Marthinus Versfeld

Marthinus Versfeld (11 Augustus 1909 - 18 April 1995) was ’n Suid-Afrikaanse filosoof en professor in die Filosofie aan die Universiteit van Kaapstad. Hy skryf verskeie filosofiese boeke en essays in Afrikaans en Engels.

Lewe en werk

Marthinus Versfeld is op 11 Augustus 1909 in Kaapstad gebore as seun van John Henry Versfeld en Anna Versfeld. Hy gaan skool aan die South African College School en studeer dan verder aan die Universiteit van Kaapstad. In 1934 behaal hy sy doktorsgraad aan die Universiteit van Glasgow in Skotland, waar hy onder professor A.A. Bowman studeer. Tydens sy studies oorsee onderneem hy ook uitgebreide reise na die res van Europa. As Afrikaner word hy later ’n bekeerling tot die Katolieke geloof en word veral aangetrek deur die mistiek van hierdie kerkgenootskap. By sy terugkeer woon hy in sy huis (wat hy Blyde Huis noem) in Rosebank in Kaapstad en is vanaf 1937 as lektor verbonde aan die Departement van Filosofie en Etiek aan die Universiteit van Kaapstad. Aan hierdie universiteit is hy ’n gewaardeerde gespreksgenoot van digters soos N.P. van Wyk Louw, W.E.G. Louw, I.D. du Plessis, Boerneef en D.J. Opperman en oefen hy groot invloed op hulle denke uit. In 1970 word hy tot professor bevorder, ’n posisie wat hy tot met sy aftrede in 1974 beklee. Hy het hom glo min aan administratiewe sake gesteur en nooit ’n senaatsvergadering bygewoon nie. In sy verwerping van die tegnologie besit hy nooit ’n motor, tikmasjien of rekenaar nie. Terselfdertyd heg hy groot waarde aan vakmanskap en bou self sy huisie in die Kouga en help met die bou van die berghut by Waaihoek in die Worcesterberge. Sy liefde vir die natuur en buitelewe word in verskeie boeke beskryf. Hy was getroud met Barbara Deirdre Barry en hulle het nege kinders. In Desember 1993 het hy ’n ligte beroerte-aanval, waarna hy in relatiewe afsondering leef. Opvolgende beroerte-aanvalle laat hom daarna gedeeltelik verlam. Hy is op 18 April 1995 in sy woning in Rosebank in Kaapstad aan ’n beroerte-aanval oorlede.

Skryfwerk

Hy het poësie geskryf, maar net enkele van sy gedigte word gepubliseer. Hy vertaal die Chinese gedigte van Lao-Tse in Afrikaans, waarvan sommige in Standpunte en Ensovoort verskyn en later in die bundel “Die lewensweg van Lao-Tse” gepubliseer word.

