Romeinse Republiek
tydperk van antieke Romeinse beskawing (509 vC–27 vC) From Wikipedia, the free encyclopedia
Die Romeinse Republiek (Latyns: Res Publica Romana) was die fase van die antieke Romeinse beskawing wat gekenmerk is deur 'n republikeinse regeringsvorm. Die republikeinse tydperk het begin met die omverwerping van die Monargie c.509 v.C.[1] en vir meer as 450 jaar bestaan tot met die subversie daarvan deur 'n reeks burgeroorloë, in die Prinsipaat-regeringsvorm en die Keiserlik tydperk. Die presiese gebeurtenis wat die oorgang van die Romeinse Republiek na die Romeinse Ryk aandui is oop vir interpretasie. Historici stel die aanstelling van Julius Caesar as ewigdurende diktator (44 v.C.), die Slag van Actium (2 September 31 v.C.), en die Romeinse Senaat se toestaan van Octavianus se buitengewone magte (16 Januarie 27 v.C.), as kandidate vir die epogmakende gebeurtenis.
| ||||
| Leuse: senatvs popvlvsqve romanvs (Latyns vir: "Die Senaat en Volk van Rome") | ||||
 | ||||
| Hoofstad | Rome 41°54′N 12°30′O | |||
| Taal/Tale | Latyn | |||
| Godsdiens | Romeinse Paganisme | |||
| Regering | Republiek | |||
| Konsul | ||||
| - 509 v.C.-508 v.C. | Lucius Junius Brutus, Lucius Tarquinius Collatinus | |||
| - 27 v.C. | Gaius Julius Caesar Octavianus, Marcus Vipsanius Agrippa | |||
| Wetgewer | Romeinse Senaat | |||
| Historiese tydperk | Klassieke oudheid | |||
| - Verkragting van Lucretia[1] | 16 Januarie 509 v.C. | |||
| - Caesar verklaar tot ewigdurende diktator | 44 v.C. | |||
| - Slag van Actium | 2 September 31 v.C. | |||
| - Octavianus verklaar tot Augustus | 16 Januarie 27 v.C. | |||
| Oppervlakte | ||||
| - 326 v.C.[2] | 10 000 km2 3 861 sq mi | |||
| - 200 v.C.[2] | 360 000 km2 138 997 sq mi | |||
| - 146 v.C.[2] | 800 000 km2 308 882 sq mi | |||
| - 100 v.C.[2] | 1 200 000 km2 463 323 sq mi | |||
Stigting van Rome |
Die Romeinse samelewing was destyds hoofsaaklik 'n kulturele mengsel van Latynse en Etruskiese samelewings, sowel as van Sabynse, Oskaanse en Griekse kulturele elemente, wat veral sigbaar is in die Antieke Romeinse godsdiens en sy Pantheon. Sy politieke organisasie het omstreeks dieselfde tyd as direkte demokrasie in Antieke Griekeland ontwikkel, met kollektiewe en jaarlikse magistrate, onder toesig van 'n senaat.[3] Daar was jaarlikse verkiesings, maar die republikeinse stelsel was 'n elektiewe oligargie, nie 'n demokrasie nie; 'n klein aantal magtige families het die magistrate grootliks gemonopoliseer. Romeinse instellings het aansienlike veranderinge regdeur die Republiek ondergaan om aan te pas by die probleme wat dit in die gesig gestaar het, soos die skepping van promagistrasieë om sy verowerde provinsies te regeer, of die samestelling van die senaat.
Anders as die Pax Romana van die Romeinse Ryk, was Rome dwarsdeur die republikeinse era in 'n toestand van kwasi-ewigdurende oorlog. Sy eerste vyande was sy Latynse en Etruskiese bure, sowel as die Galliërs, wat Rome in 387 v.C. geplunder het. Na die Galliese plundering het Rome die hele Italiaanse skiereiland in 'n eeu verower en sodoende 'n groot moondheid in die Middellandse See geword. Sy grootste strategiese mededinger was Kartago, waarteen dit drie oorloë gevoer het. Rome het Kartago in die Slag van Zama in 202 v.C. verslaan en die oorheersende mag van die antieke Mediterreense wêreld geword. Dit het toe 'n lang reeks moeilike verowerings begin, en Filippus V en Perseus van Masedonië, Antiochus III van die Seleukidiese Ryk, die Lusitaanse Viriathus, die Numidiëse Jugurtha, die Pontiese koning Mithridates VI, Vercingetorix van die Arverni-stam van Gallië, en die Egiptiese koningin Cleopatra.
