S Neue Riich vom alte Ägypte isch d Zit vo 1570 bis 1070 vor dr Zitewändi, wo die 18., 19. und 20. ägyptische Dynaschtie s Land regiert hai, und Ägypte uf em ä Hochpunkt vo siiner militärische und politische Macht gsi isch.
- Absoluti Johreszahle us em früeie Alterdum si notorisch ungenau. Johreszahle in däm Artikel si Richtlinie und sötte nid z ärnscht gnoh wärde: Für s dritte und zweite Johrduusig vor dr Ziitwändi gits verschideni Standard-Chronologie, wo aber um Johrzähnt von enander abwiiche.
Bis zur Zit vo de Hyksos hai d Ägypter als Gegner im Süde, Oschte und Weschte nume schlächt organisierti Schtämm gha, wo d Herrschaft über s Land sälber nid hai chönne in Gfahr bringe. Im zweite Johrduusig hai sich im Oschte, in Mesopotamie, Syrie und Anatolie aber afo Schtaate bilde und usbreite, wo kulturell und au militärisch de Ägypter nid underläge gsi si. D Sinaiwüeschti wär zwar es Hindernis gsi, aber me het dört eigentlig kuum Drubbe chönne schtationiere, won än Aagriff uf Ägypte sälber hätte chönne verhindere. Kanaan drgege mit siine Schdadtschtaate wo s kuum je fertigbroocht hai sich z vereinige, isch ideal gsi as Cordon sanitaire.
Die erschte König vo dr 18. Dynaschtii hai Kanaan und Deil vo Weschtsyrie eroberet, und hai die lokale König wiidder lo regiere. Si hai so ä Reie vo Bufferschdaate gha zwüsche Ägypte und de Grossmächt wo denn im Middlere Oschde um d Vorherrschaft kämpft hai: d Hethiter in Anatolie, d Mitanni in Syrie, und die jewiiligi Grossmacht in Mesopotamie, Assyrie oder Babylonie Dur d Brief, wo mä in de Ruine vo dr Hauptschdadt vom Pharao Echnaton z Amarna gfunde het, weiss mä vil über die internationale Bezieige zwüsche de Grossmächt, aber au zwüschen Ägypte und siine Klienteschtaate in Kanaan. Im 12. Johrhundert, gege s Ändi vo dr Bronsezit hets im öschtlige Middelmeerruum groossi bolitische Veränderige gä, und bis hüt si d Gründ drfür nid ganz klar. Us Ägypte het mä Teggscht wo beschriibe wie ganzi Völkergrubbe, die so genannte Seevölker, brobiert hai ins Land iizbräche, a Deil überland, und anderi vom Meer här. Si si abgwehrt worde und hai sich deilwiis in Kanaan niiderglo, under ihne d Philischter, wo em Gebiet si Name ge hai: Paleschtina. Aber die Chrieg hai em Land wohrschiinlig siini letschte Reserve gno. Under de letschte Pharao vo dr 20. Dynaschtii isch d Regierig me oder weniger bankrott gsi und schliesslig isch s Land wider in zwei Deil zerfalle: Under und Oberägypte.
Kulturell isch s Neue Riich ä Zit gsi wo sich vil gmacht het: Mä het zwar keini Pyramiide meh baut, aber dr Tämpelbau isch schtark gförderet worde, und wenn früehner nume Greber us Schtei gmacht worde si, het me dr Donziegelbau ufgeh und Schteitämpel afo baue, wo mä bis hut no cha bewundere. Mä het zwar Schdei vo alte Pyramide wiider bruucht, aber s Baue isch doch a groossi wirtschaftligi Belaschtig gsi. D Greber si jetzt underirdisch agleit worde, wil mä Angscht gha het ass sie usgraubt wurde wie d Pyramide. Mä het Wache ufgschdellt im Daal vo de König, wo d Pharao begrabe worde si, wo hätte sölle Grabräuber feschtneh. Das het meh oder weniger klabbt solang d Regierig no gfunktioniert het, aber schliesslig si braktisch alli Greeber usgraubt worde, zum Deil vo de Wächter selber, aber au d Regierig het vom Grabraub brofitiert.
