Remove ads
From Wikipedia, the free encyclopedia
Persia[1][2] (del llatín Persa(y), y esti del griegu Περσίς y Περσική; gent) ye una rexón histórica d'Oriente Mediu, al este de Mesopotamia, anguaño Irán.
Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
Persia | |
---|---|
Situación | |
Tipu | periodu históricu |
Coordenaes | 33°N 53°E |
Datos | |
Los perses fueron un pueblu d'orixe indoeuropéu de la caña indo-irania qu'acabaron fundiéndose colos pueblos que conquistaron na dómina aqueménida. Anicióse como un grupu de tribus nómades que la so llocalización orixinal aniciaba al norte del pandu d'Irán. Alredor de 1400 e.C., dalgunes d'estes tribus, antepasaes de los perses históricos, treslladar escontra'l sur d'Irán.
Antes del surdimientu de la nación persa, la zona del Oriente Mediu venía siendo azotada poles guerres. El focu d'estes guerres yera l'estáu agresor y militarista d'Asiria. Los asirios constantemente llanzaben campañes contra los pueblos que los arrodiaben, escalando, efectuando matances y deportando a les poblaciones o a les sos clases dirixentes a lo menos. Esto provocó un gran deterioru humanu y económicu en tola zona, inclusive n'Asiria, que llegó a despoblarse por cuenta de les graves baxes sufiertes nes guerres. Finalmente Asiria empezó a debilitase, los sos enemigos xunir nuna gran coalición, ganar y pal añu 610 e. C. los asirios fueren totalmente sometíos. La nueva situación amosó cuatro nuevos exes de poder: nel actual Irán y l'oeste de Turquía, los medos; en Mesopotamia, Siria y Palestina los neobabilonios; nel Norte d'África los exipcios, qu'intentaben estender la so influencia a Palestina y Siria; y na zona de Turquía, distintos estaos, con influencies griegues. Estos estaos englobaban variaes poblaciones, non toes sumises al nuevu orde.[ensin referencies] Siguió habiendo guerres, pero non tan cruentes como les campañes asiries. El mayor problema yera que, a pesar de tener un gobiernu nominal, taben desorganizados. Munchos d'esos gobiernos yeren intolerantes y cobraben impuestos escesivos. Los perses yeren un nucleu de pueblos con identidá propia qu'habitaben nel sur del actual Irán, tando sometíos al gobiernu de los medos, pero con un ciertu grau d'autogobiernu.
Nel 559 e. C. asume'l tronu de Persia Ciro II, de la dinastía Aqueménida. Hasta esi momentu los perses yeren nominalmente súbditos de los medos. Con Ciro esto camudó, yá que independizó al país y llanzó de siguío una guerra de conquista contra los sos antiguos amos. A pesar d'habelos derrotáu, Ciro dexó-yos siguir ocupando cargos y caltener cierta autonomía. Depués dedicóse a conquistar les zones del Asia Central y la frontera cola India, onde se fundaron ciudaes y construyéronse fortificaciones pa protexer l'Imperiu frente a los ataques de los nómades del Asia Central. De siguío les fuercies perses pasaron a la ofensiva n'Asia Menor y apoderaron el reinu de Lidia, que'l so rei yera'l famosu Creso. Esta zona xunto con Xonia taba poblada por griegos o tenía influencia griega, lo que fizo que la población fora llevantina. Depués d'un periodu ensin guerres los perses atacaron Babilonia apoderándose amás de tola Mesopotamia, Siria y Palestina. Los perses lliberaron a los israelites del so cautiverio en Babilonia y en munches zones fueron recibíos como llibertadores. Depués d'estes campañes finó Ciro II y asoceder nel tronu Cambises, que conquistó Exiptu pa Persia. Exiptu nunca aceptó'l dominiu persa, polo que yeren frecuentes les combalechadures y los alzamientos. En delles oportunidaes sublevóse y llogró recuperar la so independencia por dalgún tiempu. Tamién les zones griegues del Asia menor sulevar ente 499 y 494 e. C. (revuelta xónica) con ayuda de los griegos d'Europa especialmente d'Atenes, lo que llevó a los perses a tratar d'esaniciar l'amenaza griega en dos oportunidad, fracasando estrepitosamente. A partir de la derrota en Grecia los griegos colos sos recursos llindaos pasaron a la ofensiva, atacando en dellos puntos o sofitando a los revoltosos n'otros, ensin estropiar demasiáu al Imperiu aqueménida. Los perses hábilmente promovieron la rivalidá ente Atenes y Esparta.
