Engelse dramaturg en digter (1564–1616) From Wikipedia, the free encyclopedia
William Shakespeare (gedoop 26 April 1564 – oorlede 23 April 1616)[1] was 'n Engelse digter en dramaturg en word as die belangrikste skrywer van die Engelse taal, en die wêreld se vernaamste dramaturg geag.[2] Hy het ongeveer 38 toneelstukke en 154 sonnette asook 'n verskeidenheid ander gedigte geskryf.[3] Shakespeare was reeds 'n gewilde skrywer in sy eie leeftyd, maar na sy dood is hy steeds meer geprys en sy werk is deur die eeue heen toenemend vereer deur talle prominente kulturele figure.[4] Hy word gereeld beskou as die nasionale digter van Engeland[5] en daar word somtyds na hom verwys as "The Bard of Avon" (die Minnesanger van Avon), of eenvoudig net die "Bard",[6] of die "Swaan van Avon".[7]
William Shakespeare | |
|---|---|
 | |
| Gebore | gedoop op 26 April 1564 |
| Sterf | 23 April 1616 (op 52) Stratford-upon-Avon, Warwickshire, Engeland |
| Nasionaliteit |  Engeland |
| Beroep | Dramaturg, digter, akteur |
| Eggenoot | Anne Hathaway (1582–1616) |
| Kinders | Susanna Hall Hamnet Shakespeare Judith Quiney |
| Ouer(s) | John Shakespeare (vader) Mary Shakespeare (moeder) |
| Handtekening | |
 | |
Ortodokse geleerdes glo dat Shakespeare die meeste van sy werke tussen 1586 en 1612 geproduseer het, alhoewel die presiese datums en chronologie van die toneelstukke wat aan hom toegeken word aansienlik gedebatteer word, soos ook die outeurskap van sommige van sy werke. Hy word beskou as een van die min dramaturge wat uitblink in sowel komedie as tragedie. Sy toneelstukke kombineer bekoring met komplekse karakterisering, digterlike prag en filosofiese diepte.
Shakespeare se werke is al in die mees-gebruikte, lewende tale vertaal[8] en sy toneelstukke word voortdurend regoor die wêreld opgevoer. Bowendien is hy die mees aangehaalde skrywer in die literatuur en geskiedenis van die Engelssprekende wêreld.[9] Baie van sy aanhalings en neologismes is nou deel van alledaagse Engels en ander tale. Oor die jare het baie mense gespekuleer oor Shakespeare se lewe en hardop gewonder oor sy seksualiteit en geloof.
William Shakespeare (ook gespel Shakspere, Shaksper, Shaxper, en Shake-speare, siende dat daar in die tyd nie vasgestelde spelreëls was nie[10]) is in Stratford-upon-Avon gebore in April 1564. Sy ouers was John Shakespeare, 'n suksesvolle handskoenmaker en wethouer van Snitterfield, en Mary Arden, 'n dogter van lae adel. Daar word aangeneem dat sy geboorte by sy ouerhuis in Henley Straat plaasgevind het. Shakespeare se dooprekord dateer uit 26 April van daardie jaar. Aangesien babas destyds binne 'n paar dae van geboorte gedoop is het tradisie te ruste gekom op 23 April as Shakespeare se geboortedag. Hierdie datum verskaf 'n gerieflike simmetrie, aangesien Shakespeare op dieselfde dag oorlede is: 23 April (3 Mei op die Gregoriaanse kalender), 1616.
Shakespeare het waarskynlik die King Edward VI Laerskool bygewoon.[11] Alhoewel die skole van daardie tyd gewissel het in kwaliteit, het dié skool waarskynlik intensiewe Latyn, grammatika en literatuur opleiding voorsien. Daar word aanvaar dat Shakespeare hierdie skool bygewoon het aangesien hy, as die seun van 'n prominente dorpsamptenaar, dit verniet kon doen[12] – sy bywoning kan ongelukkig nie bevestig word nie, aangesien die skool se rekords nie meer bestaan nie.