In dr Religion isch die persönligi Frömmigkeit[1] ehnder als die soziali Verantwortigligkeit wie im Middlere Riich uuseghobe worde. Au isch s magische Dänke schterker worde, nid nume im Zsämmehang mit em ewige Läbe, sondern au in öffentlige Aaglegeheite: Orakel hai afo entscheide in Grichtsfäll öb öbber schuldig sig,[2] oder in dr Verwaltig hai si Beförderige befohle.
Dr Ahmose I., 1570-1546, het Avaris, d Hauptschdadt vo de Hyksos, eroberet und denn, wo si sich nach Sharuhen in Südkanaan zruggzooge hai, het er se verfolgt und d Schdadt iignoh noch erä Belagerig vo drei Johr. Er het au z Nubia Chrieg gmacht und isch bis zum zweite Katarakt cho. Si Sohn Amenophis I. het vo 1546 bis 1526 gregiert. Er het Nubia bis zum dritte Katarakt anektiert. Im Weschte het er gege d Libyer kämpft. Dr Thutmosis I., (1525-1512) het s ägyptische Gebiet in Nubia vergrösseret und dr Turi zum erschte Vizekönig (eigentlig Königssohn vo Kusch) vo Nubia gmacht. Im Nordoschte isch er bis über ä Euphrat uf Naharin, em Land vo de Mitanni, vorgschtosse. Dorum het er am dritte Katarakt ä Dänkmol ufgschtellt wo druf gschtanden isch: Siis Schwärd berüehrt beidi Ändi vo dr Wält. D Nilkatarakt si es Hindernis für dr Handel gsi. Mä het müesse d Schiff uslade und d Ware und s Schiff sälber überland schleppe. Wäge däm het dr König befohle as me ä Kanal grabt wo mä mit de Schiff cha duurefahre. Z Thebe het dr Thutmosis dr Tämpel vom Amun widder usbaut und Obeliske drvor ufgschdellt. Er isch dr erscht König wo im Daal vo de König begrabe worden isch. Dr Thurmosis II. (1512-1504) isch mit dr Hatschepsut, wo villicht si Halbschwöschter oder si Dochder gsi isch, verhürotet gsi. Er het Ufschtänd vo de Kuschite z Nubie und vo Beduine z Kanaan niidergschlage und widder an de Tämpel z Karnak baut.
D Hatschepsut (1503-1482) isch noch em Dod vo ihrem Ma Thutmosis II. Regentin worde für däm sii Sohn, mögligerwiis ihrem Halbbrueder,[3] wo no z chlii gsi isch für zum regiere. Noch e baar Johr het si sich aber zum König erklärt, het die königliche Insignie afo dräge, drunter dr pharaonisch Bart, und het as eini vo de wenige Fraue Ägypte in ihrem eignige Name gregiert. Sie het vili Tämpel lo uusbaue dur ihre Minischter Senenmut. D Handelsexpedition wo si nach Punt gschickt het,[4] isch eini vo de bekannteschte in dr Gschicht vom Alten Ägypte. Dr Iifluss vom rächtmässige Dronnochfolger Thutmosis isch gwachse, und in de letschte Johr vo ihrer Regierigszit wärde si as gliichberechtigt dargschdellt. S Ändi vo dr Hatschepsut isch nit klaar und mä weiss au nid wiso dass Johr noch ihrem Dod ihre Name uus de Dänkmöler uusegmeisslet worden isch. Dr Thutmosis III. (1504-1450) het, theoretisch wenigschtens, zsämme mit dr Hatschepsut gregiert bis 1482, wo si sich zum König erhobe het. Dr Thutmosis isch aber wäge däm nit entmachtet worde sondern het ä Karriere as General agfange. Er isch 1480 in Kanaan iigfalle, und isch gege Megiddo zoge, wo ä Koalition vo kanaanitische und syrische König a schtarki Armee ufgschdellt hai. Er isch mit dr ganzen Armee dur es ängs Daal in d Isreel Ebeni cho und isch hinder de Linie vo de Kanaaniter gsi. Im Kampf het er se in d Flucht gschlage und nach erä Belagerig au d Schdadt Megiddo iignoh.