Remove ads
'n Skoenlapper is 'n kleurryke dagaktiewe insek met vier vlerke en twee dun voelhorings. Skoenlappers behoort tot die orde van vlinders (Lepidoptera), ook bekend as die skubvlerkiges.
| Skoenlapper | |
|---|---|
 | |
| Roespuntjonker (Siproeta epaphus), in Butterfly World, Florida | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| (geen rang): | Rhopalocera |
Voordat die skoenlapper 'n bont insek word, ondergaan hy drie ontwikkelingstadia wat treffend van mekaar verskil. Uit die eier kruip die larwe, wat in die orde van die skubvlerkiges 'n ruspe heet, dan volg die papie waaruit later 'n skoenlapper ontwikkel.
Die eier
Die eier van 'n skoenlapper het 'n harde dop, wat op een plek effens dunner is, sodat die ruspetjie makliker daaruit kan kruip.
Die larwe
Die larwe lyk soos 'n wurm: hy het geen vlerke nie en ook nie fasette-oë nie, maar is 'n onversadigbare vreter. Tydens hul larwestadium is baie insekte ernstige kwaaddoeners. Hulle vernietig die gesaaides op die boer se akker, die plante in die veld, en selfs ons klere. Hul kougereedskap laat hulle toe om blomme, blare en vrugte te vreet, en selfs hout of wol.
Die larwe groei gewoonlik baie vinnig. Nadat hy vier of vyf keer vervel het, gaan soek hy 'n stil plek. Die larwes van moue grawe meestal gate in die grond, maar die meeste larwes van skoenlappers maak hulle met sydrade vas aan 'n tak of boomstam, of hulle rol hulself toe tussen 'n paar blare. Nou hou hulle op om te vreet en trek nie meer rond nie. Hulle gewysigde speekselkliere skei 'n vloeistof af wat in die lug hard word en lang, fyn sydrade vorm. In hierdie drade wikkel die larwes van sommige moue hulle toe en word papies in die omhulsel, die kokon.
Die papie
Nou rus die insek in die omhulsel, en is teen sommige van sy vyande beskerm. Binne-in die papie vind egter 'n omwenteling plaas, en na 'n korter of langer tyd het die ruspe in 'n volwasse skoenlapper of mot verander. Die papiestadium van skubvlerkiges duur soms net 'n paar weke, maar dit kan oor verskeie maande strek.
Die skoenlapper
Nadat die rustyd verby is, breek die volwasse skoenlapper die papiedop met groot moeite oop; dit duur verskeie ure voordat hy in die daglig verskyn. Hy is nog sag en klam, en sy vlerke is nog geplooi. Maar hy word gou droog; nou rek die vlerke uit en word hard. Die skoenlapper neem nou sy finale voorkoms aan en vlieg sy kort lewe binne wat - dit hang af van die bepaalde soort - 'n paar uur, verskeie dae of 'n paar weke duur. Die wyfie soek, wanneer sy eiers wil le, die bepaalde plant uit wat haar ruspe-nageslag as voedsel kan gebruik.
Remove ads
Die mooiste en interessantste dele van die liggaam van die skubvlerkiges is die vlerke. Hierdie vier delikate strukture word versterk met 'n stelsel dun ribbes of are. Hulle is beklee met omtrent 'n miljoen uiters klein kleurskubbe wat mekaar soos teëls op 'n dak oordek.
Die skubbe, wat elkeen uit twintig baie dun plaatjies of lamellae bestaan, breek die lig soos glasprismas. Hieruit ontstaan die struktuur-kleure op die vlerke van die skubvlerkiges. Dan kom daar ook nog by pigmentkleure; dit is kleurstowwe wat in die skub self aanwesig is en wat deur die insek se organisme vervaardig word uit die voedsel waarvan hy leef. Dus kan die skoenlappers die onvergelyklike ontwerp van hulle mooi vlerke toeskrywe aan die eweredige verdeling van die pigmentkleure of aan die straalbreking deur die lamellae.
