en Bärg vo de Churfirste From Wikipedia, the free encyclopedia
De Seluu (də selū́) isch e Berg und en Aalp i de Churfürste. Er isch de erschti und de westlichst fo de sibe Churfürste und isch 2204 Meeter hööch. Uf de Aalp Seluu werd no traditionell Vee gsümmeret und s Piet isch wichtig för seeltnigi Tier- und Pflanzenaarte. Im Wildemannlisloch sind di ältiste bikannte menschliche Spuure vom Toggeburg gfunde wore.
Offiziell haisst de Berg Selun, bitoont werd di zwoot Silbe, wo lang isch. Im Tielekt werd de Berg de Seluu (də selū́) gnennt, d Aalp cha o d Seluu (t selū́) gnennt were. De Name isch romaanisch und werd vo latiinisch solamen „Bode, Grund“ abglaitet, grad ase wie vili Alpe „Bode“ oder „Bödeli“ gnennt wered, wie o de Strichbode uf de Vorder Seluu.[1] Somit rait sich de Name under di wenige nödgermaanische Näme im Obertoggeburg ii, wo druf hiiwiiset, as d Aalpe doo entweder vom Rhintl oder vo Amme uus scho früe gnutzt wore sind, well die Piet bis is Mittelaalter romanischsproochig gsii sind.
De Seluu (2204 müM) stoot zwöschet em Frümsl (2263 müM) im Ooste und de Schäär (Schären, 2171 müM) imWeste. Im Noorde goots, wemmer vom Tuurtel, wo doo uf 890 müM litt, ufechunnt, zerscht gääch ue dör de Seluuwald, denn chömed oberhalb fo de Bommgrenze bi 1600 müM. di zwoo Alpe Vorder Seluu und Hinder Seluu. Nochene goots wider gääch ufe uf de Groot. Gege de Walesee ghait de Berg im oberste Tail meriri hondert Meeter fast senkrecht ab biser denn zimmli gääch in Walesee, wo uf 419 Meeter hööchi litt, ine goot. Uf de Noordsiite hend scho sitt prähistorische Zitt do Mentsche gsümmeret. D Süüdsiite isch waldig und felsig und s gitt nu wenig Bletz womer wertschaftlich nutze cha. De Groot vo de Churfirste bildet d Grenze zwösched de Gmainde Wildhuus-Alt Santihann und Walestadt und Quorte. D Alp Hinder Seluu grenzt a d Gmaind Amme. S Chalttaal underem Seluunerrugg bildet Grenze zo de Bräitenalp. S Wildemannlisloch litt une i de Vorder Seluu gege d Bräitenalp hii.
Vo Starchebach goot e Sailbäänli uf d Alp Seluu. Die isch ane 1911 as e Transpotbäänli baut wore. Sit 1955 chönt o Persone mit dere Baa faare. Velo, Schii oder Fluuggräät taar mer nöd mit de Sailbaa transportiere. D Taalstazio im Säss litt uf 908 müM und d Bergstazio i de Vorder Seluu uf 1579 müM. Do hets o e Fernseeturn, well de Sender ufem Säntis e Tail vom Tuurtel nöd erraiche cha. D Alp isch 510 Hektaare grooss, dodevo sind 380 Waideland. Uf de Aalp gits 17 Alphütte wo im Summer bruucht wered. S weered vor alem Milchchüe ghaalte ond e paar Gaisse. Nebet de gut 250 Chüe gitses no öppe 380 Chälbli. Früenner isch uf de Aalp gchäset wore, hütt werd d Milch direkt mitem Bäänli is Taal abegfaare. D Duur fo de Sümmerig isch abhängig vom Wetter und fo de Pflanzewuchs. Umstelig uf Bio-Produkt hett sich uf de Alp nöd chöne döresetze. S gitt zwai Resterant, de Ochse und s Wildmannli im Strichbode, womer o öbernachte cha. De Turismus isch uf Wandere und Bergstiige iigschrenggt, im Winter gits no Schneetüürler. Velofaare isch verbotte.