Op 28 November 1582 het die 18-jarige Shakespeare met 26-jarige Anne Hathaway getrou. Een dokument identifiseer Hathaway as 'n burger "van Temple Grafton", naby Stratford, dus is dit moontlik dat die troue daar plaasgevind het. Twee van Hathaway se bure het 'n formele verklaring onderteken dat daar niks was wat die huwelik sou verhinder nie. Dit blyk dat die seremonie met haas georganiseer is – waarskynlik omdat Anne drie maande swanger was.
Shakespeare se eerste kind, Susanna, is op 26 Mei 1583, in Stratford gedoop. Twee kinders, 'n seun, Hamnet, en 'n dogter, Judith, is op 2 Februarie, 1585 gedoop. Hamnet is oorlede in 1596 en begrawe op 11 Augustus van daardie jaar.
Na sy troue het Shakespeare min spore in historiese dokumente gelaat tot sy verskyning op die Londense teaterverhoog. Die periode tussen 1585 (toe sy tweelingkinders gebore is) en 1592 (toe Robert Greene na hom verwys het as 'n "arrogante kraai") staan bekend as Shakespeare se "verlore jare", aangesien daar geen bewyse meer bestaan wat verklaar waar hy in hierdie tyd was of hoekom hy Stratford verlaat het en na Londen toe verhuis het nie.[13] Daar is 'n aantal stories wat lig kan werp op hierdie tydperk, insluitende dat Shakespeare in die moeilikheid gekom het omdat hy takbokke gestroop het; dat hy gewerk het as 'n plattelandse onderwyser en dat hy teaterborge se perde opgepas het in Londen. Daar is egter geen direkte bewyse vir enige van hierdie stories nie en hulle blyk almal te voorskyn gekom het ná Shakespeare se dood.[14]
Teen 1592 was Shakespeare al 'n toneelskrywer in Londen; sy reputasie was van so 'n aard dat Robert Greene hom gekritiseer het deur te sê: " 'n Arrogante kraai, met onse vere mooigemaak, en sy Tierhart in 'n Spelersvel omhul, veronderstel dat hy 'n kamtig hoogdrawende blanko versie net so goed as die beste van julle kan skep: en siende dat hy 'n absolute Johannesfaktotum is, is hy in sy eie verwaandheid die enigste "Shake"-toneel in die land." (Die skuinsgedrukte gedeelte is 'n woordspeling op die spreuk "O, tierhart in vrouensvel omhul" ("Oh, tiger's heart wrapped in a woman's hide", wat Shakespeare in Henry VI, deel 3, geskryf het.)
In die laaste maande van 1594 was Shakespeare 'n akteur, skrywer en gedeeltelike eienaar van 'n toneelvereniging bekend as die "Heer Chamberlain se Manne" (Lord Chamberlain's Men). Dit was 'n gewoonte in die tyd om die naam van jou groep te neem van dié van jou aristokratiese borg, in die geval Heer Chamberlain. Die groep was so gewild dat na die dood van Elizabeth I en die kroning van James I, die nuwe vors die groep aangeneem het en hulle bekend geword het as die "Koning se Manne" (King's Men). Dit blyk ook uit Shakespeare se werke dat hy inderdaad 'n akteur was: daar is baie frases, woorde en verwysings na toneelspel, maar daar is nie die akademiese benadering na die kuns van toneelspel wat mens sal verwag nie.[15]
In 1596 het Shakespeare reeds na die gemeente van St. Helen in Bishopsgate verhuis en teen 1598 het hy bo-aan die lys van akteurs verskyn in "Elke Man in Sy Humor" (Every Man in His Humour) geskrewe deur Ben Johnson. Shakespeare se naam het ook in 1598 bo-op die titelbladsye van sy toneelstukke verskyn, waarskynlik as reklame.
Daar is tradisie dat Shakespeare, bo en behalwe die feit dat hy vele van sy toneelgroep se stukke self geskryf het en as mede-eienaar van die groep by die besigheids- en finansiële kant daarvan betrokke was, ook aangehou het om self toneel te speel in 'n verskeidenheid rolle, soos Adam, die spook van Hamlet se vader in As You Like It en in die koorgedeelte van Henry V.[16]
Dit blyk dat hy in ongeveer 1599 oor die Teems-rivier na Southwark verhuis het. Teen 1604 het hy egter weereens Noord van die rivier verhuis en saam met 'n Hugenootfamilie met die naam Mountjoy, net Noord van St. Paulus se katedraal gewoon het. Sy verblyf daar is van belang omdat hy die huwelik tussen die Mountjoys se dogter en hulle vakleerling, Stephen Bellot, help organiseer het. Bellot het later sy skoonpa gedagvaar omdat hy versuim het om 'n gedeelte van die bruidskat te betaal en Shakespeare moes as getuie verskyn.
Verskeie dokumente waarop wetlike sake en kommersiële handelinge vasgelê is, verklap dat Shakespeare, terwyl hy in Londen gewoon het, ryk genoeg geword het om eiendom in Blackfriars in Londen te koop en dat hy die tweede grootste huis in Stratford, New Place, besit het.
Dit blyk dat Shakespeare in 1613 afgetree het en terug na Stratford verhuis het. Hy is oorlede op 23 April 1616 op die ouderdom van 52. As oorlewering korrek is oor sy geboortedag is Shakespeare op sy verjaardag oorlede. Hy was tot sy dood getroud met Anne Hathaway en het sy twee kinders, Susanna en Judith agtergelaat. Sy seun, Hamnet, is oorlede in 1596. Susanna Shakespeare is getroud met Dr. John Hall, maar daar is vandag geen direkte afstammelinge van die digter en toneelskrywer nie.
Shakespeare is in die koorgedeelte van die Holy Trinity Church in Stratford-upon-Avon begrawe. Die eer is hom toegeken, nie omdat hy 'n bekende literêre figuur was nie, maar omdat hy 'n aandeel vir 'n tiende van die kerk gekoop het vir £440 ('n aansienlike bedrag geld vir daardie tyd).[17] 'n Monument op die muur naas sy graf (waarskynlik deur sy familie daar geplaas)[18] is 'n afbeelding van die skrywende Shakespeare. Daar word elke jaar op Shakespeare se aanvaarde verjaardag 'n nuwe veerpen in die afbeelding se hand gesit.
Dit is moontlik dat Shakespeare sy eie epitaaf geskryf het:
 |
Goeie vriend, om Jesusnaam weerhou |
 |
'n Aantal van Shakespeare se werke word as die beste in die Engelse taal en Westerse letterkunde beskou. Hy het tragedies, komedies, historiese dramas en ook romans geskryf, waarvan die meeste in elke veelgesproke taal vertaal is[19] en ook wêreldwyd opgevoer word.
In Shakespeare se tyd was dit algemeen om toneelstukke op ander toneelskrywers se werk te baseer; Shakespeare het dié norm gevolg en ook vroeëre verhale en geskiedkundige materiaal verwerk. Hamlet (circa 1600), byvoorbeeld, is waarskynlik 'n verwerking van 'n ouer verlore toneelstuk, die sogenaamde "Ur-Hamlet", en King Lear is 'n aangepasde weergawe van 'n vroeër toneelstuk, ook genaamd "King Lear". Vir sy historiese dramas het Shakespeare grotendeels vertrou op twee voorname tekste: Die meeste Romeinse en Griekse toneelstukke is gebaseer op "Plutarch's Parallel Lives" (van die 1579 Engelse vertaling deur Sir Thomas North[20]), terwyl die Engelse historiese dramas hul bestaan verskuldig is aan Raphael Holinshed se 1587 weergawe van "The Chronicles of England, Scotland, and Ireland" (wat ook inligting verskaf het vir Macbeth en King Lear.[21] Dit is ook moontlik dat Shakespeare stylistiese elemente van tydgenote soos Christopher Marlowe geleen het.[22] Een van Shakespeare se mees oorspronklikste toneelstukke, beide in terme van skryfstyl, temas en toneel, was The Tempest.[23]
Shakespeare se werke word gewoonlik in drie stylistiese kategorieë gedeel:
Sy vroeë toneelstukke strek van algemene komedie tot historiese nostalgie, terwyl die middelperiode se werke dieper in terme van temas is en kwessies soos verraad, moord, wellus, mag en ambisie verken. In kontras is sy latere werke gevul met karakters wat hulself wil verbeter en dubbelsinnige eindes, asook die gebruik van toorkrag en ander fantasie-elemente. Die grense tussen hierdie genres is egter nie baie helder nie.
