From Wikipedia, the free encyclopedia
Die Vedas (Sanskrit: वेद veda, "kennis") is ’n groot hoeveelheid geskrifte met hul oorsprong op die Indiese subkontinent. Die manuskripte, in Sanskrit, is die oudste geskrifte van Hindoeïsme.[1][2] Hindoes beskou die Vedas as apauruṣeya ("nie van ’n mens nie, bomenslik"[3] en "onpersoonlik, anoniem").[4][5][6]
Vedas word ook genoem śruti ("wat gehoor word") letterkunde,[7] wat dit onderskei van smṛti ("wat onthou word") godsdienstekste. Die Vedas word deur ortodokse Indiese teoloë beskou as onthullings wat deur antieke wysgeers gesien is ná intense meditasie, en teks wat sedert antieke tye versigtig bewaar word.[8][9] In die epiese Hindoegedig Mahabharata kry die god Brahma die lof vir die skepping van die Vedas.[10] Volgens die Vediese himnes self is hulle vernuftig deur rishi's (wysgeers) geskep ná geïnspireerde skeppingsvernuf, nes ’n timmerman ’n strydwa bou.[9]
Daar is vier Vedas: die Rigveda, Yajurveda, Samaveda en Atharvaveda.[11][12] Elk word onderverdeel in vier groot tekstipes – die Samhitas (mantras en seëngebede), Aranyakas (geskrifte oor rituele, seremonies en offerandes), Brahmanas (kommentaar op rituele, seremonies en offerandes) en Upanishads (teks wat meditasie, filosofie en spirituele kennis bespreek).[11][13] Sommige geleerdes voeg ’n vyfde kategorie by: die Upasanas (aanbidding).[14][15]
Die verskillende Indiese filosofieë en denominasies het verskillende sienings van die Vedas. Skole wat die geskrifte as hul skriftelike gesag beskou, word "ortodoks" (āstika) genoem.[16] Ander tradisies, soos die Lokayata, Carvaka, Ajivika, Boeddhisme en Djainisme, vir wie die Vedas nie gesaghebbend is nie, word "heterodoks" of "nie-ortodoks" (nāstika) genoem.[17][18] Ondanks hul verskille, bespreek die verskillende Vedas dieselfde idees en begrippe.[17]
Die Sanskrit-woord véda, "kennis, wysheid",[19] is afgelei van die stam *vid-, "om te weet". Dit is weer afgelei van die Proto-Indo-Europese stam *u̯eid-, "om te sien, te weet".[19] Die selfstandige naamwoord is afgelei van die Proto-Indo-Europese *u̯eidos.
Die Vedas word in dele van Suid-Indië Maṛai of Vaymoli genoem. Marai beteken letterlik "verborge, ’n geheim".[20][21]
Die oudste dele van die Rigveda het waarskynlik omstreeks 1500 v.C. ontstaan en die ander drie ’n paar eeue later. Aanvanklik is hulle mondelings deur priesters oorgedra, maar omstreeks 500 v.C. is hulle op skrif gestel. Die tyd in die Indiese geskiedenis waarin die Vedas ontstaan het, word die Vediese tydperk genoem.
Teksontledings wys die Vedas het nie net een skrywer gehad nie, maar is mondelings oorgedra in die vorm van himnes en verhale. Dit was die werk van spesiale lede van die Brahmane, die sogenaamde pandits, om die verse uit hul kop te leer. Spesiale versvorme en ritmes het dié taak vergemaklik. Later is die tekste neergeskryf en saamgevoeg.
Die oudste van die vier Vedas is die Rigveda, wat in die mees argaïese vorm van Sanskrit geskryf is. Dit het sy huidige vorm aan die einde van die 2de millennium v.C. gekry, maar bevat tekste en himnes wat nog verder terugstrek. Die ander Vedas is later neergeskryf, waarskynlik aan die begin van die 1ste millennium v.C.