[5] Churz druf het er bim Euphrates än Armee vo de Mitanni gschlage. Im Süde het er Kusch (im hütige Sudan) bis zum vierte Katarakt eroberet. Mit de Dribut won er vo de Kanaaniter und Nubier übercho het er Tämpel baut z Karnak, z Heliopolis und z Abydos. D König wo denn uf a Dron cho si, dr Amenophis II. 1450-1425, und dr Thutmosis IV., 1425-1417, hai d Ussebolitik vom Thutmosis III. wiiddergfüehrt und Chrieg vor allem in Kanaan gmacht. Aber si hai au am Gliichgwicht zwüsche de Grossmächt gschafft. Dr Thutmosis IV. het a Verdraag mit Babylonie abgschlosse und sich mit Mitanni alliiert, won er d Dochter vom König Artatama ghürotet het. D Zit vom Amenophis III., 1417-1379, isch bolitisch und militärisch a Hochpunkt in dr Gschicht vo Ägypte gsii. Siini diplomatische Bezieige mit den andere Grossmacht isch dokumentiert in de Amarna Brief, d Korreschbondänz wo ihm d Grosskönig gschickt hai.
Dr Amenophis IV., 1379-1361, het em Kult vom Aton, dr Sunneschiibe, dr Vorzug gä, si Name zu Echnaton gänderet, und ä neui Hauptschdadt, Achetaten (in dr Nöchi vom hütige Dorf Amarna), baut wo um än Atontämpel ume baut gsi isch. Vor allem d Brieschter vom Amun hai d Underschtützig verlore, wo sie früehner übercho hai. D Kunscht het sich vo dr schtarre Formalischtik vo dr Vergangeheit glöst und neui Forme gsuecht. Mä redet vo dr el Amarna Periode. Ussebolitisch het sich dr Echnaton wenig engagiert. Wil er so mit innebolitische Broblem beschäftiget gsi isch, het er sich nume wenig um das kümmeret, was z Kanaan bassiert isch und wie dört dr Iifluss vo Ägypte schwächer worden isch. Wer si Nochfolger gsi isch, weiss mä nid genau, möglicherwiis isch das dr Smenchkare gsi, wo me nid sicher isch öb das nid e Frau gsi isch. Denn isch dr Tutanchamun, 1361-1352, uf ä Dron cho und under siiner Regierig isch Ägypte zu dr Inne- und Ussebolitik zrugg wo si vor em Echnaton kennt het: dr Atonkult het si Wichtigkeit wider verlore, dr Amunkult isch wider underschdützt worde, und dr General Horemheb het Chrieg gfüehrt in Kanaan. Dr Ai, 1352-1348, het brobiert d Bezieige mit de Hethiter z verbessere, aber si Nochfolger Horemheb, 1321-1293, het d Armee verschterkt und sich uf die militärischi Option beschränggt.
Dr Ramses I., 1293-1291, isch a General gsi und isch wohrschiinlig vom König Horemheb usegläse worde as Nochfolger in dr Erwartig, ass er si offensivi Ussebolitik de Hethiter gegenüber wurd widderfahre. Er het nume ä bitzeli meh as es Johr regiert und het in dere Zit agfange ä Süülehalle im Tämpel z Karnak afo baue.
Dr Seti I,, 1291-1278, het d Feschtigunge im Sinai wiider bsetzt, nochdäm si vo de lokale Schasu si übernoh worde. In Paleschtina und Syrie het er Chrieg gege iigebornigi König und Nomadeschdämm gmacht. Er het es sehr schöns Grab im Daal vo de König lo baue und au Tämpel z Karnak vergrösseret.