Sommige van Shakespeare se werke is vir die eerste keer uitgegee as 'n reeks kwarto's, maar die meeste het ongepubliseerd gebly tot 1623, toe die Eerste folio postuum uitgegee is deur twee akteurs wat in Shakespeare se toneelgroep was: John Heminges en Henry Condell. Die tradisionele verdeling van Shakespeare se werk in tragedies, komedies en historiese dramas volg die logika van dié Eerste Folio.
("Folio" en "kwarto" verwys na die papierformaat waarop die toneelstukke gedruk was. 'n Folio was 'n vel papier wat een keer gevou was (twee velle, vier bladsye, ongeveer 38 cm in lengte), terwyl 'n kwarto twee keer gevou was (vier velle, agt bladsye, ongeveer 23 cm in lengte).)
Dit was op dié stadium wat verhooginstruksies, skryf- en leestekens en ook bedryfindelings in Shakespeare se werke begin verskyn het, wat toe ook die norm geword het in verdere toekomstige redaksionele besluite. Sommige van sy toneelstukke word deur moderne kritici as "probleem"-toneelstukke of tragedie-komedies bestempel, omdat hulle maklike kategorisering ontwyk of miskien aspris destydse tradisionele gebruike vermy. Daar word ook verkies om na sy latere komedies as romantiese stukke te verwys.
Daar is baie omstredenheid aangaande die presiese chronologie van Shakespeare se toneelstukke. Om dinge verder te bemoeilik het Shakespeare in sy leeftyd nooit 'n offisiële, volledige weergawe van enige van sy werke gepubliseer nie. Om hierdie rede bestaan daar vir meerdere toneelstukke verskeie geskrewe weergawes. Dit het tot gevolg gehad dat vele redigeerders van moderne weergawes gesukkel het om te identifiseer wat presies deur Shakespeare geskryf is en wat nie. Teksfoute het ook ontstaan as gevolg van drukfoute deur die uitgewers, verkeerde lesings deur persone verantwoordelik vir die plasing van die letters (by die drukkery) en ook foute gemaak tydens die kopiëring van die bronmateriaal. In die tydperk was daar ook nie gestandaardiseerde spelreëls nie en Shakespeare het dikwels dieselfde woord op verskeie maniere gespel, wat dinge net meer deurmekaar gemaak het. Moderne akademici glo dat Shakespeare ook nog van sy toneelstukke mettertyd hersien het, wat somtyds tot gevolg gehad het dat daar twee weergawes van sekere toneelstukke bestaan.
Shakespeare se tydgenote, soos die toneelskrywer Ben Jonson, was vol lof vir sy werk, hoewel hulle hul lofbetuigings baie konvensioneel bewoord het. Dit het vir ʼn groot deel van die 17e eeu die geval bebly. Eers in die 18e eeu, toe tekskritiek meer aandag geniet het, het onder andere Nicholas Rowe en Alexander Pope Shakespeare-stukke gepubliseer wat van uitvoerige kritiese inleidings voorsien is. Sy werk is in die 18e eeu met talle besware in Klassisistiese Frankryk begroet.
Die Franse kritici het dit veral teen die vorm gehad (Shakespeare het hom nie gehou by die eenhede van tyd, plek en handeling nie). Die gevolg was dat sy werk eers taamlik laat ʼn vastrapplek gekry het. Eers gedurende die Romantiek het daar ʼn werklik goeie waardering vir sy werk ontwikkel, veral wat sy poësie betref. Die Engelse digter Samuel Taylor Coleridge (1771 – 1834) het daarop gewys dat die sogenaamde onreëlmatighede in Shakespeare se werk ʼn organiese geheel vorm.