Los perses llegaron a ocupar territorios dende'l norte de Grecia hasta'l ríu Indo y el Amu Daria, incluyendo Tracia, Exiptu, Oriente Mediu, Asia Menor y el Cáucasu.
Los perses nun teníen rivales militares gracies al so gran exércitu, sacante los griegos que yeren cimeros nos sos táctiques. Los griegos teníen nel so contra la gran fragmentación política. En Grecia'l poder taba estremáu ente ciudaes estáu, ente que Persia yera un imperiu enorme totalmente unificáu. Los reis perses hábilmente promovieron les disputes ente estaos griegos pa evitar que dalgún tuviera la hexemonía. Pero finalmente eso asocedió.
Alredor del añu 350 e. C., Filipo II, el rei de Macedonia, entamó una política espansiva del so reinu, entamando un exércitu regular bien profesional y creando armamentos y táctiques entá cimeres a les clásiques táctiques griegues. Gracies a esto llogró unificar amplies zones de Grecia incorporándoles al so reinu y sometiendo al so mandatu con ciertu grau d'autonomía al restu de les ciudaes griegues con esceición d'Esparta. Filipo obligó a los estaos griegos a cesar les lluches, asitió guarniciones macedonies nos puntos estratéxicos y formóse una lliga d'estaos griegos que formaríen un exércitu pa invadir l'Imperiu Persa. Cuando tou taba preparáu Filipo foi asesináu. Entós el so fíu Alejandro ocupó'l tronu. La invasión tuvo de retrasase pa volver someter a los estaos griegos qu'ante la muerte de Filipo pretendieron reponer la so independencia. Alejandro llogró apoderalos y nel añu 334 e. C. crució al Asia menor y ganó a los perses en Granico. Les ciudaes xonies aguantaron la invasión griega cosa que sería sorprendente 150 años tras. Alejandro, depués de tomar eses ciudaes, tomó la mayor parte d'Asia Menor con poca resistencia. Un añu dempués tol poderíu del exércitu persa enfrentar na batalla de Issos y nuevamente los perses fueron derrotaos; depués d'esto cayeron en poder griegu Siria, onde les ciudaes fenicies aguantaron, Palestina y Exiptu, onde los griegos fueron bienveníos como llibertadores. Nel añu 331 e. C. los griegos entraron en Mesopotamia, a pesar de que'l rei persa Darío ufiertó-yos la paz estos refugar. Los perses enfrentar a los griegos con un anováu exércitu pero fueron ganaos una vegada más, y el rei Darío foi asesináu polos nobles. Los griegos tomaron Babilonia y les ciudaes de Susa, Persépolis y Ecbatana, siendo Persépolis amburada pa vengar la destrucción d'Atenes mientres la invasión persa a Grecia. Los perses siguieron aguantando con una guerra al estilu guerrilleru nes zones del norte y l'este d'Irán y el Asia Central, pero los griegos finalmente llograron invadir tamién eses zones entartallando los últimos focos de resistencia. A pesar de la cayida'l estáu persa resurdió y sumió delles vegaes al traviés de la historia y el so legáu estender hasta l'actual estáu d'Irán.
