Pogrom

Con a palabra pogrom, d'o ruso погром, ye como se conoix a os ataques, con espullamientos y mortaleras, d'una parte d'a población contra una atra parte. A palabra trescruza ta atras luengas en refiriendo-se especificament a las mortaleras de chudieus en l'Imperio Ruso. Se refiere asinas a accions violentas premeditatas, feitas a instigación d'os zars y por a suya Policía, con l'aduya d'as poblacions antisemitas locals, contra as comunidaz chudievas en o suyo territorio; y, por extensión, designa tamién a os ataques organizatos contra os chudieus en cualsiquier atro país d'Europa. Os pogroms, a vegatas, son tamién contra atras minorías etnicas y nacionals, como os chitans. Istas accions s'acompanyan a sobén con espullamientos y tamién con destruccions de biens personals u comunitarios, y tamién de mortaleras.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O Pogrom de Iaşi en a ciudat rumana de Iaşi o 29 de chunio de 1941.

Victimas d'un pogrom en 1905 en Ekaterinoslav, Imperio Ruso.

Un pogrom medieval en a ciudat alemana de Frankfurt d'o Main.

Humiliacions a os chudieus de Tesalonica (Grecia) en chulio de 1942.

Raul Hilberg definix o pogrom como una breu explosión de violencia d'una comunidat contra un grupo chudieu que i vive.^[1] Tamién bi han pogroms en atros lugars, como Orient Meyo.

Os pogroms medievals

Mientres a Edat Meya, a población chudieva viviba a sobén confinata en as ditas chuderías, separata asinas d'a población cristiana. Se creyeba en ixas envueltas que os chudieus teneban a culpa comunitariament d'a muerte de Chesús de Nazaret, y se lis prohibiba fer bellos treballos, dedicando-se muitos d'istos chudieus a o comercio.

En o reino d'Aragón y en tota a Corona d'Aragón be heban muitas chuderías, como as chuderías de Taust, Biel, Uncastiello u as propias grans ciudaz como Uesca, Zaragoza y Teruel. Atras grans chuderías en os territorios d'a Corona yeran as de Perpinyán, Chirona, Barcelona u Valencia.

Pogrom de 1348 en a Corona d'Aragón

En 1348 plegó ta a peninsula iberica una epidemia de peste negra, y bi morió una part muit important d'a suya población (se diz que bi morió un tercio d'a población d'Europa), que prencipió a culpar d'a malautía a os chudieus. Isto fació que en toz os territorios d'a Corona d'Aragón bi hese un gran pogrom contra os chudieus, como tamién succedió an atros países d'Europa. A chudería de Barcelona fue espullata, encara que o rei bi ninvió soldatos ta la suya protección. S'atacoron, amás de Barcelona, as chuderías de Chirona, Tarragona, Valencia y Murviedro.^[2]

Pogrom de 1391 en a Corona d'Aragón y en Castiella

Tamién en 1391 fuoron asaltatas y espullatas muitas chuderías en lugars d'a Corona d'Aragón y d'o reino de Castiella: Palma de Mallorca y Inca (en as islas Balears) o día 1 d'agosto; Chirona o día 10 d'agosto.

Pogroms en Europa de l'este antes de 1880

En os sieglos XIII-XIV bi heba muitos chudieus ditos askenazís en a Europa de l'Este, que tenioron un papel muit important dica 1646, cuan os cosacos zaporizhians y a población d'orichen rutén se sublevoron, sublevación conducita por Bogdan Khmelnitski. Bi habió muitas mortaleras en Ucraína durant dos anyadas, contra a población de relichión catolica y, encara con mas violencia, contra os chudieus. Alto u baixo, morioron arredol de 100.000 chudieus.^[3] Bi habió mas mortaleras contra os chudieus cuan a invasión d'a Republica d'as Dos Nacions dende 1654 dica 1656 por os exercitos rusos, que creyeban que os chudieus yeran aliaus d'os polacos.

Dimpués de l'anexión d'a mayor parte de Polonia por l'Imperio Ruso, iste zaguer país teneba ya arredol de 5.000.000 d'habitants chudieus. O mesmo estato faboreixeba l'antisemitismo, construito sobre las bases de l'antigo antichudaísmo d'a Ilesia Ortodoxa Rusa y os prechuicios populars.^[4] Bi habió violencias antisemitas en Odessa en 1821, 1859 y 1871, encara que no s'emplegaba encara a palabra pogrom.

Pogroms en l'Imperio Ruso

A primera serie de mortaleras contra a población chudieva de l'Imperio Ruso que recibioron o nombre de pogroms estió dende 1881 y 1884. O zar Aleixandre III, que succedió a su pai Aleixandre II dimpués d'o suyo asasinato, remató a politica liberal que su pai heba escomenzato. Aconsellato por o suyo antigo preceptor, Konstantin Pobedonostsev, que s'heba convertito en procurador d'o Santo Sinodo d'a Ilesia Ortodoxa Rusa, fació dende que plegó a lo trono una politica reaccionaria y antisemita, faciendo amás a os chudieus os responsables de l'asasinato de su pai.

A politica d'o Gubierno d'Aleixandre III sobre os chudieus yera que: «Un tercio d'os chudieus se convertirá, un tercio emigrará, y un tercio morirá».^[3] Asinas, en 1881 bi habió mas de 100 pogroms en l'Imperio Ruso: os prencipals pogroms estioron os d'as ciudaz d'Elisabethgrad (hue Kirovohrad) o 15 d'abril de 1881; de Kiev o 26 d'abril; d'Odessa dende o 3 dica o 5 de mayo; de Varsovia, que yera en ixas envueltas una ciudat rusa, dende aviento de 1881 dica chinero de 1882; y de Balta o 22 de marzo de 1882.^[5] As comunidaz cristianas locals, aduyatas y incitatas por a propia Policía zarista, atacoron as comunidaz chudievas con l'aprobación d'as autoridaz civils y relichiosas. Amás d'as destruccions y espullamientos d'os biens propiedat d'os chudieus, bi habió violacionss y mortaleras. As tropas de l'exercito regular plegoron ta os lugars d'os pogroms dos u tres días dimpués de prencipiar as accions (cuan en atros casos de problemas socials a suya plegata yera immediata). Antiparte, o Gubierno ruso emplegaba os pogroms ta limitar os dreitos economicos y socials d'os chudieus y ta forachitar-los d'as ciudaz.

En o mesmo momento en que l'Imperio Ruso trescruzaba una grave crisi revolucionaria, bi habió una segunda serie de pogroms, entre 1903 y 1906. Os mas importants d'istos pogroms estioron en as ciudaz de Kichinev (Chişinău) o 6 d'abril de 1903; de Jitomir en mayo de 1905 y de Bialystok o 1 de chulio de 1906. En Chişinău, a on a prensa y as autoridaz difondeban rumors dende cuantos meses dezaga, l'asasinato d'un choven cristiano, Michael Ribalenko, estió o prencipio d'o pogrom. Acusatos d'un crimen ritual (acusación historicament recurrent contra os chudieus), os chudieus d'a ciudat vivioron un pogrom de 3 días, mientres que o Gubernador d'a ciudat ordenó a la Policía que no bi interviniese pas. Dimpués d'o pogrom d'abril de 1903, os chudieus de Kichinev organizoron comités d'auto-esfensa. Sindembargo, istos comités no podioron impedir a muerte de 19 chudieus mas en os nuevos ataques de 19 y 20 d'octubre.^[6]

Pogroms en a Unión Sovietica

Pogroms en a Segunda Guerra Mundial

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Pogroms.