In Duitsland het Lessing die aandag vir die eerste keer onomwonde op Shakespeare se veelsydigheid gevestig. Hy is later deur Goethe gevolg. Ook in Frankryk het die mense nou die skoonheid van sy werk ingesien en het skrywers hulle deur sy stukke laat inspireer. In die 20e eeu het daar ʼn nuwe realistiese stroming in die Shakespeare-kritiek ontwikkel. Die Amerikaner Elmer Edgar Stoll het Shakespeare en sy werk byvoorbeeld in hulle oorspronklike omgewing, naamlik die Elizabethaanse tydperk, geplaas.
Die toenemende belangstelling in Freud se psigoanalise het in die loop van die 20e eeu nuwe stukrag verskaf vir die studie van Shakespeare-stukke, veral wat die interpretasie van die groot karakterrolle soos die van Hamlet, koning Lear, Macbeth en Othello betref.
Ondanks die oortuigende aantal dokumente en getuienisse oor Shakespeare en sy toneelstukke, het mense al aan sy outeurskap getwyfel – veral omdat daar van die standpunt uitgegaan is dat iemand met so min literêre opleiding en agtergrond nie daartoe in staat sou wees om sulke geniale werk te skryf nie.
In die 19e eeu was daar byvoorbeeld ʼn stroming, hoofsaaklik Amerikaans, wat aangevoer het dat Francis Bac6), ʼn geleerde tydgenoot van Shakespeare (wat ʼn groot belangstelling in die literatuur en die filosofie gehad het), die werklike skrywer was. Later is verskeie mense, onder andere Christopher Marlowe, as die eintlike skrywer voorgehou. Die boeke oor die identiteits-problematiek vorm egter maar ʼn klein deel van die omvangryke Shakespeare-kritiek.
Vroeg in die 19e eeu is daar jaarlikse Shakespeare-feeste in Stratford-upon-Avon gereël. Die idee het vinnig versprei en tans word daar op verskillende plekke in die wêreld, onder meer in Verona, waar die verhaal van Romeo en Julia afgespeel het, soortgelyke feeste gehou. Shakespeare-stukke was ook vir talle komponiste ʼn bron van inspirasie. Verdi het byvoorbeeld die operas Macbeth, Otello en Falstaff gekomponeer. Laasgenoemde is ʼn verwerking van The merry wives of Windsor, ʼn stuk wat Otto Nicolai ook gebruik het vir sy opera Die lustigen Wieber von Windsor (1849).
Gounod, Berlioz, Bellini, Saint-Saëns en Britten het ook operas geskryf met libretti wat op stukke van Shakespeare gegrond is. Orkesmusiek vir Shakespreare se werk is onder andere deur Berlioz, Balakiref, Liszt, Tsjaikofski, Prokofiëf, Richard Strauss en Mendelssohn-Bartholdy geskryf.
Shakespeare se sonnette is 'n versameling van 154 gedigte met temas soos die liefde, skoonheid en sterflikheid. Al die gedigte – behalwe twee – het vir die eerste keer verskyn in 'n 1609 uitgawe genaamd Shakespeare's Sonnets. Die twee wat nie in die boek verskyn het nie was sonnet nommer 138 en 144: die twee het vroeër in 'n 1599 digbundel met die naam The Passionate Pilgrim (Die Passievolle Pelgrim) verskyn. Die sonnette is oor 'n aantal jare geskryf, waarvan die eerste waarskynlik aan die begin van die vroeë 1590's was.
Die voorwaarde waarop die sonnette uitgegee is, is nie duidelik nie. Die 1609 teks is opgedra aan 'n "Mnr. W.H.", wie beskryf word as "die enigste voortbrenger" van die gedigte (in die toewyding). Dit is nie bekend of die toewyding deur Shakespeare of miskien Thomas Thorpe, die uitgewer, geskryf is nie. Dit is ook nie bekend wie hierdie man was nie, alhoewel daar baie teorieë is. Sommige glo dat hy die jong man is wat in die sonnette verskyn.[24] Dit is telkens ook nie bekend of Shakespeare ooit toestemming gegee het dat sy sonnette uitgegee mag word nie.
