From Wikipedia, the free encyclopedia
El castru de Noega, conocíu tamién por castru de la Campa Torres pola so situación, ye un asentamientu fortificáu típicu prerromanu d'orixe ástur, asitiáu al oeste de la ciudá de Xixón, nel Principáu d'Asturies, España, concretamente nel puexu de la Campa Torres sobre l'actual puertu d'El Musel. Foi fundáu polos cilúrnigos, clan ástur de la tribu los Llugones. Una vegada conquistada la península polos romanos convertir nel oppidum de Noega.
| Castru de Noega | |
|---|---|
| fortificación y xacimientu arqueolóxicu | |
| Llocalización | |
| País |  España |
| Autonomía |  Principáu d'Asturies |
| Provincia | provincia d'Asturies |
| Conceyu |  Xixón |
 | |
Numberosos estudiosos y viaxeros pernomaos, tales como Ambrosio de Morales (1572), Luis Alfonso Carvallo (1613), Tirso d'Avilés (1517-1599), Alfonso de Marañón y Espinosa (1613), Gaspar Melchor de Xovellanos (1795), Estanislao Rendueles Llanos (1871), Julio Somoza (1908), etc. mentaron o rellacionaron nos sos trabayos a la Campa Torres como llugar onde s'asitiaben les Ares Sestianas, un monumentu a Augustu, lo que dexaba identificar al xacimientu arqueolóxicu col llugar d'allugamientu de l'antigua Noega.
Esti xacimientu foi escaváu per primer vegada en 1783, pol arquiteutu Manuel Reguera González a pidimientu de Gaspar Melchor de Xovellanos. Tres esta intervención, la Campa Torres pasó por diverses avatares y foi práuticamente escaecida hasta 1972. Foi nesi añu, cuando'l profesor José Manuel González y Fernández-Valles reconoció'l terrén estableciendo que se trataba d'un castru con dos fases d'ocupación: prerromana y romana. El mesmu autor identificar col Oppidum Noega de les fontes clásiques (Estrabón, Pomponio Mela y Plinio) y alluga nel castru'l monumentu dedicáu a Augustu, conocíu tradicionalmente col nome d'Ares Sestianas. En 1980 empecípiense los trámites pa ser declaráu Bien d'Interés Cultural (B.I.C.), declaración que se fadría efectiva en 1994.
En 1982, dientro del Proyeutu Xixón d'Escavaciones Arqueolóxiques, col sofitu del Conceyu de Xixón y el Ministeriu de Cultura, plániense nueves intervenciones, dirixíes por José Luis Maya González y Francisco Cuesta Toribio y tres los resultaos llograes nes primeres campañes, plantégase la creación d'un parque arqueolóxicu. La situación privilexada del xacimientu dende'l puntu de vista paisaxísticu y natural favoreció qu'amás adquiriera'l calter de Parque Arqueolóxicu-Natural.
En 1987 empecípiase la redaición del plan direutor del parque y cuatro años dempués, róblase'l conveniu d'entamu de les obres ente'l Conceyu de Xixón y el Ministeriu de Cultura al que se va xunir darréu la Conseyería d'Educación y Cultura del Principáu d'Asturies. El Parque Arqueolóxicu-Natural de la Campa Torres foi inauguráu en 1995 nel marcu de la esposición Ástures, pueblos y cultures na frontera del Imperiu romanu xunto col xacimientu-muséu de les Termes Romanes de Campo Valdés y Centru d'Interpretación de la Torre del Reló, pasando a formar parte de los Museos Arqueolóxicos de Xixón.
Una de les últimes actuaciones foi la puesta en serviciu, como equipamientu museísticu, del Faru del Cabu Torres, inauguráu en 2005.
Nel xacimientu arqueolóxicu, na segunda década del sieglu XXI, podíen estremase dos grandes árees: el conxuntu defensivu y la llanada interior o «campa».
El conxuntu defensivu del castru ta compuestu por un foso en forma de «V» y escaváu na roca base, contrafoso o muralla inferior, antecastro y muralla. Toos estos elementos formen unu de los conxuntos d'arquiteutura más espectacular y absolutamente desconocida en feches tan antigües na fachada atlántica peninsular, yá que la so construcción puede datase a mediaos del sieglu VII e.C. o entamos del sieglu VI e.C.
