Küssaburg
From Wikipedia, the free encyclopedia
D Küssaburg, au Burg Küssabärg odder „Küssèbärg“ benamst, (villycht abgleitet uss èm Römischen Personnènammè, ‚Cossinius‘ ehnder abber von èm Chüssè, womit d Form vom Bärg gmeint isch, isch d Ruine vom èrè Gipfelburg uff 634 m ü. NHN z Bèchtersbool, ènèm Ortsdeil vo dè Gmeind Küssaburg, im Landchreis Waldshuèt, Baddè-Württèbärg.
| Küssaburg | ||
|---|---|---|
 Bèchtersbool i dè Sènki, drübber thront d Küssaburg | ||
| Alternativnäme: | Burg Küssabärg | |
| Entstehigsziit: | 1125 bis 1141 | |
| Burgetyp: | Höhenburg, Gipfellage | |
| Erhaltigszuestand: | Ruinè | |
| Ständischi Stellig: | Grõfè | |
| Ort: | Küssabärg-Bèchtersbool | |
| Geografischi Lag: | 47° 36′ 6,1″ N, 8° 21′ 13,7″ O | |
| Höchi: | 634 m ü. NHN | |
| ||
D Hohèburg isch eini vo dè bedütendschtè historischè Baudenkmôler am Hochrhy un è Wòrzeichè vom öschtlichè Landchreis Waldshuèt. Iri Bauzit wörd zwǜschè dè Johr 1125 un 1141 vomuètet. Diè hütig Ruinè isch unter anderem im Bsitz vo dè Grõfè vo Küssèbärg, im Bischtum Konschtanz un dè Grõfè vo Sulz. Gschliffè worrè sich diè Burg durch ein vo dè Bsatzig gelegtè Brand am 8. März 1634 bim Nöcherchò vo dè schwedischè Armee im Drißigjöhrigè Chrièg un durch èn Bärgschturz kabutt gmacht worrè am 25. Dezembèr 1664. Spôter isch d!è Feschtung zur Burg uusbaut worrè. Im 19. Johrhundert isch d Burgruinè frei glait worrè, sithèr isch si belièbts Uusflugszyl i dè Region.[1]
D Ruinè lyt obberhalb vo dè Ortschaft uff èrè Höchi vo öppè 634 Meter. Si isch è Wòrzeichè vom Chleggau un vom öschtlichè Lancchreis Waldshuèt un thront uff èm Chlynè Randè un übber m Chleggau, wo sich nördlich vo dè Burg erschtreggt. D Burg isch auf guèt vom Hochrhy uus sichtbar, spezièll vom südliche Ufer i dè Höchi vo Zurzi. Mò cha si ußerdèmm vom Südschwarzwald, vom ganzè nordöschtlichè Aargau un nordweschtlichè Kanton Züri uus sää.
Diè gnaui Entschtehigsgschichtè isch unbekannt, doch wörd spekulyrt, dass dè Küssèbärg schu vo dè Keltè besidlèt gsi isch. Rescht von Steiwall chönntet Hywys uff è Oppidum, è keltischi Fluchtburg, si. Ußerdèmm wörd vomuètet, dass a dè glychè Stell vor öppè 2000 Johr è Wach- un Signaldurm gschtandè isch, um dè Abschnitt vo dè römischè Heeresschtrõß vo Tenedo (Zurzi im Aargau) bis Juliomagus bi Schlaatè im Schaffhuusischè z sicherè.
Erschti urkundlichi Beleag übber d Exischtenz vo dè Burg, fruèner au „Hochschloß“ tauft, stammèd uss èm Johr 1141. Werner vo Küüsèbärg isch vo 1170 bis 1178 Abt im Kloschter St. Bläsy gsi. Graf Heinrich III. vo Küssèbärg, dè letscht vo sim Stamm, hèt d Burg um 1240 a dè Konstanzer Bischof Heinrich vo Dannè vokauft.
Durch Erbaaschpruch vo dè Grõfè vo Lupfè isch èn Stritt übber dè rèchtmäßige Bsitz vo dè Küssaburg mit èm Hochschtift Konschtanz entflammt. Spôter isch èm Voglych droffè worrè, uffgrund dèmm dè Bischof 1251 d Aalaag endgültig bhaaltè hèt durfè un dè Grõf defür Stüèlingè zuègsait chriègt hèt, wo ebbèfalls uss èm Bsitz vo dè Grõfè Küssèbärg gschtammt hèt. Dõmit isch um 1120 uss dè Landgrõfschaft Chleggau d Landgrõfschaft Stüèlingè entschtandè.