Baie belangriker is sy filosofiese essays, wat getuig van ’n verbluffend oorspronklike en diepsinnige maar terselfdertyd eenvoudige filosofiese denkwyse. Sy filosofie handel meer oor die aardse as oor die staatkundige en hy skryf dan ook filosofiese essays oor dinge soos hengel, bergklim, kosmaak, huise en klippe. ’n Mens se geestelike lewe is volgens hom nie in die eerste plek hoe hy idealiseer, filosofeer of in sy gebedslewe nie. Om oor ’n mens se gees te praat, is om oor die volheid van sy lewe te praat en hoe hy optree in die klein dinge van die lewe, selfs so gering soos sy omsien na sy hond en tuin. Hy wat getrou is in die klein, alledaagse dinge, ontdek in hier die dinge die ewigheid en die vreugde van die skepping en die Skepper. Reeds vroeg in sy oeuvre dui hy aan dat die mens sy kontak met en eerbied vir die omgewing verloor het en dat dit skade aanrig in die wese van sy siel. Descartes veral loop deur onder kritiek omdat hy van mening was dat jy die natuur deur abstrakte denke kan beheer en dat liggaam en siel, gees en materie, skeibaar is. Vir Versfeld, daarenteen, is die ganse natuur deurspek met gees en maak hy die leser bewus van die geestelikheid van klippe, berge en bome, sodat die mens eerder deel is van die natuur as apart daarvan. In die opstel^[1] “Die neukery met die appelboom” in die gelyknamige bundel verwoord hy hierdie siening so: “Hoofsaaklik is natuurbewaring persoonsbewaring. Daar is sekere dinge wat jy nie met ’n appelboom sou doen nie, omdat dit die persoon, die heelheid van die Eigenwelt sou skend. Waarna ons nog steeds soek, is die wandeling met God in die tuin, alhoewel ons steeds vasbrand teen die engel met die vlammende swaard. Miskien sal ons ’n stappie in die regte rigting doen as ons besef dat ons menslik is en nie met ’n appel moet foeter wat ons die maggewende kennis van God sal skenk nie. Bome en klippers het ook hulle regte wat eerbiedig moet word”^[2] Hierdie boek besin dan op insiggewende manier oor die omgewing en die mens se verhouding daarmee. Sy eerste Afrikaanse bundel filosofiese essays, “Oor gode en afgode”,^[3] verskyn in ’n tyd toe die Afrikaner opgeneem is in die droomwêreld van apartheidpolitiek en waarskynlik as gevolg daarvan trek dit nie veel aandag nie. Hierin besin hy oor die toestand van die mens in die moderne industriële staat, bekoor deur die vooruitsig van volkome sekularisasie en tegniese en tegnologiese vooruitgang. So word die mens ingesuig in ’n afgodewêreld sonder dat hy dit eens agterkom. In “Klip en klei” skryf hy op meesleurende en humoristiese wyse oor konkrete dinge en die impak wat dit op ons lewens het en besin onder andere oor die verwantskap wat die skepping van ’n eenvoudige meubelstuk het met die skepping van poësie. ’n Huis moet by die inwoners pas, maar die vernaamste vereiste is dat jy tuis moet wees met jouself. “Wat is kontemporêr” herdefinieer hierdie konsep. Om kontemporêr te wees, het volgens hom te make met ’n persoon se menswees en die plasing van homself met sy hele liggaamlike en geestelike gesteldheid in die gang van die geskiedenis waarvan hy deel is.  Menswees is dus nie net ’n blote feit nie, maar ’n keuse wat opnuut gemaak word dag-na-dag.  Hy wys daarop dat, net soos ’n gebou vanjaar gebou word maar tog nie kontemporêr is nie, kan ’n mens hier en nou bestaan en nie kontemporêr wees nie. Paradoksaal is dit wat kontemporêr is tegelyk ook universeel en tydloos: “Plato of Dante of Shakespeare sal altyd in sekere sin kontemporêr wees en dit het te doen met die feit dat hulle so essensieel van hul eie tyd was”.  Tradisie kan daarom volgens Versfeld as ’n standhoudende tegniek van vernuwing beskryf word. Sy liefde vir bergklim en die buitelewe vind uiting in boeke soos “Berge van die Boland” (wat hy saam met W.A. de Klerk skryf) en “Die buitelewe” en hy is dan ook ’n lid van die Bergklimklub van Suid-Afrika. W.A. de Klerk versorg ’n keur uit sy essays in ^[4]“Tyd en dae”.

Hy is ’n internasionaal erkende kenner oor die Middeleeuse filosofie en skryf verskeie werke hieroor, waaronder “Rondom die Middeleeue”. In hierdie boek open hy Afrikaanssprekendes se oë vir ’n tydperk in die geskiedenis wat hulle hoofsaaklik as gevolg van hulle Calvinistiese agtergrond tot in daardie stadium gering geskat het. Veral Augustinus se werke word deur hom ondersoek en hy skryf onder andere “A guide to the City of God”, waarin hy Augustinus se idees rondom God en sy skepping in sy magnum opus “The City of God” toelig en verklaar. Later skryf hy ook “St. Augustine’s confessions and the City of God”. Ander filosowe wie se werk hy behandel sluit in Sokrates (“The Socratic Spirit”), René Descartes (“An essay on the metaphysics of Descartes”) en Plato^[5] (“Handleiding tot die Republiek van Plato” en “Plato: Die Simposium”). “Handleiding tot die Republiek van Plato” is ’n handige gids tot die begrip van hierdie grootse werk van Plato, waardeur insig gegee word in nie net die geskrif nie, maar ook in die hele politieke, sosiale en denkwêreld waardeur Plato se denke gevorm is.