Dr bekanntischt König vo dr 19. Dynaschtii isch dr Ramses II., 1278-1237, gsi. Er het afängligs d Ussebolitik vo siine Vorfahre wiiddergfüehrt, und d Hethiter konfrontiert. Nach erä Schlacht bi Kadesch (1273), won er nume mit Glück nit umcho isch, het er sich zruggghalte[6] und schliesslig 1257 ä Friidensverdrag mit em hethitische König Hattusili III abgschlosse.[7] Es isch dr ältischt Friidensverdrag wo d Versione vo beide Siite erhalte si. Dr Ramses het au no ä hethitischi Brinzässin ghürotet für zum d Verbindig zwüsche de beide Herrscherfamilie sterke.[8] Im Weschte het dr Ramses Feschtgunge baut in dr Nöchi vo dr Küschte vom Middelmeer as Verdeidigung gege d Libyer. Au z Nubie het er Chrieg gmacht. Im Middelmeer hai Pirate, Scherde wo zue de Seevölker ghört hai, d Schifffahrt unsicher gmacht. Dr Ramses het se gfange gno und si iigsetzt as siini Elitedrubbe.
Er het a neui Hauptschdadt baut im öschlige Nildelta, Per-Ramesse, und Tämpel mit Monumentalschtatue vo sich sälber, wie zum Bischbil z Abu Simbel in Nubie. Er het meh as hunderd Chinder gha, und won er gschtorben isch, si siini elf ältischte Söhn und broschbektive Nochfolger scho dod gsi.
Si zwölft Sohn, dr Merneptah, 1212-1202, het dr Droon gerbt. Zu dere Zit hai d Seevölker Ägypten agriffe und si abgwehrt worde. Dr Merneptah het das in siine Inschrifte beschriibe.[9] In eim Teggscht, uf dr so genannti Israel Schtele, chunnt au die erschti Erwähnig vo de Israelite vor.[10]
Was in dr Folg bassiert isch, isch nit ganz klar. Dr Seti II., wohrschiinlig im Merneptah si rächtmässig Nochfolger, het sechs Johr gregiert, während in Südägypte dr Amenmes, wo vo Nubie cho isch, d Regierig a sich grisse het. Dr Seti isch vom Ramses Siptah gfolgt worde, wo si Name zue Merneptah Siptah gänderet het. Es schiint, ass ä Syrier, dr Jarsu, dr Droon unrächtmässig beschtiige het. Es isch möglig, ass er identisch isch mit em Bai, em Kanzler vom Merneptah Siptah,[11] wo hiigrichtet worden isch. D Witwe vom Seti II., d Twosret, isch au ä Zitli Herrschere gsi und mit ihrem Dod isch s Ändi vo dr 19. Dynaschtii cho.
Vom Sethnakht, em erschte König vo dr 20. Dynaschtii, weiss me nid vo wo as er chunnt. Er chönnt a Usurpator gsi si. Er het nume a baar Johr gregiert.
Si Sohn, dr Ramses III., 1182-1151, het siine Inschrifte noh, Ägypte von erä groosse Invasion vo de Seevölker grettet, aber dr Iifluss wo Ägypte in Kanaan gha het, isch verlore gange, nachdäm Deil vo de Seevölker, wo abgwehrt worde si, wie d Philischter, sich dört niiderglo hai. Im Weschte het dr Ramses III. s Land 1177 und 1171 vor Libysche Agriff verdeidiget. Im Innere isch si Legitimität aagfochte worde und mindeschtens ei Mordversuech isch gmacht worde. De Attentäter isch dr Brozäss gmacht worde, aber churz druf isch dr Ramses gschtorbe, mögligerwiis vo Gift wo ihm d Verschwörer ge hai.[12]
Under siim Sohn, Ramses IV., 1151-1145, hai sich d Ägypter us vile Gebiet in Paleschtina zruggzoge. Dr ägyptisch Schdaat isch zu dere Zit scho bankrott und vollkomme korrupt gsi. D Ramesside hai no bis 1070 wenigschtens nominell gregiert.
Allgemein:
Gschicht:
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
