] el receptáculu ’argáz qu'apaez na Biblia, namái nel 1 Samuel (capítulu 6)[60] o'l títulu padî.[61] Nun hai abonda información sobre l'idioma de los filisteos como pa rellacionalo con seguridá con nenguna otra llingua: la so posible rellación con llingües indoeuropees (inclusive col griegu micénicu) sofitaría la idea de que los filisteos tienen el so orixe nos «pueblos del mar». Esisten ciertos restos de vocabulariu y onomástica non semíticos, pero les inscripciones auténtiques son bien exiguas y pocu concluyentes.[62][63] El filistéu dexó d'escribise, y presumiblemente de falase, escontra finales del sieglu IX e.C. , cuando foi sustituyíu por dalguna caña de les llingües cananees locales (fenicia o hebrea).[64]
Les inscripciones en idioma filistéu son bien escases,[64] magar paez tuvieron un sistema d'escritura.[65] En 1964 topar en Deir ʿAllā unes tablillas nel mesmu estratu arqueolóxicu qu'unes vasíes de cerámica filistea. Les tabilillas conteníen daqué más de cincuenta carácter, arrexuntaos nunos quince pallabres separaes per llinies verticales, que d'esa manera recuerden a les tablillas minoiques escrites en llinial A y llinial B.[66] Ye probable que los testos conteníos tean en filistéu, pero podríen representar la escritura de dalgún otru pueblu.[66] De xuru la escritura (según la téunica alministrativa del usu de sellos) adoptóse cuando les poblaciones filistees yá crecieren en complexidá, siquier una xeneración dempués del so supuestu asentamientu.[67] Con posterioridá utilizar en cierta midida tamién l'alfabetu semíticu occidental, del que s'atoparon afayos posteriores.[68] La inscripción de Ecrón ye'l primer testu siguíu que foi identificáu como perteneciente a la cultura filistea. Sicasí, ta escritu nun dialeutu cananéu similar al feniciu.[69][70]
Les deidaes veneraes polos filisteos yeren Dagón, el so fíu Baal, y Astarté, que los sos nomes o variaciones de los mesmos apaecen tamién nel panteón cananéu.[71][43]
La fontes bíbliques destaquen en numberoses ocasiones que los filisteos nun practicaben la circuncisión,[10] anque s'ignora hasta qué puntu dicha ausencia de circunción revistía dalguna importancia ritual pa los filisteos.[72]
La cerámica suel ser unu de los afayos más comunes nes escavaciones arqueolóxiques. Ente que la cerámica cananea (incluyida la hebrea) de los sieglos XII y XI e.C. escarecía cuasi dafechu de decoración y yera de factura bien senciella, la cerámica filistea destacar por tar realizada en magre finu y bien cocida y presentar profusa decoración en forma d'espirales, figures xeométriques y aves.[10] La so semeyanza cola cerámica micénica y minoica ye unos de los principales argumentos remanaos a favor del orixe exéu de los filisteos.[10]
Los filisteos teníen unes conocencies sobre metalurxa bien avanzaos en contraste col restu de los pueblos del Llevante mediterraneu, a esceición probablemente de los hitites.[10] El cobre, que ye bono de fundir y forxar, fuera'l metal dominante pa realizar ferramientes y armes dende'l 4000 e.C. Los filisteos non solo sabíen alearlo con estañu pa producir bronce, que ye considerablemente más resistente, sinón que tamién conocíen cómo trabayar el fierro. Esti últimu metal yera bien malo de fundir y trabayar, y les sos propiedaes yeren tan envaloraes que s'atesoraba xunto al oru y plata, como si tratar d'un metal precioso.[10] Los filisteos guardaron celosamente el secretu del procesu de fundición del fierro, lo que-yos dio superioridá teunolóxica mientres dellos sieglos.[10] Hasta'l sieglu X e.C. tuvieron el monopoliu inclusive del arreglu y afiláu de ferramientes, negándose n'ocasiones a reparar les que pudieren usase como armes.[50][73]
La panoplia filistea yera abondo peculiar. Destacaba sobremanera un tocáu de plumes, col qu'apaecen representaos sistemáticamente nos documentos exipcios.[10] Otra manera, diben descalzos y vistíen unes faldillas con borlas, como güei dellos soldaos griegos. En restu d'armamentu yera de bronce o de fierro, incluyendo les espaes.[50] La vistimienta de guerra hubo d'ampliase col tiempu, a xulgar pola complexa armadura de Goliat mentada na Biblia, ante la cual los hebreos queden maraviaos.[10]
Conocíen amás l'usu de la caballería y los carro de guerra llixeros,[10] construyíos en madera reforzao con fierro.[50]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