Oor die kookkuns skryf hy ook gereeld, veral die filosofie en diepere betekenis daarvan, eerder as net resepte. Volgens hom is daar ’n veel groter samehang tussen kos en alle ander dinge as wat normaalweg veronderstel word, met raakpunte regdeur die materiële en geestelike wêrelde. Hierdie komplekse en verbasende samehang tussen dinge word regdeur sy opstelle ontgin. In hierdie verband is ^[6]“Food for thought”^[7] (later herdruk as “Philosopher’s cookbook”) ’n hoogtepunt. Volgens hom is die mens wat hy eet. Kosmaak is nie slegs die produk van idees nie, maar reflekteer idees en produseer idees. Die kos wat ons eet, vorm die liggaam, en daarom die siel. Dat ons moet eet, is die tasbaarste herinnering aan hoe radikaal aards, liggaamlik en potensieel genotvol ons lewe in die wêreld is. Kos verraai daarby ’n mens se herkoms en skep jou omgewing. In “Wine and wisdom” besin hy in vier essays oor die verband tussen die proses van wynmaak en die verkryging van wysheid soos jy self meer beleë word. Soos die titel aandui, bevat “Pots and poetry”^[8] ’n besinning oor die kookkuns en oor eet in die algemeen, terwyl die natuur, die ekonomiese stelsel en die drang om te oorheers en te besit ook aan die beurt kom. Hy ondersoek ook verskillende filosofieë en godsdienste, soos die ooreenkomste tussen Plato en Confucius, Jesus se Bergpredikasie en Sint Augustinus en Zen Boeddhisme. In ’n heruitgawe in 2009 word drie uiteenlopende opstelle wat voorheen in “Sum” verskyn het, ook ingesluit. Diverse essays verskyn onder andere in “Persons”, terwyl hy in “The perennial order” sy denke in ’n reeks opstelle saamvat. In die orde van die heelal begin ons met dooie, roerlose voorwerpe soos die klip en beweeg daarna gaandeweg na die lewende. Die syn word dus steeds al hoe meer gekompliseerd, totdat ons in die bewussyn van die mens ’n openheid tot die kompleksiteit van dinge beleef en die mens dus in staat is om deur ander dinge binnegedring te word.^[9] “Sum” is ’n keur uit veral sy Engelse werke, waar die titel die Latynse woord is vir “ek is”, met sy toespeling op Descartes se bekende slagspreuk wat, in ’n belangrike sin, die moderne periode in die geskiedenis van die filosofie ingelui het, naamlik “cogito ergo sum” (ek dink, daarom is ek). Vir Versfeld gaan hierdie beroemde gevolgtrekking nie op nie en beteken “ek is” in die eerste plek om in ’n reeks verhoudings te lewe, wat die natuur, God, medemens en self insluit, ’n gevolgtrekking wat hy maak uit die orde in die heelal en ons relatiewe plek daarin. Van sy essays word ook in versamelbundels opgeneem, insluitende “Borde borde bordevol” saamgestel deur Hennie Aucamp en “Vertellers” en “Vertellers 2” van Merwe Scholtz.

Eerbewyse

In 1977 vereer die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns hom met die Stalsprys vir Wysbegeerte. Die Universiteit van Kaapstad ken in 1987 ’n eredoktorsgraad aan hom toe en die Randse Afrikaanse Universiteit vereer hom op dieselfde manier. Katinka Heyns maak in 1989 ’n dokumentêre film oor hom, getiteld “Marthinus Versfeld: Man van klip en klei”, wat oor die televisie gebeeldsaai word.

