From Wikipedia, the free encyclopedia
Chistén (Gistaín en castellano, Gisten en Grafía SLA) ye un municipio situau en a comarca de Sobrarbe y provincia de Uesca en a val de Chistau. Es suyos habitants se dicen chistabins.
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Chistén | |
| Municipio d'Aragón | |
 El lugar de Chistén. | |
| Entidat • País • Provincia • Comarca |
Municipio Aragón.svg){kind=small} UescaSobrarbe |
| Partiu chudicial | Boltanya |
| Mancomunidat | Val de Chistau |
| Superficie | 81,1 km² |
| Población • Total • Densidat |
122 hab. (2013) 1,5 hab/km² |
| Altaria • Meyana |
1378 m. |
| Distancia • 150 km |
enta Uesca |
| Alcalde | David Bielsa Barrau |
| Codigo postal | 22367 |
| Chentilicio | Chistabín/a[1] |
| Parroquial • Diocesi • Arcipestrau • Parroquia |
Balbastro-Monzón Sobrarbe-Ribagorza Sant Vicent mártir |
| Ríos | Cinqueta |
| Coordenadas | |
  Chistén Chistén en Aragón | |
| Web oficial | |
 Esta fuella ye escrita en chistabín. |
La población suya ye de 122 habitants, y la superficie d'el municipio 76,14 km², con una densidat demografica de 1,5 gab/Km2. D'es 76,14 km² d'el termin municipal, garra ye per baixo d'a cota d'es 1.000 metros d'altitut, mes d'el 50% son per alto d'es 2.000 metros, y belas puntas (en el Pico d'a Pez, la Vachimala u la Culfreda) pasan per alto d'es 3.000. Ixo fa que el municipio de Chistén siya un d'es mes altos de tot el Pireneu espanyol.
El lugar de Chistén se troba per alto de Sant Chuan, a 1.378 metros d'altitut a la falda recuesta d'el Cuezo, poquet mes d'un kilometro seguindo la carretera d'a val de Chistau t'alto en pasar Sant Chuan, que fa buenas curvas y tien tamién dos esbarres que son la pista que puya ta Viadors y tamién ye d'un canto per on se baixa ta'l Puent Pecador que ye dintro d'el municipio de Sant Chuan. Esta carretera, de Sant Chuan ta Chistén, la son arreglando estes anyos (2007) ta fer que tienga dos carrils en cuentas d'uno solo que en teneba. La villa mira ta la val de Chistau, anque la mes gran parte d'el termino municipal ye abocau ta la val de Viadors.
El nuclio de Chistén, que ye el solo que fa parte d'el municipio, ye una villa chicota (u mesmo se'n podría dir un lugar gran) en l'alto d'una faixa recuesta de la Penya d'el Cuezo (1926 m), y ixo el fa d'estar el solo lugar de Chistau que no toca el Cinqueta, pos en ye bels centenars de metros de leixos. De tot el patrimonio que este lugar tien, s'abrí de fer mención d'as casas nobles, belunas d'elas de tan antigas que se van fere d'es siglos XVI y XVII. D'ixes tiempos nos i trobem Casa de Rins, que i tiene la calendada en a portalada que diz que ye feta d'el 1600, y que encara conserva el porte suyo tradicional y las formas tipicas de qu'habría estau una d'as casas mes ricas d'a localidat pos en el decir d'es vecins de Chistén se recuerda que enantes teneban rivalidat con es de Casa Tardán, qui yeran tamién bien prencipals. Altras casas como Casa Palacín nos amuestran qué bien que en s'han adaptau ta fer negocio de cosas como ye el turismo que ye el que hoi fa que la villa tienga economía buena.
El turismo y sobretot, que s'han fetas prou segundas residencias en a villa, l'han chuflato vida nueva pos encara que el municipio tiene buenas estivas y teneba buena cantidat de bestiar, con es anyos en heba marchau mutisma chent y ya no yera Chistén la villa que heba siu en atros tiempos.