Seique la traza más orixinal, propiu y particular d'esti complexu defensivu, ye la compartimentación de llenzos de muralla en tramos yustapuestos o «módulos», que consiste na realización de tramos oblongos ya independientes que s'asolapen unos a otros conéctándose, anque ensin enxareyase ente sigo. El métodu rique unidaes cinxíes por un parámento esternu a lo llargo del tou la contorna, d'ángulos arrondaos y un rellenu de bloques de piedra de disposición irregular nel so interior. Esti sistema de muralles de módulos foi definíu per primer vegada pol arqueólogu José Luis Maya González. Tanto nel intramuros de la muralla, como nel del contrafoso, se puden reparar delles caxes d'escaleres p'aportar a la parte cimera de la estructura.
Na llanada interior o pobláu tienen d'estremase dos tipos d'arquiteutura doméstica: les cabañes ástures y les viviendes romanes. Cronológicamente hai que precisar que les indíxenes apaecen nel castru cola so fundación y perduren nos primeros momentos de la romanización; el cambéu d'era ye'l puntu de partida pa les primeres construcciones romanes, que van ver la so decadencia nos finales del sieglu III y entamos del IV.
Alcontráronse cabañes ástures en dos zones del xacimientu, darréu detrás de la muralla y na campa puramente dicha. Toles cases ástures taben construyíes com materiales de calter perecederu (madera, folla, yerba, paya, etc.), presenten planta circular o semicircular, llares decoraos o non y pavimentos de magre amaceráu. Les viviendes son modestes, nelles, namái teníen de desenvolvese unes poques actividaes, como dormir, guarecer de les inclemencies del tiempu y guardar los sos enseres más preciaos.
Les cases romanes son de planta cuadrangular; esisten dende los modelos más senciellos d'un cubiculum a les de delles habitaciones. Taben construyíes con piedra del llugar, utilizando folla como argamasa y en dellos casos cachos de tegulae y lladriyos. Los pavimentos constituyir magres y diminutos cantos rodaos. Los teyaos podíen ser de dos o cuatro agües y taben construyíos por aciu estructura de madera a la que s'afitaben texer (tegulae y imbrices).
Los primeros habitantes de Noega (ástures) afayaron la esistencia de manantiales soterraños y captaron les sos agües por aciu la construcción de pozos y barcales p'abastecer al pobláu.
Los primeros pobladores de Noega llamar a sigo mesmos cilúrnigos, nome de raigañu céltica que posiblemente significa ‘los caldereros’, y que seique faía referencia a una de les sos actividaes más importantes: la fundición de metales.
Los ástures de Noega dedicábense fundamentalmente a la fundición del bronce (aleación de cobre y estañu), oru, plata y siderurxa del fierro. Esti llabor esixía unes fondes conocencies sobre la metalurxa, una y bones los indíxenes llograron un gran rendimientu, convirtiendo al pobláu de Noega n'unu de los asentamientos más ricos de tola mariña Cantábrica. Nel xacimientu, hanse recuperdo gran númberu d'oxetos como prueba d'esta actividá: crisoles, toberas, moldes de fundición, lingoteras, fíbulas, pendientes, pasadores, aguyes, anzuelos, aniellos, cuentes, etc.
L'agricultura ye una de les actividaes peor constataes nel rexistru arqueolóxicu de la Campa Torres, pero caltuviéronse restos de trigu vistíu o escanda (Triticum dicoccum) y cebada (Hordeum vulgare). El primeru panificable, que ye precisu descascarillar, y con paya aprovechao como alimentu pa ganáu o cubrimientu de los teyaos; la segunda, tenía de consumise en forma de farrapes, como les tradicionales fariñes o farrapes asturianes, y tamién pudo usase pa llograr diverses bébores, como la cerveza o l'agua de cebada. La escasez de ceberes nel norte obligó a los sos habitantes a buscar otru tipu de recursos vexetales par suplir esti defectu, siendo unu d'ellos l'abiyota, que dexa tres el so turráu y machucáu llograr una farina que podía ser consumida como la cebada. Posiblemente consumióse la berza montesa (Brassica oleracea). Les ablanes y nueces completaríen el panorama alimenticiu d'orixe vexetal constatáu en Noega.