By die huis, tydens die Konflik van die Ordes, het die patrisiërs, die geslote oligargiese elite, in konflik gekom met die meer talle plebejers; dit is vreedsaam opgelos, met die plebejers wat teen die 4de eeu v.C. politieke gelykheid bereik het. Die laat Republiek, vanaf 133 v.C., het aansienlike binnelandse twis gesien, wat dikwels anachronisties gesien word as 'n konflik tussen optimates en populares, met verwysing na onderskeidelik konserwatiewe en reformistiese politici. Die Sosiale Oorlog tussen Rome en sy Italiaanse bondgenote oor burgerskap en Romeinse hegemonie in Italië het die omvang van burgerlike geweld aansienlik uitgebrei. Massaslawerny het ook bygedra tot drie slaweoorloë. Spanning tuis tesame met ambisies in die buiteland het tot verdere burgeroorloë gelei. Die eerste het Gaius Marius en Sulla betrek. Na 'n generasie het die Republiek weer in 49 v.C. tussen Julius Caesar en Pompeius in 'n burgeroorlog verval. Ten spyte van sy oorwinning en aanstelling as diktator lewenslank, is Caesar in 44 v.C. vermoor. Caesar se erfgenaam Augustus Octavianus en luitenant Marcus Antonius het Caesar se sluipmoordenaars in 42 v.C. verslaan, maar hulle is uiteindelik uitmekaar. Antonius se nederlaag saam met sy bondgenoot en minnaar Cleopatra in die Slag van Actium in 31 v.C., en die Senaat se toekenning van buitengewone magte aan Octavianus as Augustus in 27 v.C.—wat hom effektief die eerste Romeinse keiser gemaak het—het die einde van die Republiek gemerk.
Stigting
Rome is sedert sy stigting deur monarge regeer. Hierdie monarge is lewenslank deur die manne van die Romeinse Senaat verkies. Die laaste Romeinse monarg is Tarquin die Trotse genoem, wat in tradisionele geskiedenisse in 509 v.C. uit Rome verdryf is omdat sy seun, Sextus Tarquinius, 'n adellike vrou, Lucretia, verkrag het.[4][5][6] Die monargie is afgeskaf in 'n rewolusie gelei deur die semi-mitiese Lucius Junius Brutus. Volgens oorlewering is die meeste van die voormalige funksies van die koning oorgedra na twee afsonderlike konsuls wat vir 'n termyn van een jaar in die amp verkies is; elkeen was in staat om sy kollega deur veto te kontroleer.[7] Die meeste moderne wetenskap beskryf hierdie gebeure as die kwasi-mitologiese besonderhede van 'n aristokratiese staatsgreep binne Tarquin se eie familie of 'n gevolg van 'n Etruskiese besetting van Rome eerder as 'n populêre revolusie.[8]
Bellum iustum
Romeinse historici het dikwels beweer dat Rome sy ryk gebou het deur 'n opeenvolgende reeks "verdedigingsoorloë". Die werklikheid was meer genuanseerd. Voor die beginfase, toe Rome sy mag in Sentraal-Italië gevestig het, kan die verdedigingsoorloë se siening nog tot 'n mate verdedig word. Met soveel klein state so naby aan mekaar, was niemand ooit werklik veilig nie. Dit verander nie die feit dat duidelike gevalle van suiwer grondgryp ook in hierdie "naburige oorloë" (byvoorbeeld ten koste van Veii of die Volscians) waargeneem kon word.
Die Romeine het egter die behoefte gevoel aan 'n beter regverdiging vir oorlog as pure roof. Dit is hoe die konsep van “regverdige oorlog” (bellum iustum) ontstaan het. Voordat die weermag opgeruk het, moes 'n priester in 'n plegtige seremonie aan die gode verduidelik dat die Romeine 'n "regverdige oorlog" begin en daarom hul ondersteuning verdien. ’n Mens sou altyd – min of meer gesofistikeerde – argumente kon vind om die “geregtigheid” van ’n oorlog te ondersteun; daar was altyd "bondgenote" te vinde wat teen "bose" bure "beskerm" moes word.
Namate Rome egter groter en kragtiger geword het en verowerings buite die Italiaanse skiereiland begin maak het, het oorlog toenemend 'n winsgewende aangeleentheid vir die senatoriale klas geword.
Krygstegnieke
Rome se uitbreiding het gepaard gegaan met 'n aansienlike uitbreiding van die militêre magte van die Romeinse federasie. Gedurende die tyd van die monargie het die leër uit 'n enkele legioen bestaan (legioen beteken iets soos "klas") van 4 200 voetsoldate en 300 ruiters.
Namate die bevolking van die Romeins-beheerde gebied gegroei het, kon twee, later drie of vier, legioene Romeinse burgers op die been gebring word, saam met minstens soveel troepe van die bondgenote. Aanvanklik het die Romeine die taktiek van die Griekse falanks aangeneem, 'n digte blok voetsoldate gewapen met lang lanse en beskerm deur skilde en wapenrusting, waarteen minder gedissiplineerde en meer liggewapende voetsoldate feitlik geen kans gestaan het nie. In hul oorloë met die Samniete en ander bergvolke het die Romeine - deur beproewing en foute - 'n meer buigsame gevegslinie ontwikkel, bestaande uit dele wat beter onafhanklik van mekaar kon opereer (manipels, kohorte, centurions,). Tot die hervormings van Marius omstreeks 100 v.C. die Romeinse leër sou in wese bestaan uit kleinboere wat vir 'n militêre veldtog opgeroep is. Solank as wat die Romeine hul oorloë 'n entjie van hul moederstad af geveg het, was daar kwalik 'n beswaar.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