Unter dè Hèrrschaft vom Bischtum Konschtanz, welli für d Vowaltig vo dè Burg èn Vogt ygsetzt hèn, isch d Burg uusbaut un mit èrè Ringmuèr weerschafter worrè. Dè Burg un dè öschtlich aaligendè Sidlig hèt mò im Johr 1346 s Stadträcht gää. Einigi Gmeindè, wo hüt au unter m Nammè Küssabärg zämmègfasst sin, hèt mò schu zu sebbèrè Zit als „Küssèbärger Schloß un Dal“ mit ygmeindet worrè. Vo 1410 bis 1441 isch dè designyrte Bischof vo Konschtanz, dè Albrecht Blarer, Burgvogt gsi. D Burg un s Aaligè sin denn öfters vopfändet worrè. 1444 durch dè Bischof vo Konschtanz, dè Heinrich vo Hewè, a dè Ritter Bilgeri vo Heudorf. 1497 hèn d Grǒfè vo Sulz si kauft, dennè hèt schu Düèngè un dè Chleggau ghört, d Burg un d Vorschtadt. S isch èn Priis vo 6.000 Guldè zallt worrè, un d Burg hèt solang vo sellèrè Familliè vowaltet wörrè söllè, bis diè männlichi Erbfolgi erloschè gsi isch.
Im Schwizerchrièg vo 1499 isch d Küssaburg un d Stadt Düèngè völlig vo dè Eidgnossè kabutt gmacht worrè. D Bsatzig vo dè Küssaburg isch unterm Kommando vom legendärè Remigius Mans gsi, welli us 25 Mannè bschtandè hèt, diè zum gröschtè Deil uss Buèrè uss dè Gegend rekrutyrt gsi isch. Selli Bsatzig hèt gmeuterè un d Burg selbèr niderbrènnt, dõmit si nit im Feind i d Händ keit isch, denõch hèn si sich ènèrè Streitmacht vo öppè 500 Eidgnossè ergää, diè übber schweri Gschütz vofüègt hèn.[2] 20 Meuterer sin nõch irem Rüggzug z Waldshuèt hygrichtet worrè. Nõch èm Friddè z Bàsel isch diè uusbrennti Burg a d Grõfè vo Sulz zrügggää worrè. D Stadt Düèngè isch vo Schaffhuusè meereri Johr bsetzt gsi.
D Klettgauer Buèrè, wo deils Leibeigeni gsi sin, hèn unter dè hartè Abgabèpflicht glittè. Wer sich dè Leibeigèschaft entzogè hèt, hèt sogar mit èm Voluscht vo sim gsamte Hab un Guèt bschtrõft worrè chönnè, wenn er unter Acht un Bann gnõ worrè isch. D Johr 1524 un 1525 sin in èrè Periodè gsi, wo vo dè Reformation un èm uffchòendè Selbschtbewusstsy vo dè Lütt uff èm Land brägt gsi isch. Es isch vill propagyrt un d Lütt uffghetzt worrè; sell hèt 1525 i dè Dütsche Buèrèchrièg gmündet. D Chleggauer Buèrè, wo milidärisch schlècht uusgrüschtet gsi sin, hèn i sellèm Johr vir vogèblichi Vosǜèch unternõ, d Küssaburg z stürmè, wo vo öppè 40 öschterrychischè Söldnersoldatè un anderè Burgbewooner unter m Grõf Rudolf V. vo Sulz bsetzt gsi isch. Diè gröscht Schlacht hèt d Burg am 4. Novembèr 1525, ènèm Samschtig um 3 z Mittag ummè erlèbt. È baar Stundè devor hèt dè Buèrèhuufè, voschtärkt durch 200 Schwizer un èm Gschütz uss Waldshuèt, weschtlich vo Grièßè sich dè 700 Landsknècht vo dè Adligè gschtellt. Mit Hyb- un Stichwaffè uusgrüschtet hèn si dè Sturm uff d Burg in Aagriff gnõ. Dè uffschtändische Buèrèhuufè hèt mit sinè Waffè abber bi witem nit so guèt umgõ chönnè wiè d Soldatè, welli au nǒ übber Hòòkèbüchsè un Armbrüscht vofüègt hèn. D Chronik vom Bärner Valerius Anshelm brichtet, dass öppè 200 Buèrè umchò un vill Hüser gschliffè worrè