Die Vedas is saamgestel deur families Brahmane wat in sekere rituele gespesialiseer het. Hieruit het verskillende Vediese skole (charanas) ontstaan, met elk sy eie hersiene weergawe (shakha). Die Yajurveda het verreweg die meeste shakhas. Baie van hulle het in ’n sekere streek oorheers. Hierdeur kan die uitbreiding van die gebied van die Indo-Ariërs gevolg word; die oudste tekste uit die vroeë Vediese tydperk het in die Punjabgebied ontstaan, waarna daar ’n beweging ooswaarts waargeneem kan word na die gebied van die Kuru's en Panchalas ten tyde van die middel van die Vediese tydperk, en na Kosala en Videha in die laat Vediese tydperk.
Al vier Vedas bevat ’n versameling Samhitas (mantras en seëngebede), Aranyakas (geskrifte oor rituele, seremonies en offerandes), Brahmanas (kommentaar op rituele, seremonies en offerandes) en/of Upanishads (teks wat meditasie, filosofie en spirituele kennis bespreek).[11][13] Sommige geleerdes voeg ’n vyfde kategorie by: die Upasanas (aanbidding).[14][15]
Die vier Vedas is:
| Shakha (weergawe) |
Samhita | Brahmana | Aranyaka | Upanishad | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Rigveda | Shakala | Rigveda-Samhita c. 1200 v.C. |
Aitareya-Brahmana c. 800 v.C. |
Aitareya-Aranyaka | Aitareya-Upanishad | |
| Vaskala | Kausitaki-Brahmana of Sankhayana-Brahmana |
Kausitaki-Aranyaka of Sankhayana-Aranyaka |
Kausitaki-Upanishad | |||
| Samaveda | Ranayaniya – Kauthuma | Samaveda-Samhita | Pancavimsa-Brahmana c. 800 v.C. Sadvimsa-Brahmana |
Chandogya-Upanishad | ||
| Jaiminiya of Talavakara | Jaiminiya-Brahmana | Kena-Upanishad Jaiminiya-Upanishad-Brahmana | ||||
| Yajoerveda | Krsna (Swart) |
Taittiriya | Taittiriya-Samhita c. 900 v.C. |
Taittiriya-Brahmana | Taittiriya-Aranyaka | Taittiriya-Upanishad |
| Kathaka | Katha-Samhita c. 900 v.C. |
Katha-Brahmana | Katha-Aranyaka | Katha-Upanishad | ||
| Maitrayani | Maitrayani-Samhita c. 900 v.C. |
Maitri-Upanishad | ||||
| Sukla (Wit) |
Vajasaneyi-Samhita c. 700 v.C. |
Satapatha-Brahmana c. 700 v.C. |
Isa-Upanishad Brhadaranyaka-Upanishad | |||
| Atharvaveda | Saunaka Paippalada |
Atharvaveda-Samhita c. 1000 v.C. |
Gopatha-Brahmana | Mundaka-Upanishad Mandukya-Upanishad … | ||
Die Rigveda-Samhita is die oudste bestaande Indo-Ariese geskrif.[24] Dit is ’n versameling van 1 028 Sanskrit lofsange en 10 600 verse wat in 10 boeke saamgevat is. Die lofsange is aan godhede opgedra.[25] Die boeke is oor verskeie eeue saamgestel – vanaf rofweg die tweede helfte van die 2de millennium v.C. (die vroeë Vediese tydperk) – deur digters van verskillende priestergroepe in die Punjabstreek van die noordwestelike Indiese subkontinent. Van die datums wat geraam word, is 1700-1100 v.C. (Max Müller) en 1450-1350 v.C. (Michael Witzel).[26]
Die Rigveda is volgens duidelike riglyne saamgestel: Dit begin met ’n klein boek wat geadresseer is aan Agni, Indra en ander gode, almal gerangskik volgens die afnemende getal himnes aan elke godheid; vir elke god is die volgorde van die himnes van die langste tot die kortste; tog neem die getal himnes per boek toe; eindelik is die digmaat ook sistematies gerangskik van jagati en tristubh tot anustubh en gayatri namate die teks aanloop.[27]
Wie weet werklik?
Wie kan dit verkondig?
Waar, waar kom hierdie veelvuldige skepping vandaan?
Gode het later gekom, ná die ontstaan van hierdie heelal.
Wie weet dan hoe hierdie grootse skepping ontstaan het?
Of God se wil dit geskep het, en of Hy stil was;
Net die Oppersiener in die hoogste hemele weet,
Net Hy weet, of dalk nie eens Hy nie.
