Chacetania

A Chacetania (en castellano Jacetania) ye a comarca mas noroccidental d'Aragón, dividida entre as provincias de Uesca y Zaragoza. Muga con Francia por o norte, Navarra por l'ueste, y por o sud y a l'este con as comarcas aragonesas de Cinco Villas, Plana de Uesca y Alto Galligo. En plens Pireneus, s'articula por o río Aragón y os suyos afluyents.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Chacetania Jacetania
Comarca d'Aragón
Monesterio de Sant Chuan d'a Penya.
Capital  •Municipios	Chaca 20
Entidat  •País  •Provincia	Comarca  Aragón Uesca y Zaragoza
Superficie  •Total	1.857,9 km²
Población  •Total  •Densidat	(2010) 18.664 hab. 10,05 hab./km²
Chentilicio	Chacetano/a[1]
Mapa de situación en Aragón
www.jacetania.es

En ella se i formó lo primitivo condau d'Aragón que en 1035, cuan morió o rei Sancho III "o Mayor" de Navarra, adquirió a categoría de reino con capital en a ciudat de Chaca y con Remiro I como monarca. Resultau d'ista ampla historia son dos grans molimentos historico-artisticos, a seu de Chaca y o monesterio de Sant Chuan d'a Penya.

A suya mayor altaria ye o pico Collarada (2.886 metros), y conta con dos d'as estacións d'esquí mas importants y antigas da Peninsula: Candanchú y Astún, en a val de l'Aragón.

Tien una superficie de 1.857,9 km² y una población en 2010 de 18.664 hab. (con una densidat de población de 10,05 hab/km²) y a suya capital ye a ciudat de Chaca, que aculle o 71% d'a población comarcal.

A suya prencipal festividat ye Santa Orosia, patrona d'ista comarca, y que se celebra o 25 de chunio.

A luenga vernacla d'a Chacetania ye l'aragonés, charrando-se a suya variedat l'aragonés occidental, chunto con o castellano que en ye l'oficial.

Composan a Chacetania 20 municipios.^[2]

Territorio y población

Municipio	Superficie (km²)[3]	% d'o total	Población (2011)[4]	% d'o total	Densidat (hab/km²)	Altaria (metros)	Distancia ta Chaca (km)	Lugars
Aísa	81,0	4,4	379	2,0	4,68	1.043	20,80	Candanchú, Esposa, Sinués
Ansó	223,1	12,0	475	2,5	2,13	860	53,00	Zuriza
Aragüés de lo Puerto	64,4	3,5	133	0,7	2,07	970	33,00
Artieda	13,6	0,7	92	0,5	6,76	652	46,90
Bailo	164,4	8,8	300	1,6	1,82	714	26,20	Alastuei, Arbués, Arrés, Especiello, Esporret, Gabás, Larués, Paternoi, Villanoviella d'Alastuei.
Borau	41,7	2,2	85	0,4	2,04	1.008	14,40
A Canal de Berdún	133,3	7,2	382	2,0	2,87	688	30,00	Berdún, Biniés, Huertolo, Maixons, Martés, Villa-reyal d'a Canal
Canfranc	71,6	3,9	620	3,3	8,66	1.040	17,80	Os Aranyons.
Castiello de Chaca	17,3	0,9	257	1,4	14,86	921	7,20	Aratorés
Chaca	406,3	21,9	13.299	71,1	32,73	818	--	Abai, Avena, Ara, Araguás d'o Solano, Ascara, Asieso, Atarés, Acín, Badaguás, Banaguás, Baraguás, Barós, Bernués, Bescós de Garcipollera, Binué, Botaya, Caniars, Espuéndolas, o Fraixinal, Gracionépel, Guasa, Guasillo, Ipás, Latiesas Altas, Latiesas Baixas, Lerés, Martillué, Navasa, Navasiella, Novés, Orante, Osia, Puerto d'Astún, Ulle, Villanoviella, Xarlata, Yosa de Garcipollera.
Chasa	8,9	0,5	113	0,6	12,70	944	30,40
Fago	28,8	1,6	30	0,2	1,04	888	53,00
Mians	14,8	0,8	41	0,2	2,77	692	48,90
Puent d'a Reina de Chaca	48,1	2,6	290	1,6	6,03	707	21,20	Santa Engracia de Chaca, Xabierregai
Salvatierra d'Esca	81,2	4,4	226	1,2	2,78	582	52,90	Focheto, Lorbés
Santa Cilia	28,1	1,5	208	1,1	7,40	649	14,70	Fosato Alto, Fosato Baixo, Somanés
Santa Cruz d'as Serors	27,0	1,5	189	1,0	7,00	788	15,90	Binacua
Sigüés	101,8	5,5	131	0,7	1,29	521	47,90	Aringo, Asso-Veral, Escó, los Banyos, Miramont, Tiermas
Val d'Echo	234,4	12,6	947	5,1	4,04	800	44,40	Catarecha, Ciresa, Echo, Embún, Santa Lucia, Urdués
Villanuga	58,2	3,1	512	2,7	8,80	953	14,10	Aruex, Cenarbe
Total	1.857,9(*)		18.709		10,07

(*) Adhibindo-ie a superficie d'o "común d'Ansó y Fago" (9,9 km²)

Densidat de población d'a Chacetania

Demografía

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - - - - - - - 26.996

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 27.017 26.478 26.904 24.908 24.270 21.167 17.926 16.948 16.007

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - - - - - - 16.676 -

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 - - - - - - - - 18.709

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - - - - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Gastronomía

• Cascabillos de Salvatierra d'Esca.

Se veiga tamién

• Lista de molimentos d'a Chacetania.

Referencias

1. (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
2. Nomenclátor d’os municipios y lugars d'a comarca d'a Chacetania.
3. Datos d'o Instituto Aragonés d'Estatistica (IAEST). Zifras completas.
4. Datos d'o Instituto Nacional de Estadística, relativos a l'1 de chinero de 2011. Zifras completas.

Municipios d'a comarca d'a Chacetania
Aísa | Ansó | Aragüés de lo Puerto | Artieda | Bailo | Borau | A Canal de Berdún | Canfranc | Castiello de Chaca | Chaca | Chasa | Fago | Mians | Puent d'a Reina de Chaca | Salvatierra d'Esca | Santa Cilia | Santa Cruz d'as Serors | Sigüés | Val d'Echo | Villanuga

Comarcas d'Aragón

Alto Galligo · Andorra-Sierra d'Arcos · Aranda · Baixo Aragón · Baixo Aragón-Casp · Baixo Martín · Campo de Belchit · Campo de Borcha · Campo de Carinyena · Campo de Daroca · Chacetania · Cinca Baixa · Cinca Meya · Cinco Villas · Comarca Central · Comunidat de Calatayú · Comunidat de Teruel · Cuencas Meneras · Gúdar-Chabalambre · Litera · Mayestrato · Matarranya · Monegros · Plana de Uesca · Ribagorza · Ribera Alta d'Ebro · Ribera Baixa d'Ebro · Sierra d'Albarracín · Sobrarbe · Semontano de Balbastro · Tarazona y Moncayo · Xiloca · Val de Xalón

• Datos: Q549390
• Multimedia: Jacetania / Q549390