País d'America d'o Sud From Wikipedia, the free encyclopedia
A Republica Archentina (República Argentina en castellano) ye un estau d'America d'o Sud. Muga a lo norte con Bolivia y Paraguai, a l'este con Brasil, Uruguai y l'Oceano Atlantico, y a l'ueste con Chile, país con que comparte o sud d'a cordelera d'os Andes. A capital d'o país ye Buenos Aires y as ciudaz mas importants en son Cordoba, Rosario, Mendoza, Santa Fe y La Plata.
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Republica Archentina República Argentina | |||||
| |||||
| Lema nacional: En unión y libertad | |||||
| Himno nacional: Himno Nacional Argentino | |||||
 | |||||
| Capital • Población |
Buenos Aires 3.075.646 | ||||
| Mayor ciudat | Buenos Aires | ||||
| Idiomas oficials | Espanyol | ||||
| Forma de gubierno | Republica federal Javier Milei | ||||
| Independencia Declarata Reconoixita |
d'Espanya 9 de chulio de 1816 21 de setiembre de 1863 | ||||
| Superficie • Total • % augua Costas |
Posición 8º 3.042.581 km² 1,1% 4.665 km | ||||
| Población • Total (2022) • Densidat |
Posición 31º 46.234.830 14,92 hab/km² | ||||
| PIB (PPA) • Total (2019) • PIB per capita |
Posición 31º EUR€ 831.573.000.000 EUR€ 18.325 | ||||
| Moneda | Peso | ||||
| Chentilicio | Archentino/a[1] | ||||
| Zona horaria | UTC-3 (San Luis: UTC-4) | ||||
| Dominio d'Internet | .ar | ||||
| Codigo telefonico | ++54 | ||||
| Prefixo radiofonico | AYA-AZZ, LOA-LWZ, L2A-L9Z | ||||
| Codigo ISO | 032 / ARG / AR | ||||
| Miembro de: ONU, OEA, Mercosur, CSN, OMC, ALADI, SELA | |||||
Archentina ye o segundo país mas gran en superficie d'o subcontinent sudamericán, dimpués de Brasil, y o ueiteno mas amplo d'o mundo, con una superficie de 2.766.890 km², encara que reclama amás 969.464 km² de l'Antartida Archentina, en conflicto con os territorios reclamatos por Chile y o Reino Uniu. Archentina tamién reclama a sobirania d'os territorios britanicos d'as Islas Malvinas y as Islas Cheorchias d'o Sud y Sandwich d'o Sud.
A suya población ye de 47 327 407 habitants y tien una densidat de población de 14,27 hab/km².
A palabra Archentina proviene d'o latín argentum que significa archent. Ya dende epocas de Pedro de Mendoza ta referir-se a la rechión d'o Río d'a Plata, s'emplegaban os nombres de Gobernación d'o Río d'a Plata y Provincias d'o Río d'a Plata.
O río que da o suyo nombre a lo virreinau, ye o mesmo que en 1516 Juan Díaz de Solís clamó Mar Dulce, dito tamién Río de Santa María y Río de Solís. Os portugueses lo clamaban Río de Prata a causa d'os rumors que deciban que existiban de metals preziosos, y que finalment s'imposó como Río d'a Plata (Río de la Plata en castellano).
A latinización d'o nombre apareixió en un atlas venecián de 1526, y dimpués Martín del Barco Centenera, miembro d'a expedición de Juan Ortiz de Zárate, imitando a Ercilla con a suya L'Araucana, publicó en 1602 un luengo poema d'a historia d'o Río d'a Plata y d'os reinos de Perú, Tucumán y d'o estau de Brasil, baixo lo titulo La Archentina en o que se deciba a lo territorio d'o Río d'a Plata L'Archentino (El Argentino en castellano).
O territorio archentino se situa entre a cordelera d'os Andes y l'Oceano Atlantico. O país puet dividir-se en tres arias cheograficas clarament diferenciatas:
A lo nord-este y o centro-este d'o país, se i troban os ríos mas importants que corresponden a la Cuenca d'a Plata, a tercera cuenca mas gran en amplaria d'o hemisferio occidental, formata por os ríos Paraguai, Bermejo, Colorado, Uruguai, y o mas luengo, lo río Paraná. Os ríos Uruguai y Paraná se conectan y forman o estuario d'o Río d'a Plata, o mas gran d'o mundo, que desemboca en l'Oceano Atlantico. O territorio que se troba entre os dos ríos, antis d'unir-se se conoixe como a Mesopotamia.
Archentina tien 4.665 kilometros de costa. L'aria de l'Oceano Atlantico sobre a plataforma continental ye muit ampla, y se conoixe localment como a mar Archentina. Se i troban importants recursos pesquers y petroliers. L'alternancia entre as corrients fredas de l'Antartida y as calidas de Brasil permiten que as temperaturas costeras no baixen de traza uniforme con l'aumento d'a latitut. A costa meridional d'a Tierra de Fuego forma l'extremo norte d'o Pasache de Drake.