Di eltischte mentschliche Spuure stamid us de Würmiiszitt. Im Wildemannlisloch, ufere Hööchi vo 1635 müM., sind Spuure vom Neandertaler gfunne wore, wo öppe 40 Tuusig bis 35 Tuusig Joor aalt sind. D Neandertaaler hend die Hööli sporaadisch uufgsuecht, wenn si doo uf de Jagd gsii sind. Di nöchste archäologische Zügnis vo de Alp Seluu stamid vom Gampiseeli (1812 müM) und vo Muelte (1670 müM). I den baide chliine Alpseeli hett mer innere Tüüfi vo 20 bis 35 Santimeeter Holzchole gfunde, wo ahand vo C14-Messige öppe 3200 Joor alt sind, aso i di mittleri Bronzezitt datiert were chönd.[2] Do wegem füechte Toggeburger Klima Waldbränd nöd i Froog chömed, düütet die Holzchole uf menschlichi Rodig hii, so asmer aanee chan, as doozmool d Alp Seluu urbaar gmacht woren isch.[3] Die Seeli sind zodem nöd nume gueti Tränkine för Vee sondern o för Jagdwild. Uf de Alp Selamatt, wo öppe drai Kilometer Luftlini östlicher litt, isch Holzchole usem früene Mittelaalter gfune (7.–9. Jh.) wore.[4]
Schriftlich erwäänt werd d Alp Seluu zerstmool innere Uurchund vom Joor 1433 as die alp zue Salun. Doozmol isch e Grenzstriit zwösched de Toggeburger und de Ammler greglet woore. Im Summer 1844 hett e Senn uf de Alp Seluu e „Findelchind“ gfunde, wo öppe 16 Joor alt gsii isch und offebaar im Wildemannlisloch ghuuset hett. Er isch is Taal abe broocht wore und hett de Name Johannes Seluner öberchoo. Er hett im Aarmehuus vo Nesslau glebt, woner 1898 gstorben isch.
De Seluu und d Alp Seluu hend e recht riichi Fauna und Flora, wie si för d Churfürste typisch isch. So chömed do Staibögg (Capra ibex), Gäms (Rupicapra rupicapra), wo gern vo Lüchs (Lynx lynx) gjagt werd und Hirsch (Cervus elaphus) voor. De ersti Wolf (Canis lupis) im Toggeburg isch ane 2015 bim Frümsl fotgrafiert wore, aso nööch draa.[5]. Di extensiifi Nutzig fo de Alp Seluu und de schwachi Turismus isch ideaal för Mungge (Marmota marmota), wo vom Staiadler (Aquila chrysaetos) gfresse wered. De fangt o gern Hüenner, so s Aalpeschneehuen(Lagopus mutus), s Birchhuen (Tetrao tetrix) und de Orlihaa (Tetrao urogallus), wo do zom Tail brüetet. Anderi Brüeter im Seluu, wo zo de bidroote Vogelaarte ghööred, sind s Wänneli (Falco tinnunculus), d Ringtroostle (Turdus torquatus), d Bergchräie (Pyrrhocorax graculus), de Schneegibscher (Montifringilla nivalis) und de Zitroonegirlitz (Serinus citrinella). Im gsamte gits guet 40 Vogelaarte wo doo brüete tüend. Witter sind zee Summerfogelaarte bikannt und zwoo Aarte Höüstöffel. Natüürli lebet do o Ambäisse (Formicidae) und anderi Insekte.
D Alp Seluu isch nöd grad wasserriich, abgsie vom file Rege. S hett aber zee Alpeseeli, s grööst isch s Gampiseeli (1812 müM). Do chömed drai Libellenaarte for. Im Gampiseeli wachst o s Alpelaichchrutt (Potamogeton alpinus), wo i Alpeseeli eener seelte vorchunnt. Oberhalb fo de Bommgrenze wachsed verainzelt no Arfe (Pinus cembra). Well d Bommgrenze wege de Alpwertschaft i de Schwiiz tüüffer isch, als si ooni mentschlichi Iifluss wäär, bistoot d Gfoor vo de Verbuschig vo de Alp, well sich d Alpwertschaft nöme loone tuet. E Ploog sind d Blagge (Rumex alpinus), d Bötzle (Senecio alpinus) und de Alpedost (Adenostyles), well si anderi Pflanze verdränget und vom Vee schlecht vertrait wered. Si weered dromm aktiif bikämpft. D Flora isch wie o d Landschft recht abwechsligsriich und wiist uf e guete natüürliche Zuestand vo de Alp Seluu hii.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
