From Wikipedia, the free encyclopedia
Dr Omar Khayyām oder Umar Khayyām (persisch عمر خیام ’Omar-e Chayyām [omare xajɑ:m]; * 18. Mai 1048 z Nischapur, Browinz Chorasan; † 4. Dezämber 1131 z Nischapur)[1] isch e persische Mathematiker, Astronom, Filosoof und Dichder gsi.
Dr Omar Khayyam het d Löösig vo kubische Gliichige gfunde und vo iire Wurzle dur die geometrischi Daarstellig. Erst dr Descartes het Joorhunderti spööter si Wääg furtgsetzt. Dr Omar Khayyām het sich vil mit dr Paralleele befasst und het e Bewiis für s Paralleeleaxioom vom Euklid gsuecht, und mit de irrazionaale Zaale. Er het e Buech über d Algebra verfasst, wo langi Zit s beste in däm Beriich gsi isch und het under anderem au d Aaornig vo de Binomialkoeffiziänte behandlet, wo hüte as s Pascalsche Dreiegg bekannt isch.
Dr Seldschukefürst Malik Schah I. het em Omar Khayyām 1073 dr Ufdraag gee, en Observatorium z baue und e Sunnekaländer für astrologischi Zwäck ufzstelle. Im Omar si Kaländer isch gnauer gsi as dr Gregorianisch Kaländer, wo fümfhundert Joor spööter choo isch. Dr modärn iranisch Kaländer basiert uf sine Berächnige.
Dr Omar Khayyām het au filosofischi Teggst gschriibe und vil Aasää gwunne mit ene. In deene isch er sachlig bliibe und wenig aggressiv bi islamkritische Themene.
In sine Robā’īyāt („Vierziiler“) het er sine Gedanke freije Lauf gloo, und mä gseet en do von ere eender ufklärerische und skeptische Site. Zu sine Läbzite si nume weenigi Värs veröffentligt worde, wenn überhaupt. Persischi Kwelle erwääne und zitiere sini Värs erst vom spoote 12. Joorhundert aa, also noch em Dood vom Omar Khayyām. D Perser häi sä dichterisch nid anerkennt. Mä het en nit zu de „Siibe Stärn“ vo dr persische Dichdig zellt, wo dr Firdausi, Nizami, Anwari, Hafis, Rumi, Saadi, Dschami drzue ghöört häi.
Erst wo dr änglisch Brivatgleerti Edward FitzGerald in dr Middi vom 19. Joohundert e kongeniali Übersetzig vo de Rubai'yat gmacht het, isch dr Omar Khayyām im Weste bekannt und in dr anglo-amerikanische Wält berüemt worde. Eso isch dr Dichder denn au in sim Häimetland berüemt worde.
Au üf Dütsch isch er immer wider übersetzt worde: um 1880 vom Adolf Friedrich Graf von Schack und Friedrich Bodenstedt, vo 1912 aa vom Friedrich Rosen. Dr Klabund het e dütschi Noochdichdig under em Ditel "Das Sinngedicht des persischen Zeltmachers" gschriibe.
Dr änglisch Komponist Sir Granville Bantock het 1906 en Oratorium Omar Khayyām für Orchester, Chor und drei Solisten (Alt, Tenor, Bariton = Gliebti, Dichder, Filosoof) komponiert, und drbii d Übersetzig vo de Rubai'yat dur e Edward FitzGerald brucht.
S „verzelende“ Konzärt für Klarinette und Orchester op. 34 under em Ditel Khayyam vom türkische Komponist Fazil Say, wo 2011 urufgfüert worde isch, bezieht sich hauptsächlig uf s Lääbe vom Khayyām.[2]
1956 het dr William Dieterle s Lääbe vom Omar Khayyām as Sturm über Persien verfilmt.
2005 het dr Kayvan Mashayekh sini Lääbensgschicht im Film „Prince of Persia. Die Legende von Omar“ verarbäitet.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.