A midida que los perses diben incorporando al so imperiu nueves zones, amosaben polítiques bien tolerantes. Los gobiernos llocales cuntaben con miembros de les élites llocales, los impuestos xeneralmente yeren menores, los perses teníen una gran tolerancia relixosa, ya inclusive lliberaron a munchos pueblos sometíos, como por casu los hebreos que se topaben deportaos en Babilonia. En munches zones onde antes taben en anarquía, los perses tamién fueron bienveníos como los restauradores de les lleis. Les zones que se caracterizaron pol sofitu a los perses fueron sobremanera Palestina, una y bones los hebreos taben felices de cuntar con un gobiernu que respetara y sofitara la so relixón, y tamién la zona de Siria, especialmente les ciudaes fenicies, qu'amás de ser respetaes polos perses, estos apurriéron-yos nuevu mercaos per tierra y sofitaron el so desenvolvimientu naval. Tamién les zones d'Asia Central amosáronse adictes al gobierno persa yá que cuando l'imperiu se desmoronó eses zones siguieron la resistencia contra Alexandru Magnu per dellos años.
El sistema de gobiernu yera una monarquía absoluta hereditaria onde'l rei yera consideráu la forma antropomórfica de dios na tierra. El rei tenía de ser el meyor guerreru, como tamién el meyor cazador. Disponía d'un exércitu personal: los "Inmortales".
Los gobiernos perses carauterizar pol so despotismu militar; l'autoridá del emperador yera absoluta, taba defendíu y sosteníu polos Inmortales.
El gobiernu persa traxo munches novedaes en materia político y económica pa la dómina; ente ellos:
Toes estes midíes producieron una puxanza nel comerciu a lo llargo del imperiu incentivando de gran manera'l desenvolvimientu económicu lo que llogró poner del llau persa delles zones que orixinalmente refugar y yeren revoltoses como les ciudaes xonies por casu.
Con respectu al sistema d'alministración de les provincies, llamaes satrapíes, estes componíense de trés funcionarios: un xeneral, un secretariu y el xefe de provincia.
Cada unu desempeñaba un papel por que nun hubiera corrupción nes sos colonies. Amás un Inspector Real solía pasar cada determináu periodu de tiempu pa verificar que tou tuviera n'orde dientro de la provincia, y depués informaba al rei sobre l'asuntu.
L'exércitu persa carauterizar por dos cuesas: maña y puntería. L'exércitu personal componer de soldaos entrenaos pa la batalla llamaos los "Inmortales". Yera un exércitu de 12.000 homes; dicíase-yos asina porque cada vez que cayía unu yera repuestu por otru de la reserva; y los arqueros a caballu, yeren una especialidá de los perses que riquía una coordinación y habilidá escepcional, que combinaba la arquería cola caballería.
Na educación de los fíos, que dura dende los cinco hasta los venti años, solamente enséñen-yos trés cuesas: montar a caballu, disparar l'arcu y dicir la verdá.
La organización de les provincies dexaba'l rápidu y eficaz reclutamiento de tropes.
Les zones que más refugaron a los perses fueron Xonia, Exiptu, Mesopotamia y Media. Los xonios teníen una idiosincrasia distinta, basaos nel modelu de ciudá estáu griegu, nos primeros años subleváronse constantemente contra los perses pero depués cola puxanza económica tresformar en súbditos lleales del imperiu. En Media tamién los perses sufrieron revueltes, ante la rocea medo de convertise d'amos en siervos, pero la política persa de tolerancia rindió los sos frutos, quedando apangaos los ánimos. En Babilonia la población recordaba los vieyos tiempos de gloria y por ello la ciudá sublevóse. Esta ciudá yera'l nucleu agrícola ya industrial del imperiu y ante la sulevación la represión foi tan brutal que nunca más Babilonia alzóse. N'Exiptu les causes del alzamientu son similares, amás de cuntar col sofitu de los griegos. Exiptu sulevar en repitíes oportunidaes siendo en toes depués d'un tiempu reconquistáu polos perses.
El principal puntu débil del Imperiu persa yera la so organización militar. A pesar de cuntar con un exércitu y una flota incomparable en númberos, la so organización y táctiques yeren débiles. L'exércitu taba compuestu por un nucleu d'élite que yera la guardia personal del emperador, tamién llamaos los Inmortales, y depués a estos sumábense elementos de tolos pueblos apoderaos; nun esistíen unidaes estándar sinón que yera un exércitu bien heteroxéneu. Esti exércitu casi escarecía de táctiques pa combatir en formaciones. Esto oldeaba colos exércitos griegos que yeren en munchos casos bien disciplinaos y esperimentaos y amás teníen táctiques de combate y equipos bien cimeros a los perses. D'esta manera un pequeñu númberu de griegos podía caltener a raya a un contingente persa delles vegaes cimera como quedó demostráu na batalla de les Termópilas onde siete mil griegos, 300 d'ellos espartanos, los meyores soldaos griegos comandados pol so rei Leónidas caltuvieron a raya a un exércitu de doscientos mil perses (según Heródoto) mientres les Guerres Médiques.