A zaguera dictadura, que prencipió en l'anyo 1976, inició a suya cayita con a redota d'Archentina en a Guerra d'as Malvinas, y en 1983 se facioron eleccions democraticas. Raúl Alfonsín, o primer president democratico dimpués d'a dictadura, s'enfrontinó con diversos retos, encluyindo-ie un debantamiento militar, y renunció seis meses antis d'a fin d'o suyo periodo de mandato. Carlos Ménem fue designato president, y dimpués d'una reforma constitucional, consiguió estar reesleito por un periodo de cuatre anyos mas, dica 1999, calendata en a que Fernando de la Rúa fue esleito, estando a primera transición pacifica en muitas decadas.
A Constitución archentina de 1853, reformata substancialment en 1994, estableixe una deseparación de poders definita adintro d'un sistema presidencialista. O poder executivo lo tien o president, esleito con o vicepresident por un periodo de cuatre anyos con a posibilidat de reelección. A potestat lechislativa ye exercita por o Congreso d'a Nación (Congreso de la Nación, en espanyol), composato por o Senau, con 72 miembros, y a Cambra de Deputatos (Cámara de Diputados) con 257 miembros. O poder chudicial recaye sobre a Cort Suprema de Chusticia.
Os partius politicos mas grans d'Archentina son o Partido Justicialista (PJ), un partiu d'orichen peronista, y a Unión Cívica Radical (UCR), establita en 1890.
Territorialment Archentina ye organizata en 23 provincias y a Ciudat Autonoma de Buenos Aires que ye a capital d'a federación. As provincias tienen toz os poders que no han estau explicitament delegatos a lo gubierno federal en a constitución nacional. As provincias s'encargan d'impartir chusticia, de chestionar os afers relacionatos con l'amostranza primaria y d'asegurar o rechimen municipal.
As provincias archentinas s'organizan internament en un sistema congresual, esleyindo os representants d'o poder lechislativo y o gubernador d'a provincia (poder executivo) de manera separata. Teoricament, o president d'Argentina tien a facultat d'intervenir en as provincias t'asegurar-ne a forma republicana de gubierno u ta esfender o territorio d'as invasions estrancheras, encara que en a practica ha intervenito en diversas ocasions militarment u en casos en que o gubierno provincial ha estau acusato de corrupción.
A mayoría d'as provincias d'o centro y norte d'o país son anteriors a la creyación d'Archentina como estau independient (ye decir, ya feban parti d'os virreinaus espanyols de Sudamerica). Manimenos, as provincias con presencia significativa d'amerindios u con una baixa población yeran territorios nacionals administratos por o Gubierno federal antis de convertir-se en provincias autonomas. O zaguer territorio en convertir-se en provincia ha estau Tierra d'o Fuego, Antartida y Islas de l'Atlantico Sud, qui lo fació en 1991.
Dica 1825, epoca en que as Provincias Unitas d'o Río d'a Plata prencipioron a emplegar oficialment o nombre d'"Archentina", a Provincia Oriental (que en 1829 se convertirba en a Republica Oriental d'Uruguai) y a provincia de Tarija (que dimpués ferba parti de Bolivia) yeran provincias constitucionals archentinas.
As diez ciudaz mas importants son:
| Puesto | Nombre | Población en 2010 |
|---|---|---|
| 1 | Buenos Aires | 2.890.151 |
| 2 | Córdoba | 1.329.604 |
| 3 | Rosario | 948.312 |
| 4 | Mar del Plata | 593.337 |
| 5 | San Miguel de Tucumán | 549.163 |
| 6 | Salta | 535.303 |
| 7 | Santa Fe | 391.231 |
| 8 | Corrientes | 314.546 |
| 9 | Bahía Blanca | 299.101 |
| 10 | Resistencia | 290.723 |
A mayoría d'os inmigrants europeus, que plegoron t'Archentina (especialment entre a Primera y a Segunda Guerra Mundial) s'establioron en as ciudaz, as cualas ofreixeban fainas, educación y atras oportunidaz ta ingresar en a clase meyana. Os treballadors agricolas tamién s'establioron en as grans ciudaz, especialment en Buenos Aires que ha centralizato lo creiximiento d'o país. Dende os anyos 1990, muitos lugars rurals han estau despoblatos debito a l'abandono d'o servicio ferroviario y a importación masiva de productos importants baratos que han reemplazato a los productos locals producitos a chicota escala, en dentrar en servicio o sistema de convertibilidat que manteneba la valor d'o dólar estausunidense artificialment baixo. Hue en día un tercio d'a población total d'o país vive en l'aria metropolitana de Buenos Aires, tamién conoixita como o Gran Buenos Aires. As siguients son as arias metropolitanas con una población superior a lo millón d'habitants:
O castellano ye a luenga oficial d'Archentina a nivel nacional. Pero, en 2004, a provincia de Corrientes declaró a cooficialidat d'o guaraní en l'amostranza y en os actos de gubierno. En as comunidaz indichenas se parla tamién o quichua, l'aimara y o mapudungun (a luenga d'os mapuches). Tamién se parlan muitas luengas d'orichen europeu (ruso, dialectos italianos y hebreus, alemán, etc.) en as grans ciudaz.
Archentina en os Chuegos OlimpicosOs esportes mes populars son o fútbol, y o baloncesto anque tamién son muito practicatos atros como o rugby, o tenis, l'atletismo, o hockey hierba, o hockey sobre patins y voleibol. En a zona d'a Cordillera d'os Andes son populars os esportes d'hibierno.
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
