Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O sistema nizardo representa una evolución moderada que ha quedau cerca d'o sistema cheneral u d'orichen, y que ye menos evolutiva que lo sistema provenzal cheneral.
Más información Chenero y numero, Singular ...
Chenero y numero
Singular
Plural
Masculín
lo (l’ + vocal)
lu
Femenín
la (l’ + vocal)
li
Cerrar
Contraccions con preposicions
de +
de + lo > dau
S'ha de parar cuenta - No bi ha contraccion debant d'una vocal: de + l’ > de l’.
de + lu > dei
de + li > dei
a +
a + lo > au
S'ha de parar cuenta - No bi ha contraccion debant d'una vocal: a + l’ > a l’.
a + lu > ai
a + li > ai
emb +
emb[eⁿbe/eme] + lo > embau[eⁿbaw/emaw] = emb lo[eⁿbe lu / eme lu]
S'ha de parar cuenta - No bi ha contraccion debant d'una vocal: emb + l’ > emb l’[eⁿbe l / eme l].
emb[eⁿbe/eme] + li > embai[eⁿbaj/emaj] = emb li[eⁿbe li / eme li]
Sistema gascón pirenenco
O sistema gascón cheneral ye o de l'sistema cheneral (se veiga dencima). O sistema gascón pirenenco, acá, ye buegant con as vals pirenencas de Biarn y Gascunya (de fueras d'a val d'Osal que sigue o sistema cheneral.
O sistema de l'aranés (y tamién d'as parlas vicinas de l'alta Comencha) ye una variant d'este sistema pirenenco: a suya particularidat ye fer iguals as formas d'o masculín plural y d'o femenín plural (un poco como dentro o sistema provenzal cheneral).
L'orichen d'o sistema gascón pirenenco no ye pas claro porque no ye documentau u ye mal documentau antes d'o sieglo XVII. Se baralla dos hipotesis:
Que fuese un sistema cheneral antesmás en tot o gascón primitivo, y que dimpués habría retaculau enta os Pirineus debant de l'abance d'o sistema cheneral.
Que fuese un sistema recient que amaneixió en o sieglo XVII, derivando d'os adchectivos demostrativosaqueth aquera (> eth, era). Dentro d'ixa hipotesi, habría substituyiu a l'articlo salau, que encara ye documentau de cuan en cuan en cualques nombres de familia en os Pireneus, como Socasau (so casau = lo casau), Sacasa (sa casa = la casa)...
Remarca - En gascón pirenenco, as contraccions de en + articlo definiu (en país, ena montanha) corresponden en gascón cheneral a dens + articlo definiu (dens lo país, dens la montanha) , y en os atros dialectos a dins + articlo definiu (dins lo país, dins la montanha).
entà (tà) +
entà + eth > entath — tà + eth > tath
entà + er > entar — tà + er > tar
entà + era > entara — tà + era > tara
entà + eths > entaths — tà + eths > taths (aranés: entà + es > entàs — tà + es > tàs)
entà + eras > entaras — tà + eras > taras (aranés: entà + es > entàs — tà + es > tàs)
Sistemas secundarios
Os sistemas secundarios que se presentan aquí no se fan servir, u se fan servir menos, en a luenga escrita y en a comunicación luenga.
Sistema septentrional y tolosán
Lo, los son reemplazaus por as variants le, les: esto ye tipico en l'arvernés d'o norte, en ciertas parlas lemosinas d'o norte, en ciertas parlas vivaro-alpinas perifericas y en as parlas lengadocianas y gasconas cerca de Tolosa.
En a luenga escrita y en a comunicación larga se fa servir o sistema cheneral con lo, los.