sin: „Wiiber un Chind sin i dè Nacht unter so jômmerlichè Joolè un Brüèlè gu Kaiserschtuèl devu grènnt, dass mò si uss Erbarmè ièlõ hèt muèsè“. Uff èm Grièßèmer Gpttsacker isch duèf i dè Nacht dè uglych Kampf z Ènd gangè, d Buèrè hèn sich ergää müèsè. S isch nit nu s Finale vom Buèrèchrièg gsi, sondern au s Ènd vom Vosuèch, d Reformation im Chleggau yzfüürè. Es sich è gruusigs Strõfgricht abghaaltè worrè. D Soldatè vo Züri sin laufèglõ worrè, doch im Aafüürer vo dè Buèrè, im Grièßèmer Claus Wagner, sin ebbèso wiè im reformyrtè Pfarrer, im Rèbmaa Hans, d Augè uusgschtochè worrè. Villi Buèrè, wo mit èm näggigè Läbbè devu chò sin, sin Opfer vo dè plünderndè Soldatèscharè worrè, hèn müèsè Geldbuèßè abdruggè odder sin voschtümmlet worrè, idèmm mò inè d Finger abghackt hèt.[3]
Landgrõf Rudolf V. vo Sulz hèt sit dèmm dè Spitznammè „Dè Buèrèzwinger“. Sit sellèrè Zit isch d Aalaag erwiterèt un zuè nèrè Feschtung uusbaut worrè. 1595 hèt dè Graf vo Sulz sebbèm venezianischè Alchimischt Leonhard Thurneysser z Düèngè unter dè Aaklaag vo dè Schuldydrybig vohaftè lõ un yn uff dè Küssaburg feschtgsetzt. Im Thurneysser isch es durch d Iilassig vo Fründ glundè, freizchò, hèt abber èn Deil vo sinè Büècher i dè Küssaburg zrugglõ müèsè.[4]
Im Dryßgjöhrigè Chrièg isch dè endgültige Niddergang vo dè Burg besiglèt gsi. Am 8. März 1634 isch è schwedischi Druppè unter Füürig vom Feldmarschall Guschtaf Horn dõhèr chò. Diè kaiserlichi Bsatzig vo dè Küssaburg hèt d Burg gschprèngt, demit si dè Feind nit als Bollwärch un Stützpunkt hèt missbruuchè chonnè.
Nõch èm Weschtfälischè Friddè vo 1648 sin d Blään zum Widderuffbau erwogè worrè, doch mò hèt si keiè glõ, well s unrentabel gsi wör. Am 25. Dezember 1664 isch dè Bärg grutscht an hèt d Burg Burg no mee beschädigt. Sell Ereignis hèt Uffsää erzüügt, un sini Topography isch durch dè Kupferschtecher Conrad Meyer 1665 in èm Eiblattdrugg dokumentyrt worrè.[5] D Burg, wo kei witeri strategischi Bedütung mee gha hèt, isch mee un mee zämmèkeit. Bis zum Erwèrb vom Chleggau durch s Großherzogdum Baddè 1812 isch si im Bsitz vo dè Fürschtè vo Schwarzèbärg gsi. 1855 isch s witere Zömmèkeiè un d Nutzig als Steibruch unterbundè worrè.
Èrscht 1932 bis 1939 isch d Weeraalaag widder freiglegt worrè. Si isch sithèr è belièbts Uusflugszyl. D Ruinè isch im Johr 1978 uss dè Hand vo Baddè-Württèbärg a dè Landchreis Waldshuèt übbergää worrè. Dè Küssaburg-Bund pflegt d Burg vorbildlich.
Dè Burgbärg bschtòt uss Gschtei vom Wyssè Jura, uss dèmm au d Burgmuèrè gmacht sin. Diè (erneuerti) Wappèdaflè am Ygang un è baar Formschtei sin aus Bruchschtei vo dè drunterligendè Ornatèdòn-Formation gmacht worrè, wo annedubaki in èm Steibruch i dè Nôchi abbaut worrè sin. D Burg isch von 1525 bis 1529 unter Rudolf vo Sulz nõch dè dõmòls neuschtè Fortifikationstechnig uusbaut worrè sin. Vor dè Burg, uff èm großè Vorblatz, isch è Vorburg gschtandè, hèrrè gmodlèt wiè nè eigeni chlynè Stadt.