Remove ads
Die woord skoenlapper het sy oorsprong vanaf die Nederlandse woord schoenlapper, oorspronklik "skoenhersteller". Die woord is 'n samestelling van schoen (skoen) en lappen (lap) met die agtervoegsel -er. In Nederlands het die betekenis uitgebrei om die insek in te sluit. Die rede hiervoor is dat die lapplekke op skoene baie soos die bont vlerke van die insek gelyk het. Die eerste optekeninge in Afrikaans is deur Antoine Changuion (1844) in die vorm schoenlapper en deur Arnoldus Pannevis (1880) in die vorm skoenlapper.[1]
Remove ads
Daar is tussen 17 000 en 19 000 gedokumenteerde soorte skoenlappers wêreldwyd.[2] Die totaal word dikwels verwring omdat taksonome verskil oor die vraag of 'n bepaalde takson 'n volle spesie of 'n subspesie is. Taksonome skat dat daar wêreldwyd ongeveer 1500 spesies is wat nog ontdek moet word.[2]
Die hoofgroepe, en sommige van hul welbekende voorbeelde sluit in:
- Riddervlinders, familie Papilionidae,
insluitend die eiesoortige Baronvlinder in subfamilie Baroniinae, die Apollovlinders in die subfamilie Parnassiinae, en die Swaelsterte en Voëlvlerke in die subfamilie Papilioninae- Koninginswaelstert, Papilio machaon
- Speseryswaelstert, Papilio troilus
- Lemoenvlinder, Papilio demodocus
- Voëlvlerke, genus Ornithoptera, die grootste vlinders
- Witjies, familie Pieridae,
insluitend die Kwagga, Lusernvlinder, Swerwers, Geletjies, Blaarswerwers, Arabiere, Rooi-, Geel-, Oranje- en Skarlakenpuntjies[3]- Afrikaanse swerwer Catopsilia florella
- Kleinwitjie, Pieris rapae
- Grasveldgeletjie, Eurema brigitta
- Grasveldwitjies, Belenois aurota aurota
- Groenaarwitjie, Pieris napi
- Gewone isebel, Delias eucharis
- Bloutjies, familie Lycaenidae,
insluitend die Kopervlerkies, Stertbloutjies, Kortstertjies, Saffiere en Skollies[4]- Brenton-bloutjie, Orachrysops niobe (bedreigd)
- Xerxesbloutjie, Glaucopsyche xerces (uitgestorwe)
- Karnerbloutjie, Lycaeides melissa samuelis (bedreigd)
- Rooipierrot, Talicada nyseus
- Swartstreep-kortstertjie, Anthene amarah
- Metaalvlerkies, familie Riodinidae
- Sleutelblomskoenlapper, Hamearis lucina
- Okerjuffertjie, Abisara echerius
- Vierpootskoenlappers, familie Nymphalidae,
insluitend die Melkbosvlinders, Bruintjies, Rooitjies, Dubbelsterte en ander- Bontsandogie, Pararge aegeria
- Dubbelsterte, genus Charaxes
- Geel-gesiggie, Junonia hierta
- Melkbosvlinder, Danaus chrysippus
- Morfovlinders, genus Morpho
- Padwagtertjie, Junonia orithya
- Sondagsrokkie, die kosmopolitiese Vanessa cardui
- Ratsvlieërs, familie Hesperiidae,
insluitend die Konstabels, Dartelaars, Springertjies, Sandmannetjies, Swerwers, Dwaalesels, Ratsvlieërs[3] en Dikkoppies- Geel Hotnot, Gegenes niso
- Malvadikkoppie, Carcharodus alceae
- Sebulonratsvlieër, Poanes zabulon
Remove ads
'n Bokogiesoort, Junonia villida, Australië
Bloumorfovlinder (Morpho didius)
Die Cairns-voëlvlerk, die grootste Australiese skoenlapper
Die Pouoog, Inachis io
Amerikaanse melkbosvlinder, Danaus plexippus
Grootvuurvlerk, Lycaena dispar, een van die Europese Kopervlerkies
Konstantynseswaelstert, Papilio constantinus
Geel Hotnot, Gegenes niso
Afrikaanse swerwer, Catopsilia florella
Geel-gesiggie, Junonia hierta
-_Female_in_Talakona_forest,_AP_W_IMG_8579.jpg)
- KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 436
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads