From Wikipedia, the free encyclopedia
Vitis vinifera ye una especie de planta d'a división Magnoliophyta, d'a clase Magnoliopsida, de l'orden Vitales y d'a familia Vitaceae. Ye una planta trepadora y de port por un regular arbustivo. Ye orichinaria d'o Proximo Orient y d'o Caucas y se cautiva en muitos países con climas temperaus u temperaus-calidos p'aproveitar o suyo fruito (a uga), con o que se fa o vin.
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Vitis vinifera | |
|---|---|
 | |
| Denominacions populars | |
Vinya | |
| Clasificación cientifica | |
| Plantae | |
| Magnoliophyta | |
| Magnoliopsida | |
| Vitales | |
| Vitaceae | |
| Vitis | |
| V. vinifera | |
| Descripción | |
Vitis vinifera Linné, 1758 | |
A vinya se cautiva dende muito antigo en a Peninsula Iberica, fendo part de l'agricultura mediterrania. Por o enradigada que ye a tradición d'o suyo cautivo en o cuadrant nord-este d'a peninsula, a terminolochía asociada a esta planta en latín pasó a las luengas romances peninsulars como l'aragonés[1]. Esta terminolochía ye relativament bien conoixida por haber estau documentada en l'ALEANR.[2]
A denominación de vit se documenta en aragonés medieval en os "documentos en romanz de lo Monesterio de Sant Chuan de la Penya" (Sieglo XIV):
Un piet de vinya ye una cepa. A vinya que puya por as parez u que creixe refirmando-se en cualsiquier estructura ye una parra u parrera. As brancas chóvens d'a on salen as fuellas, os filos y os carrazos son os ixarmientos. Os filos tamién son conoixius como tiheretas (con castellanización fonetica), en muitos puestos por creixer a pars en os ixarmientos. A fuella d'a vinya se diz pámpano u pampano, pero tamién se'n parla en plural como as pampas. A chema d'a vinya se diz brotón. O tegumento d'o fruito se diz barfuello (y variants) u pelello (y variants con castellanización fonetica). O fruito ye a uga, a infrutescencia ye o carrazo (cheosinónimo sobre tot oriental que se troba tan a lo sudueste como Santolaria[4]) u racimo[5] (cheosinonimo occidental caso que no siga castellanismo). A simient ye a pepita, gran de uga u graneta.
Un campo de vinya se diz vinya, vinyal u vinyero, parolas presents en a toponimia. A forma latína VITIETUM ha orichinau o toponimo Visiedo en a compleganza de l'Alfambra.
Os campos de vinya son "vinyers" u "vinyals" y cubren amplas zonas en os semontanos d'os Pireneus (Semontano de Balbastro), y d'o Sistema Iberico (Campo de Borcha, Campo de Carinyena, ecetra).
D'antes bi habio vinyers en tierras mes fridas en o Prepireneu y Sistema Iberico que teneban una importancia relativa p'a economía local. Manimenos con o paso d'o tiempo s'ha iu abandonando estos cautivos por estar poco rentables.[6] En a compleganza d'o río Martín bi habió amplos vinyers dica zaguers d'o sieglo XIX, cuan se produció a epidemia d'a filoxera.[7]
Pa que un vinyal siga productivo s'ha de labrar cada anyada, y se labra entre as ringleras de cepas. Tamién s'ha de sacar as malas hierbas, que en a part oriental d'Aragón se diz con o verbo habrir (con castellanización fonetica, talment inicialment con o prefixo IX-). Cuan se planta una cepa s'ha de fer enantes un clot que pueda recullir un poquet d'augua[7] de plevia y creyar millors condicions d'humidat pa que creixca a nueva planta.
A cullita d'uga se conoix como vendema. A vendema se feba en setiembre en a compleganza d'o río Martín.[7]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
