pintura de Hieronymus Bosch From Wikipedia, the free encyclopedia
El xardín de les delicies ye una de les obres más conocíes del pintor holandés Jheronimus Bosch (el Bosco). Trátase d'un trípticu pintáu al oleu sobre tabla de 220 × 389 cm, compuestu d'una tabla central de 220 × 195 cm y dos llaterales de 220 × 97 cm caúna (pintaes nos sos dos llaos) que pueden cerrase sobre aquella.
| The Garden of Earthly Delights | |
|---|---|
 | |
| Tipos | pintura y trípticu |
| Artista | Hieronymus Bosch |
| Añu | 1490 (Gregorianu) ↔ 1500 (Gregorianu) |
| Xéneru | arte sacro |
| Estilu |
Primitivo flamenco (es)  |
| Material |
pintura al oleu y tabla (es) |
| Dimensiones |
205,5 ( ) × 384,9 ( ) cm |
| Propietariu |
Henry III of Nassau-Breda (es) René de Châlon (es) Guillermu d'Orange Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel Felipe II d'España Monesteriu d'El Escorial |
| Coleición | Muséu del Prado (Madrid) |
| Història | |
| Data | Fet destacat |
| 1568 | seizure (en) , Bruxeles |
| Catalogación | |
| Códigu muséu | P002823 |
| Catálogu |
Early Netherlandish paintings, Vol. V Geertgen tot Sint Jans en Jerome Bosch (en) :(110) |
 | |
Obra de conteníu simbólicu, sobre'l que s'ufiertaron variaes interpretaciones, como El carru de segáu o la Mesa de los pecaos capitales, obres toes elles adquiríes pol rei Felipe II d'España, gran almirador del pintor, y guardaes mientres dalgún tiempu nel Monesteriu d'El Escorial, obedez a una intención moralizante y satírica que diba faer fortuna yá na so dómina, como demuestra la temprana apaición de copistas y asonsañadores.
Considerada como una de les obres más fascinantes, misterioses y atrayentes de la historia del arte, el cuadru forma parte de los fondos d'esposición permanente del Muséu del Prado de Madrid, onde ingresó como depósitu del Patrimoniu Nacional en 1939.
Como'l restu de les obres del Bosco, escarez de datación unánime ente los especialistes, siendo una d'aquelles nes que más engarraes tán les posiciones, pos mientres unos considerar xuvenil, otros dicen que ye obra de maduror. Baldass y otros asítiase na dómina xuvenil del Bosco (1485).[1] Cinotti asítiase en redol al añu 1503. Otres fontes falen d'escontra 1510.[2] Tolnay y Larsen asitiar a la fin de l'actividá del Bosco (1514-1515). Los analises dendrocronológicos del carbayu de les tables datar ente 1460 y 1466, dando asina un terminus post quem pa la realización de la obra.[3] Nel catálogu de la esposición sobre l'artista celebrada en Rotterdam nel añu 2001 señálase la fecha ente 1480 y 1490.[1] Na guía de visita editada pol Muséu del Prado señálense les feches 1500-1505.