Polos analises faunísticos realizaos na Campa Torres sábese que los ástures yeren ganaderos. Destaca na so cabaña la bayura de bóvidos (Bos taurus), que tuvo de ser l'animal más aprovechable pa consumu cárnico, utilizáu tamién polos sos productos lácteos y como animal de tiru, yá que paez clara la esistencia nestes feches del carru. El fechu de que se reparara que bona parte de los restos de vacunu sacrificaos tenga menos de dos años d'edá implica un espilfarru, denotador d'una riqueza abonda como para nun esperar al periodu de plenitú del animal, pos ye nesta dómina cuando algamó'l pesu óptimo y el maduror reproductor.
Síguen-y por importancia los ovicápridos (Ovis aries y Capra hircus), apoderando les oveyes sobre les cabres; la so carne consumíase cuando los animales cuntaben ente añu y mediu y dos años, esto ye, dempués del primer partu, anque nun se refuga'l so usu como fontes de recursos cárnicos, lácteos y de llana.
El gochu (Sus scrofa domestica) ocupa'l tercer llugar na cabaña ganadera de los cilúrnigos, anque ye difícil estremar los restos del gochu domésticu de los del xabalín. Nun se refuga la posibilidá del mestizaje ente dambos, al tener una cierta semilibertad esti tipu d'animales.
L'asturcón (Equus caballus), caballu asturianu, cuenta con una presencia relativamente escasa: nun principiu pensóse que los animales de la Campa Torres fueren cazaos, pero l'analís meticuloso de los restos reparóse que se trataba de caballos vieyos y domésticos, al apaecer mancadures nes pates delanteres, carauterístiques d'animales de monta por cargar el pesu sobre diches estremidaes, a diferencia de los de tiru, que les carecen nes pates traseres. En dalgún exemplar apaecen marques de descarnamiento n'edaes anteriores a los cinco años, de lo que se deduz un fin alimenticiu o sacrificial.
El perru (Canis familiaris) ye un animal poques vegaes aludíu na prehistoria cantábrica, pero en Noega, cuntar con restos de trés exemplares de bon tamañu que tuvieron de ser utilizaos nel llendo, según na caza, y non consumíos davezu.
La práctica cinexética per parte de los cilúrnigos yera considerada como una actidad lúdica, deportiva o de llogru ocasional de carne al marxe de los animales domésticos criaos nel pobláu. La especie más cazada yera'l venáu (Cervus elaphus), que tenía d'atopase nos montes al sur de la península de Torres, xeneralmente exemplares nuevos (menos de cinco años), pero non siempres, yá que tamién s'atoparon restos de cuernes trabayaes d'animales mayores. El restu d'especies cinexétiques completar con xabalinos (Los sos scropha), cabres monteses (Capra pyrenaica), corzos (Capreolus capreolus) y dellos tipos d'aves.
La pesca yera una actividá que se realizaba na mariña inmediata, cuantimás en zones predreses próximes y en menor grau en sableres. Ente les captures más frecuentes pueden destacar la maragota, el sargo, la chopa, el pargo, la breca, la dorada, la llubina, el mújol y el chicharro. Escepcionalmente atopáronse restos de caballa, o verdel, especie peláxica, pero nun puede asegurase que realizaren pesca de mayor altor, una y bones esta especie averar a la mariña estacionalmente. Tou fai suponer que la pesca realizábase bien dende tierra o bien dende pequeñes embarcaciones bien rudimentaries, al habese atopáu anzuelos de dellos tipos y tamaños, pero nengún tipu de peses furaes o entallaes, como asocede n'otros xacimientos del nordés y que nos informaríen del usu de la rede.
Atopáronse restos del aprovechamientu de diversos tipos de moluscos, principalmente de roca y tamién de sable. Apaecieron concheros nel interior de la muralla con restos de llámpares, monodontas, moxones, virigüetos, percebes, caracolas y oricios. Ye induldable que fueron destinaos al consumu, apaeciendo entemecíos con escayos de pexe ya inclusive con marques de fueu, pero tamién tuvieron un usu ornamental o como menaxe. D'ente los crustáceos namái'l consumu de llocántaru o ñocla dexó constancia.
Un afayu escepcional nel castru, foi l'apaición de restos de ballena gris (Eschrichtius robustus) en niveles bien antiguos ástures, probablemente tratóse d'un animal varáu na mariña del que tuvieron d'aprovechar la so carne, grasa y güesos.