Wat inhoud betref, verander die aard van lofsange vir die gode in die vroeë boeke tot Nasadiya Sukta, wat vrae vra soos "Wat is die oorsprong van die heelal; ken die gode ooit die antwoord?"[28] Ander vrae sluit in "Wat is die waarde van welsyn in die gemeenskap?", "Waar kruip die son snags weg?" en "Wat is die semen van die kosmiese perd?"[29][30]
Daar is ooreenkomste tussen die mitologie, rituele en taalgebruik van die Rigveda en dié in antieke Sentraal-Asië.[31]
Die Samaveda-Samhita, van sāman ("metriese himne, lofsang") bestaan uit 1 549 verse wat amper volledig uit die Rigveda gehaal is (buiten 75 mantras).[32][33] Dit bestaan uit twee hoofdele: Die eerste deel sluit vier melodieversamelings in en die tweede deel drie verseboeke.[33] Nes in die Rigveda begin die vroeë seksies gewoonlik met lofsange aan Agni en Indra, maar die inhoud verskuif daarna na die abstrakte. Hul digmaat verander ook in ’n afnemende volgorde.
In die Samaveda word sommige van die Rigveda-verse meer as een keer herhaal.[34] Saam met die herhalings is daar altesaam 1 875 verse in die Samaveda-weergawe wat deur Griffith vertaal is.[35] Twee groot weergawes het bewaar gebly: die Ranayaniya/Kauthuma en die Jaiminiya/Talavakara. Die doel daarvan was liturgies van aard; hulle was die repertoire van die "sangerpriesters".[36]
Die Yajurveda-Samhita is ’n samestelling van rituele offerspreuke wat priesters opgesê het terwyl iemand rituele uitgevoer het.[37] Die vroegste weergawes sluit sowat 1 875 verse in wat van dié in die Rigveda verskil, maar tog daarop geskoei is.[38] Anders as die Samaveda, wat feitlik heeltemal op die Rigveda-mantras gebaseer is, is die Yajurveda-samhitas in prosavorm en verskil dit taalkundig van vroeëre Vediese geskrifte.[39] Die Yajurveda is die hoofbron van inligting oor offerandes en verwante rituele in die Vediese tydperk.[40]
Daar is twee groot groepe geskrifte in hierdie Veda: "Swart" (Krishna) en "Wit" (Shukla). Die term "Swart" dui op die "ongeordende" versameling verse, in teenstelling met die "Wit" ("goed geordende") verse.[41] Die Wit Yajurveda skei die Samhita van die Brahmana (die Shatapatha-Brahmana), terwyl die Swart Yajurveda die Samhita met Brahmana-kommentaar afwissel.[42]
Die Artharvaveda-Samhita is die teks van die digters Atharvan en Angiras. Dit bevat 760 lofsange, waarvan sowat 160 uit die Rigveda kom.[43] Die meeste van die verse is metries, maar sommige daarvan is in prosavorm.[43] Twee verskillende weergawes van die tekste – die Saunaka en die Paippalada – het bewaar gebly.[43][44] Die Atharvaveda is nie in die Vediese tydperk as ’n Veda erken nie, maar eers in die laat 1ste millennium v.C.[45][46] Dit is laaste saamgestel,[47] moontlik omstreeks 900 v.C., hoewel van die inhoud uit die tydperk van die Rigveda of vroeër kan kom.[48][43]
Die Atharvaveda word soms die "Veda van Towerformules" genoem,[49] ’n naam wat deur ander geleerdes as verkeerd beskou word.[50] Die Samhita-deel verteenwoordig waarskynlik ’n tradisie van die 2de millennium v.C. om magies-godsdienstige rites te gebruik vir bygelowige angs, towerspreuke om siektes te genees wat glo deur demone veroorsaak is, en kruie- en ander natuurdrankies as medisyne.[51] Baie van die boeke is gewy aan rituele sonder toorkrag, soos filosofiese gissings en teosofie.[50]
Die Atharvaveda is ’n belangrike inligtingsbron oor die Vediese kultuur en die gebruike, gelowe, aspirasies en frustrasies van die alledaagse Vediese lewe en ook van konings en regerings. Dit sluit ook lofsange in oor die huwelik en verassing en vra vrae oor die betekenis van ’n ritueel.[52]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