A partir de Gibson y hasta l'actualidá (Hans Belting, 2002) conxeturóse que se realizó para Enrique III de Nassau.[1] Los primeros posesores de la obra fueron, pos, los miembros de la casa de Nassau, en que'l so palaciu de Bruxeles pudo ver el cuadru'l primer biógrafu del Bosco, Antonio de Beatis, personaxe que viaxaba nel séquitu del cardenal Luis d'Aragón, nel añu 1517. La so descripción nun dexa llugar a duldes de que s'atopa frente al famosu trípticu: «Dempués hai delles tables con diverses bizarrías, onde s'asonsañen mares, cielos, montes y campos y munches otres coses, unos que salen d'una concha marina, otros que defecan grullas, homes y muyeres, blancos y negros n'actos y maneres distintes, páxaros, animales de toes clases y realizaos con muncho naturalismu, coses tan placenteras y fantástiques que de nenguna manera se podríen describir a aquellos que nun les vieron».[ensin referencies]
Foi heredáu pol so fíu René de Châlon y dempués pol sobrín d'Enrique, Guillermo d'Orange, líder de la rebelión holandesa contra la corona de los Habsburgu. Foi confiscado mientres la guerra de Flandes pol duque d'Alba, incluyéndose nel inventariu redactáu con tal motivu'l 20 de xineru de 1568. El duque dexó los cuadros a don Fernando, el so fíu natural y prior de la orde de San Xuan.[1]
Felipe II adquirió'l trípticu na almoneda de los bienes de don Fernando y unvióse al monesteriu d'El Escorial el 8 de xunetu de 1593.[1] Ye la pintura más famosa de la coleición del Bosco que Felipe II axuntó n'El Escorial.[4]
Como asocede con toles pintures antigües, el títulu col que la conoz ye modernu. L'inventariu de la entrega a El Escorial de 1593 describióla como «Una pintura en tabla al olio, con dos puertes, de la bariedad [sic] del mundu, cifrada con diversos disparates de Hierónimo Bosco, que llamen Del Yérbadu».[5] Frai José de Sigüenza, na so historia de la Fundación del Monesteriu d'El Escorial, ufiertó una amplia descripción ya interpretación de «La otra tabla de la gloria baldío y curtio gustu de la fresa o yérbadu, y el so olorcillo, qu'apenes se siente, cuando yá ye pasáu, ye la cosa más atélite y de mayor artificiu que pueda imaxinase».[6] Darréu cítase nel inventariu de 1700 como una pintura «de la creación del mundu». Vicente Poleró, qu'en 1857 publicó un Catálogu de los cuadros del Real Monesteriu de San Llorienzo llamáu del Escorial, llamar De los prestos carnales. D'ende arrinca la so actual denominación como Xardín de les delicies o De les delicies terrenales. Foi treslladáu al Muséu del Prado en 1939 pa la so restauración, pos yá Antonio Ponz dicía en 1777 que s'atopaba abondo maltratada, y dende entós nun volvió al monesteriu.[7]
.jpg)
El cuadro zarráu na so parte esterior alude al tercer día de la creación del mundu. Represéntase un globu terráqueo, cola Tierra dientro d'una esfera tresparente, símbolu, según Tolnay, de la fraxilidá del universu. Solo hai formes vexetales y minerales, nun hai animales nin persones. Ta pintáu en tonos grises, blancu y negru, lo que se correspuende a un mundu ensin el Sol nin la Lluna anque tamién ye una forma de consiguir un dramáticu contraste col coloríu interior, ente un mundu antes del home y otru pobláu por infinidá de seres (Belting).[1]
Tradicionalmente, la imaxe qu'amuesa'l trípticu zarráu interpretóse como'l tercer día de la creación. El númberu trés yera consideráu un númberu completu, perfectu, yá qu'en sí mesmu zarra'l principiu y el fin. Y equí al cerrase, tresfórmase, nel númberu unu, nel círculu: de nuevu déxanos acolumbrar la perfeición absoluta y, quiciabes, a la trinidá divina. Na esquina cimera esquierda, apaez una pequeña imaxe de Dios, con una tiara y la Biblia sobre les rodíes. Na parte cimera puede lleese la frase, estrayida del salmu 33, IPSE DIXIT ET FACTA S(O)NT / IPSE MAN(N)DAVIT ET CREATA S(O)NT, que significa «Él dicir, y tou foi fechu. Él mandar, y tou foi creáu». Otros interpreten que pudiera representar la Tierra tres el Diluviu Universal.
Al abrir, el trípticu presenta, nel panel esquierdu, una imaxe del paraísu onde se representa l'últimu día de la creación, con Eva y Adán, y nel panel central represéntase la llocura desamarrada: la lluxuria. Nesta tabla central apaez l'actu sexual y ye onde s'afayen tou tipu de placeres carnales, que son la prueba de que l'home perdiera la gracia. D'últimes tenemos la tabla de la derecha onde se representa la condena nel infiernu; nella'l pintor amuésanos un escenariu apocalíptico y cruel nel que'l ser humanu ye condergáu pol so pecáu.