El comerciu realizóse utilizando rutes marítimes y terrestres, dambes complicaes pero vidables, dada la especial orografía del norte peninsular. La navegación tuvo que resentise necesariamente de les condiciones particulares del mar Cantábricu, sobremanera n'estaciones de climatoloxía desfavorable, con inconvenientes tales como les nubes del noroeste y norte, combinaes con puertos abiertos escontra esta última direición. Tamién yeren torga les costes altes y escabrosas, la movilidá de barres arenoses en ríos y ríes que favorecen los embarrancamientos y les corrientes marines, bien variables na mariña, pero con direiciones predominates d'este a oeste en fondura, qu'enzanquen la travesía en sentíu contrariu. A pesar d'esto tuvieron d'esistir intercambios por aciu l'usu de la ensenada onde güei s'atopa El Musel pal cabotaxe. Otru factor importante ye la cercana situación de les mines de cobre, estañu, oru, fierro y plomu. Anguaño desconozse quién enriaba tou esti tráficu. Tenemos De suponer que nun yeren los ástures, yá que a partir del estudiu del la ictiofauna deduzse que pertenecen a especies costeres, y por tanto nun tendríen los suficientes medios náuticos par encarar esta empresa. Tamién ye dudosu que los fenicios, posesores del cobre andaluz, recurrieren al asturianu, dada la so alloñanza y mayores dificultaes de control. Amás nun hai testimonios d'ánfores nin d'otru tipu de cerámiques fenicies en Noega.
Queda, poro, la posibilidá de que fueren les mesmes xentes del nordés les qu'intentaren desaniciar los sos defectos metálicos llogrando metales y aleaciones ástures. O, per otru llau, pobladores de les costes atlántiques franceses, lo que podría xustificar l'apaición de cerámiques griegues pero o fenicies. Les rellaciones comerciales de los habitantes de la Campa Torres con otros asentamientos humanos próximos realizáronse, probablemente, pola preponderancia de Noega sobre'l restu, por cuenta del so mayor tamañu ya importancia. Ye posible que castros meyor asitiáu de cara la producción de ceberes y otros recursos vexetales contribuyeren al suministru d'estos bienes de primera necesidá, de los que'l pobláu de xuru yera deficitariu. Tamién esiste una dependencia respeuto al cobre y estañu, polo que ye necesariu establecer una serie de conexones terrestres. Estos llazos comerciales fixeron del castru de la Campa Torres unu de los pocos puertos bien conocíos de la mariña cantábrica: ello xeneraría un ciertu entendimientu que pudo ser argumentu abondu como por que los cilúrnigos nun presentaren resistencia a los romanos, incorporándose a la órbita del Imperiu romanu de manera pacífica, a diferencia de lo que fixeron los pueblos de los montes o el Pandu.
En Noega llevantóse un importante monumentu al emperador Augustu conocíu por Ares Sextianas. El testu d'esti monumentu epigráfico diz:
Al Emperador César Augustu, Fíu del Divín (César), Cónsul per decimotercer vegada, Emperador con venti salutaciones, Pontífiz Máximu, Padre de la Patria, investido de Tribunicia Potestad trenta y dos vegaes..........consagró-y esti monumentu.
L'espaciu borráu correspuende a un castigu o damnatio memoriae pa personaxes cayíos en desgracia, güei día suponemos que'l nome del dedicante yera Cneus Calpurnio Pisu, legáu de la provincia Citerior ente los años 9 y 10, fecha de la ereición del altar. El nome d'Ares Sestianas quiciabes derive de L. Sestius Quirinalis, que pudo ser gobernador de la Hispania Citerior, a la que pertenecía Asturies, ente'l 16 y el 14 e.C. , ya inspirador del allugamientu del monumentu al emperador nel llugar que s'alzaría más tarde y que'l so significáu ye la rápida asociación de Noega con Roma.
Los romanos en Noega van modificar sustancialmente les formes tradicionales de vida, de manera que, a partir del sieglu II empecípiase un procesu lentu y irreversible d'abandonu del pobláu, en favor d'una nueva ciudá surdida al abrigu del cuetu de Santa Catalina, pa sumir definitivamente alredor del sieglu IV. L'importante Oppidum Noega d'otru tiempu solo va ser recordáu como un llugar de ruines y non como l'allugamientu onde unes xentes empecipiaron la xénesis del actual Xixón.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