De la mesma forma que na agricultura y el comerciu, l'Imperiu persa xugó un rol preponderante nel desenvolvimientu material de la so civilización. Esistía'l conceutu d'arte imperial, situación qu'implicaba que les manifestaciones artístiques teníen de reflexar les creencies ya intereses de les autoridaes imperiales y crearon la tintura
L'arte imperial persa carauterizar por ser un amiestu de les diverses manifestaciones culturales que teníen los habitantes del territoriu que s'esplega a los pies de los Montes Zagros. Nel arte imperial taben representaes les creencies y tradiciones llocales de los pueblos sometíos al dominiu persa; sicasí, toles obres imperiales coincidíen n'amosar una cosmovisión de la vida según les indicaciones del imperiu.
Debíu al calter espansivu qu'adquirió Persia cola xubida al tronu de Ciro II y los sos socesores, la cosmovisión persa taba compuesta, amás, por elementos provenientes d'Exiptu, Babilonia, Grecia y el restu de les sos conquistes territoriales.
Una de les mayores muestres del desenvolvimientu material persa, ye la ciudá de Persépolis. Los sos creadores fueron los emperadores Darío y el so herederu Xerxes, quien la convirtieron na capital del imperiu; sicasí, la ciudá siguió creciendo mientres dos sieglos más hasta que foi destruyida por Alexandru Magnu.
Persépolis allugar na zona central del territoriu persa y nella taba allugáu'l centru neurálxicu del emperador y, amás, la ciudá taba protexida por una enorme fortaleza.
Como conclusión podemos amestar qu'unu de los mayores llogros del imperiu llevantáu por Ciro II foi la so capacidá pa caltener cohesionados a una gran variedá d'etnies qu'habitaben Persia, por aciu la inclusión de les tradiciones llocales na cultura imperial. Esti elementu foi'l principal factor de la unidá imperial y dexó a los perses desenvolver el poderíu abondu pa espandir descomanadamente les fronteres del so territoriu.
La relixón persa provieno de les predicaciones del profeta Zarathustra, fundador del mazdeísmo o como esti llamaba a la so relixón Daena Vanguji, que se piensa predicó nel sieglu VI antes de Cristu parte n'Asia Central y parte n'Irán, adoptando los perses la so relixón. El llibru sagráu d'esta relixón yera l'Avesta y el so puntu principal yera la esistencia de dos espíritus principales; unu llamáu Ahura Mazda, que yera la representación del bien y otru llamáu Angra Mainyu, que yera la representación del mal. La relixón persa tamién incluyía conceutos novedosos como'l xuiciu final nel cual l'espíritu de los muertos yera xulgáu sobre la base de les sos aiciones na vida y eso definiría'l so futuru na so nueva vida dempués de la muerte.
Esta relixón inda esiste n'Irán y ye una de les relixones oficialmente dexaes, anque la relixón mayoritaria ye l'islam. Tamién hai siguidores de Zarathustra n'India y otros países, llamaos parsis, la base d'esta relixón ye: "pensar bien, falar bien, faer bien".
L'arte persa recibió influencies exipcies y, sobremanera, mesopotámiques (toros androcéfalos, emplegu del arcu).
Ente les sos realizaciones destaquen les apadanes (palacios de receición) y les tumbes reales escavaes en cantiles y decoraes con relieves que representen les diverses provincies del imperiu. Destaquen tamién, amás de les pirámides, los capiteles formaos por tueros de toru contrapuestos y la perfeición de la so cerámica vidrada. Nun apurrieron grandes novedaes yá que la so arquiteutura derivar del mundu mesopotámicu.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.