La estructura de la obra, en sí, tamién cunta con un encuadre simbólicu: al abrir, realmente ciérrase simbólicamente, porque nel so conteníu ta'l principiu y el fin humanu. El principiu na primer tabla, que representa'l Xénesis y el Paraísu, y el fin na tercera, que representa'l Infiernu.
.jpg)
.jpg)
_by_Hieronymus_Bosch_022.jpg)
El postigo de la izquierda representa'l Paraísu terrenal. Mide 220 centímetros d'altu por 97,5 cm d'anchu. Al fondu puede trate la Fonte de la Vida. En primer planu hai una escena del tou atípica yá que nun representa nin la creación d'Eva de la costiella d'Adán, tampoco la manera de portase nel xardín, nin la reconvención que sigue a la espulsión del paraísu, les úniques temes rellataes na Xénesis en rellación con esti episodiu. Nesta curiosa y orixinal escena apaecen Dios, Eva y Adán. Adán ta despiertu, lo que namái apaez en miniatures, y Dios ta presentándo-y a Eva, acabante crear. Dios ta representáu d'una manera anticuada pa los tiempos del Bosco: como Xesucristu.[1] Eva atópase arrodillada nel suelu y Dios la suxeta pola muñeca. Adán, semitumbado, mira a la futura pecadora. Xunto al primer home y la primer muyer apaez el Árbol de la vida (un exóticu drago), y nun segundu planu, a la derecha, el Árbol del bien y del mal (una palmera, tamién llamáu l'árbol de la ciencia), yá que alredor d'él endólcase la culiebra tentadora. Puesto que nel siguiente panel represéntase un mundu luxuriosu, interpretóse esta tabla como'l preludiu de lo que dempués va soceder.
No qu'a la primer vista paez el típicu Edén, acomuñáu a la idea de paz y aselu, poco que reparemos, esi idílicu escenariu vese truncáu. Dellos signos de hostigamiento aprucen, los animales enfréntense unos a otros: un lleón balta a un venáu y dispónse a comelo, un estrañu bípedu ye escorríu por un xabalín. Nel estanque, les disputes ente los animales vuelven volver# a entamar: un lleopardu lleva na boca un mure, una ave taramia una xaronca. Son señales ayenes a la paz paradisiaca que suelen interpretase como avisu de pecáu.
Apaecen na obra animales reales, pero desaxeradamente exóticos, na dómina del Bosco, como xirafes, elefantes, lleones, lleopardos, cuando África yera práuticamente desconocida n'Europa. L'autor namái pudo tener referencia d'eses besties al traviés de los bestiarios mitolóxicos medievales (qu'ensin dulda superó en demasía) y los dibuxos qu'empezaben a circular gracies a la imprenta, sobremanera los que teníen Exiptu como tema principal.
La obra presenta un intensu y variáu cromatismu. Predominen los verdes y l'azul intenso del fondu, qu'oldeen col mantu coloráu de Dios y la blancura de los cuerpos d'Adán y Eva.[1]
La tabla central ye'l Xardín de les delicies, puramente dichu; mide 220 cm d'altu por 195 d'anchu. Un falsu paraísu nel que la humanidá yá venció en plenu al pecáu, especialmente a la lluxuria, y diríxese a la so perdición. Decenes de símbolos distintos, que les sos claves solo pueden abarruntase, pueblen esti espaciu opresivo y angustiosu nel que la llocura apoderóse del mundu. Apaecen tanto homes como muyeres, blancos y negros, desnudos. Amuésense tou tipu de rellaciones sexuales y escenes erótiques, principalmente heterosexuales, pero tamién homosexuales y onanistes. Amás, apaecen tamién rellaciones erótiques o sexuales ente animales, ya inclusive ente plantes.