D Burg säll 136 Zimmer ghaa haa. Bis zum Dryßigjöhrigè Chrièg isch s wool deils rächt läbhaft zuè un hèr gangè, wiè üüs dè Joseph Bader uss èm früèner z Waldshuèt uffbewaartè Gäschtebuèch zityrt hèt: "Anno 1611 den 18 May auf Schloss Küssaberg. Nicasius Beyer zum Edelbach/hat ordentlich schön verrichtet sein Sach/Wilkomm getruncken auch/wie sich gebürt nach altem Brauch/dabei sich also befand/das er das Bett nicht finden khunt"
Nõch dèmm si zletscht durch è Füèr boddèebbè gmacht worrè isch, hèn d Buèrè uss dè Gegènd d Burg als Steibruch bruucht. Einèwäg isch si immer no imposant un lõt è Ahnung zuè, wa für nè mächtigi Burg si suscht gsi isch. Si hèt als nit ynèmmbar goltè. Vo dè gèrn bsuèchtè un zum Uussichtdurm umfungtioniertè Schildmuèr isch dè Bligg bi klarer Sicht frei mit èm Panorama vo dè schneebedeggtè Gipfel vo dè Schwizer Alpè gu Bechtersbool am Fuèß vo dè Burg, gu Lauchringè un Düèngè, vom Randè is Rhydal un wit i dè Schwarzwald.
Oschtsitè mit üßerem Dor (2008)
D Zugbrugg (2008)
Innèsitè vom üßerè Dor (1991)
Dor zu dè Kèrnburg (2008)
Durmreschtè a dè Südsitè (2008)
Chèrnburg in Richtig Oschtè (1991)
Chèrnburg in Richtig Weschtè (2008)
Panoramabligg nõch Weschtè (2009)
Merian Panoramabligg übber Zurzi uff d Küssaburg (1654)
Dè Küssaberg mit dè Küssaburg obbè druff isch links, dè Sattel mit èm Dorf Bechtersbool uff èm Chlynè Randè rächts
.jpg)
- Andreas Weiß, Christian Ruch: Die Küssaburg. Usegää vom Küssaburg-Bund e. V., o. O. 2009.
- Robert Feger: Burgen und Schlösser in Südbaden. Eine Auswahl. Weidlich, Würzburch 1984, ISBN 3-8035-1237-9.
- Norbert Nothhelfer (Hrsg.): Der Kreis Waldshut. Konrad Theiss Volaag, Stuègètt/Aalè 1975, ISBN 3-8062-0124-2.
- Küssaberg im Landkreis Waldshut. Gmeind Küssabärg.
- Lauchringen. 1985.
- Arthur Hauptmann: Burgen einst und jetzt - Burgè un Burgruinè z Südbaddè un aagränzendi Gebièt. Volaag Südkuryr, Konschtanz 1984, ISBN 3-87799-040-1, S. 259–263.
- Heinz Voellner: Die Burgen und Schlösser zwischen Wutachschlucht und Hochrhein. 1979.
- Bender, Knappe, Wilke: Burgen im südlichen Baden. 1979, ISBN 3-921340-41-1.
- Franz Xaver Kraus: Die Kunstdenkmäler des Großherzogthums Baden, Fryburg im Briisgau, 1892, Band III - Chreis Waldshuèt; S. 133-142 online
- Christian Roder: Die Schloßkaplanei Küssenberg und die St. Annenkapelle zu Dangstetten. In: Fryburger Diözesan Archiv
- Emil Müller-Ettikon, Kurzer Überblick über die Geschichte Küssabergs, Gmeind Küssabärg (Hrsg.), 1986.
Josef Bader: Der letzte Küssaberger, im Badischè Saagebuèch, 1846 im dütschsprochige Wikisource
- Offizièlli Internetpräsenz
- Küssaburg-Füürer Küssaburg.com
- Rekonschtruktionszeichnig vom Wolfgang Braun
- Yytrag iber Küssaburg in dr EBIDAT, dr wisseschaftlige Datebank vum Europäische Burgeninstitut
- Websitè Klettgau-Historia, dõrinn Artikel übber d Nammèentschtehig vo dè Küssaburg, vom Hubert Roth (Autor), Woher chunnt irem Nammè? PDF
- Luftuffnaamè von èrè Videodroonè um d Küssaburg ummè
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