Publikasies

Jaar	Publikasies
	Afrikaans
1947	Berge van die Boland (saam met W.A. de Klerk)
1948	Oor gode en afgode
1962	Rondom die Middeleeue
1966	Wat is kontemporêr?
1968	Klip en klei
1969	Beweging uitwaarts (Saam met Johan Degenaar en W.A. de Klerk)
1970	Die buitelewe
	Plato: Die Simposium
1974	Handleiding tot die Republiek van Plato.
1978	Wyn en wysheid (saam met Merwe Scholtz en I.L. de Villiers)
1982	Tyd en dae (saamgestel deur W.A. de Klerk)
1985	Die neukery met die appelboom
1988	Die lewensweg van Lao-Tse
	Engels
1940	An essay on the metaphysics of Descartes
1944	The predicament of the church
1954	The perennial order
1958	A guide to the City of God
1960	The mirror of philosophers
1966	On metaphysics (saam met Renier Meyer)
1969	An essay on the metaphysics of Descartes
1971	The Socratic spirit
1972	Persons
1978	Wine and wisdom
1979	Our selves
1983	Food for thought
1985	Pots and poetry
1990	St. Augustine’s confessions and the City of God
1991	Sum
2005	The Philosopher’s cookbook
	Vertaling
1965	God in creation and evolution – A. Hulsbosch

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en ohannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Biljon, Madeleine “Geliefde leesgoed” Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1996

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “Marthinus Versfeld 75” “Die Burger” 11 Augustus 1984
• Anoniem “Prof. Marthinus Versfeld (85) in Kaapstad oorlede” “Die Burger” 19 April 1995
• Cilliers, Cecile “Iemand om voor lief te wees…” “Insig” Junie 1994
• Cilliers, Cecile “Grafskrif: Marthinus Versfeld” “Insig” Mei 1995
• De Klerk, W.A. “Marthinus Versfeld: Mens en denker” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 23 no. 3, September 1983
• Grütter, Wilhelm “Pampoen se filosoof se stem raak stil” “Die Burger” 19 April 1995
• Slabber, Coenie “Onbevreesde Afrikaner” “Rapport” 31 Desember 1989
• Van Niekerk, Anton “Die volheid van sy lewe” “Die Burger” 10 Augustus 2009
• Versfeld, Marthinus “Die dood wat in die Siamese tweeling intrek” “Insig” Julie 1989
• Wolff, Ernst “Poiesis. Oor maaksels en hul wêreld na aanleiding van Versfeld se ‘Pots and poetry’”
• “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 48 no. 1, Herfs 2011

Internet

• Geni: https://www.geni.com/people/Marthinus-Versfeld/6000000012576219634
• Marais, Johann Lodewyk Versindaba: http://versindaba.co.za/tag/marthinus-versfeld/ Geargiveer 5 April 2017 op Wayback Machine
• Olivier, Bert Thought Leader: http://thoughtleader.co.za/bertolivier/2012/02/20/an-exceptional-south-african-thinker/
• Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-n50-53132/

Bronne

• African National Congress. 1995. Obit-Versfeld. In ANC Daily Newsbrief.
• Lombaard, C. 2005. Filosofiese kosboek 'n salige, unieke ervaring. In Die Burger, 4 April. Geargiveer 27 September 2007 op Wayback Machine.

Verwysings

1. De Klerk, W.A. “Die Burger” 17 Oktober 1985
2. “Die neukery met die appelboom” eerste druk 1985 bladsy 15.
3. Anoniem “Rapport” 5 Desember 2010
4. Dreyer, P.S. “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 21 no. 1, Februarie 1983
5. Brink, André P. “Rapport” 24 November 1974
6. Lombaard, Christo “Die Burger” 2 April 2005
7. Wybenga, Gretel “Beeld” 2 Mei 2005
8. Toerien, Barend J. “Beeld” 3 Maart 1986
9. Van Niekerk, Anton “Die Burger” 7 Januarie 1992