Esta ye la interpretación tradicional del panel central. Sicasí, hubo otres que s'estremen de la mesma, teniendo en cuenta que'l Bosco realmente nun conderga lo que se ta viendo nesti panel, al contrariu, paez un mundu positivu, altamente «deseable». Represéntase un universu de felicidá, ensin dolor, enfermedá nin muerte. Nun se representa'l pasu del tiempu (nun hai neños nin vieyos), tampoco se ve a naide trabayando pa ganase'l sustentu col sudu del so frente. Describir a una humanidá diversa que s'alimenta de los frutos de la tierra y entámase n'estructures naturales. Por ello, Wilhelm Fraenger creyó ver na obra una ilustración de les concepciones relixoses de la secta herética de los adamitas, tesis que güei nun gocia d'aceptación. Paul Vandenbroeck (2001) defendió qu'equí se representa'l Monte de Venus (el Grial), conocida a fines del periodu medieval como'l «falsu paraísu», magar como les tesis tradicionales entiende que ye «pecador y demoníaco». Juan Antonio Ramírez[9] defende, sicasí, que lo que se ta representando realmente, yá que hai una continuidá del paisaxe en rellación cola tabla de la esquierda, ye una ilustración del Xénesis. Taría describiéndose el Paraísu terrenal, según la Xénesis:
Y había Jehová Dios fechu nacer de la tierra tou árbol deliciosu á la vista, y bonu pa comer: tamién l'árbol de vida en mediu del güertu, y l'árbol de ciencia del bien y del mal. / Y salía d'Edén un ríu pa regar el güertu, y dellí partíase en cuatro ramales. / El nome del unu yera Pisón: ésti ye'l que cerca tola tierra de Havilah, onde hai oru: / Y el oru d'aquella tierra ye bonu: hai ellí tamién bdelio y piedra cornerina. / El nome del segundu ríu ye Gihón: ésti ye'l qu'arrodia tola tierra d'Etiopía. / Y el nome del tercer ríu ye Hiddekel: ésti ye'l que va delantre d'Asiria. Y el cuartu ríu ye'l Éufrates.Capítulu II de la Xénesis[10]
Nel cuadru del Bosco pueden trate, n'efeutu, tou tipu de frutes y árboles, según, na parte cimera, los cuatro ríos del Paraísu, incluyíu Pisón, con una construcción con estrañes flores doraes y Geón con una colonia de monos, y los otros dos ríos aludiendo a los ríos de Mesopotamia. Taría representándose el paraísu tal como, según el cristianismu, crear Dios, pero non como'l llugar en que pecó Eva, sinón como'l paraísu ideal, el que debiera ser si Eva nun pecara sinón siguiera les órdenes de Dios: «Fructificad y multiplicái, y henchid la tierra, y sojuzgadla; vais comer toa yerba que da semienta y tou árbol en qu'hai frutu d'árbol que da semienta» (Xénesis, 1:28-29), por ello les persones qu'apaecen tán desnudes y nun sienten por ello arrebol dalgunu (cfr. Xénesis, 2:25).
La figura del personaxe que probablemente seya Xuan el Bautista señalaría admonitoriamente qu'esi ye'l mundu descritu por Dios, pobláu por un ensame de felices inocentes, que nun pudo llegar a esistir por cuenta de la cayida, y por ello asitia a la culpable, Eva, zarrada nuna cueva y con un escudu de cristal.[9]
El postigo de la derecha representa l'Infiernu. Mide 220 cm d'altor por 97,5 d'anchor.