Chistén ye una villa que va tener la suya importancia historica perque yera el zaguer puesto d'a on que se saliba ta pasar es puertos ta Francia, y tamién cuan se tornaba d'allá t'aquí. Podría estar que se i hes de pasare el puerto de Plan per el barranco d'a Sallena, u tamién que se remontás ta'l puerto d'a Madera u d'a Pez per la val de Taberners (de Viadors t'alto), y tamién, en rematando, per Anyes Cruces. Ye per la suya ubicación que en Chistén i van tener especial negocio d'el contrabando con as vals francesas a traviés d'ixes puertos (ye important que nos en haigan quedau puestos con nombres d'ixa epoca, como el paso d'es caballos en La Sallena) y asinas se fesen grans fortunas ta beluns d'el lugar. Asinas se an alzar, sobretot en es siglos XVI y XVII, las torres que son es monumentos prencipals d'a villa, que en heban siu mes, pero que atualment no mos en trobem que dos.
De la construcción d'una d'estas torres, la mes alta, en dicen es vecins de Chistén que va estar bien curiosa, pos i heba ya en el lugar una torre, la dita torre de Tardán, per baixo d'a ilesia, (propiedat de Casa de Tardán) que yera l'argüello d'es amos suyos pos yera el costumbre d'ixes tiempos de fer-se alzar torres t'amostrar qué diners se teneban en a casa, mes que no ta defender-se guaire (anque, obviament, tamién yeran utils si nunca se precisasen ta ixe menister). Alavez, perque es amos de Casa de Rins se feban dir con despeito con es de Casa Tardán, y siempre les feban renuga perque teneban una torre a'l canto d'a ilesia, diz que un diya que yera uno de Rins redindo-se-ne le'n va dir a l'amo de Tardán: "¡Cosa no vales, que vales menos qu'un gran d'hordio!" y alavez le va dir l'amo de Tardán "Pos ya te cal que mires bien... perque este gran d'hordio te foterá un pino debant d'a casa que ni el sol no tornarás a viyere". Poquez tiempos dimpués, teneban es de Rins una torre que yera dos veces d'alta la de Tardán, y puesta debant de casa d'éstes ta quitar-les el sol. La dos torres encara las podem viyer a'l puesto, y l'antigisma portalada de casa Rins debaixo la uembra d'a torre de Rins siempre en as horas centrals d'el diya.
Amés, es casaches de la villa de Chistén tienen un puesto tercero que repunta per alto, que ye la ilesia de Sant Vicent el Martir, feta d'es siglos XVI y XVII. Atros monumentos son la ermita de Sant Fabián, 2,5 u 3 Km leixos a par d'el barranco d'el Pacín, feta d'el siglo XVIII, y tamién es conchuntos de bordas que i heba per alto en Viadors y en Taberners, belunas que encara conservan es tellaus de palla que gosaban tener d'antes. l'Hespital de Chistén y el santuario d'a Vírgen Blanca, a on que s'achuntan el Cinqueta d'a Pez y el d'Anyes Cruces.
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE. | ||||||||||||||||||
| Partiu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 |
| Partido Aragonés | - | 4 | 2 | 2 | - | 3 | 4 | 4 | 3 | ||
| Partido de los Socialistas de Aragón | 5 | 1 | 1 | 2 | 4 | 2 | 1 | 0 | 2 | ||
| Chunta Aragonesista | - | - | - | - | - | 0 | - | 1 | 0 | ||
| Partido Popular | - | 0 | 2 | 1 | 1 | 0 | - | - | - | ||
| Total | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | ||
| Lechislatura | Nombre | Partiu politico |
|---|---|---|
| 1979–1983 | ||
| 1983–1987 | ||
| 1987–1991 | ||
| 1991–1995 | ||
| 1995–1999 | ||
| 1999–2003 | ||
| 2003–2007 | ||
| 2007–2011 | David Bielsa Barrau | Partido Aragonés |
| 2011–2015 | David Bielsa Barrau | Partido Aragonés |
| 2015–2019 | David Bielsa Barrau | Partido Aragonés |
| 2019–2023 | ||
| 2023–2027 | David Bielsa Barrau [3] | PAR |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