Shakesepeare het ook drie langer gedigte geskryf: Venus and Adonis, The Rape of Lucrece en A Lover's Complaint. Hierdie gedigte is waarskynlik geskryf met die hoop om 'n ryk potensiële borg te beïndruk (algemeen vir die tyd), of op versoek van so 'n borg. The Rape of Lucrece en Venus and Adonis is altwee opgedra aan Shakespeare se borg, die derde Graaf van Southampton.
"Hamlet" was die eerste van Shakespeare se toneelstukke om in Afrikaans te verskyn. Die toneelstuk, geskryf in 1945, was vir die eerste keer in 1947 opgevoer en word gesien as 'n mylpaal in die geskiedenis van die Afrikaanse teaterwêreld. Die rol van Hamlet is deur die akteur, André Huguenet, vertolk; Huguenet het aan die einde van die vertoning sy gehoor toegespreek en gesê dat dit sy lewenslange ambisie was om een van die wêreld se beste tragedies in die wêreld se jongste taal op te voer.[25] Sedert die verskyning van "Hamlet" in 1945 het nog 32 vertalings van Shakespeare se werke die lig gesien. Sommige van die vertalings is:
Shakespeare se werke het 'n groot invloed op die toneelwêreld gehad. Hy het nie slegs van die mees bewonderste toneelstukke in die Westerse letterkunde geskryf nie, maar ook die Engelse teaterwêreld herskep deur verwagtinge betreffende karakterisering, plot, aksie, taal en genre te verhoog.[26] Sy poëtiese kunssinnigheid het gehelp om die status van die teaterwêreld te verhoog, wat dit toegelaat het om bewonder te word deur die intellektuele toeskouers asook dié wat bloot op soek was na pure vermaak.
Die teaterwêreld was besig om veranderings te ondergaan toe Shakespeare in Londen gearriveer het tydens die laat 1580's of vroeë 1590's. Voor die tyd was die mees algemene toneelstukke Tudor-moraalstukke. Sulke stukke was 'n mengsel van vroomheid en vulgêre komedie. Die Tudor toneelstuk was 'n allegorie en die karakters daarin gepersonifiseer deur morele eienskappe en hulle het die voordele van 'n deugsame Goddelike lewe bevestig deur die hoofkarakter so 'n lewe te laat kies bo 'n bose een.
Die karakters en plotsituaties was simbolies eerder as realisties. Shakespeare sou as 'n kind denkelik aan sulke toneelstukke blootgestel gewees het (asook raaisel- en wonderwerktoneelstukke).[26]
Teen die laat 16e eeu het die Engelse Renaissance houvas begin kry en het die gewildheid van die soort moraalstukke gedaal. Toneelskrywers soos Thomas Kyd en Christopher Marlowe het die toneelwêreld fundamenteel verander. Hulle toneelstukke het die ou morele drama met akademiese toneelstukke gemeng en die resultaat was 'n nuwe wêreldse soort toneelstuk. Die nuwe dramas het die poëtiese kunssinnigheid en filosofiese diepte van akademiese werke met die vulgêre eenvoudigheid van die morele toneelstukke byeengebring. Die nuwe werke was egter meer dubbelsinnig en kompleks in betekenis en het minder gekonsentreer op eenvoudige morele allegorieë. Shakespeare was deur hierdie nuwe styl geïnspireer en het die veranderings tot 'n nuwe vlak geneem deur toneelstukke te skep wat nie alleen die gehoor op 'n emosionele vlak aangeraak het nie, maar ook die basiese elemente van menswees verken en debatteer het.
Komedies
|
Historiese dramas
|
Tragedies
|
Gedigte
|
Verlore werke
|
Moontlike werke deur Shakespeare
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