Tamién ye conocíu como L'infiernu musical, poles múltiples representaciones d'instrumentos musicales qu'apaecen. Ignorar por qué'l Bosco acomuña la música col pecáu. Pintó los tormentos del infiernu, a los que ta espuesta la Humanidá. Describe un mundu oníricu, demoníaco, opresivo, d'innumberables tormentos.[2] Ye una tabla bien aveseda en rellación col coloríu de les otres dos: tonos llívíos del infiernu de xelu, vives llapaes del infiernu de fueu.[1] La tabla puede estremase en trés niveles:
Nel nivel cimeru vese la típica imaxe del infiernu, con fueu y tortures. Les arquitectures tán sumíes n'estraños llumes fosforescentes.[8] Esa quema, que realmente representa'l paisaxe nocherniego d'una ciudá en llapaes, rellacionóse con un trauma del pintor, que vio cuando yera neñu como la so llocalidá natal yera campera del fueu. Verdaderamente, estes representaciones de ciudaes en llapaes pueden vese n'otros cuadros del autor. L'atmósfera resulta totalmente demoníaca.[8] La crítica paez coincidir en que'l cuchiellu xuníu a los dos oreyes ye un xenital masculín, ente que la gaita qu'una bisarma sostién sobre la cabeza podría ser un elementu homosexual o, seique, femenín.
Na parte central, apaez un mundu oníricu, con criatures fantástiques, y que la so figura central nun home-árbol», conocíu tamién por un dibuxu autógrafu del Muséu Albertina de Viena.[1] Mira direutamente al espectador. Interpretóse en numberoses ocasiones como la cara del propiu artista y que con un cabileñu vendaje intenta despintar una llaga producida pola sífilis. Sobre la cabeza lleva un discu, nel que baillen pequeñes bisarmes[2] xunto a una gran gaita con aspeutu d'alambique. Los sos brazos son como tueros d'árbol y tán folgando sobre barques. El so tórax ta abiertu y buecu como un pulgu de güevu, y nel so interior hai más seres. Debaxo d'él hai un llagu xeláu, sobre'l que patinan dellos condergaos, mientres el xelu sédase. Na Edá Media considerábase'l contraste ente'l fríu y el calor como una de les tortures del infiernu. Destaca un personaxe con cabeza d'ave rapazu sentáu nun retrete, y con una caldera na cabeza. Piénsase que podría ser Satanás taramiando a los condergaos y defecándolos nun pozu negru nel qu'otros personaxes devuelven morgazos o excrementan oru, esto postreru quiciabes como alusión a l'avaricia. Sol mantu de Satanás una muyer desnuda ye forzada a mirase nun espeyu convexu asitiáu nes nalgues d'un demoniu, aludiendo al pecáu de la soberbia.
Na parte inferior a la izquierda apaez un grupu de xugadores (hai daos, naipes, tableru de backgammon, una muyer desnuda portando una jarra) acoradaos y torturaos por demonios metanes un gran caos, tou lo cual alude a la galbana, la lluxuria, y la gula. A la derecha, ver a un home abrazáu por un gochu con velu de monxa, probablemente aludiendo a la lluxuria.
Estos cuadros paecen una censura implacable, pero'l so inacabable fantasía, y l'encuadre poéticu facer, con too y con eso, risonderos y optimistes. La so ironía y burlla del mundu se contraponen al realismu hieráticu de Jan Van Eyck.
La diferencia ente les pintures del Bosco y les d'otros ye que los demás procuraron pintar al home cual paez por de fora; ésti namái s'atrevió a pinta-y cual ye per dientro (...) Los cuadros del Bosco nun son disparates, sinón unos llibros de gran prudencia y artificiu, y sí disparates son los nuesos, non los suyos, y, por dicilo d'una vegada, ye una sátira pintada de los pecaos y desvaríos de los homes.[4]
El Bosco (1450-1516). Llamábase Jheronimus van Aken, moteyáu Bosch (pol so llugar de nacencia, 's-Hertogenbosch, n'Holanda, coloquialmente llamáu Dean Bosch y en castellán Bolduque); tuvo una vida acomodada, yá que se casó con una muyer adinerada (Aleyt van Mervende). Home piadosu, miembru de la más prestixosa cofradería local dedicada al cultu de la Virxe María, compartía les esmoliciones en materia de relixón, pecáu y sexu manifestaes nel movimientu coetaneu de la devotio moderna, estendida polos Países Baxos.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
