Jeanette (Jeanne) Helena Goosen (13 Julie 1938 – 3 Junie 2020) was 'n veelsydige Suid-Afrikaanse skrywer wat in Parow, Kaapstad, gebore is. Sy het verskeie beroepe gevolg, onder meer as radiografis, boer, visser en ook joernalis by Afrikaanse dagblaaie soos Oggendblad, Hoofstad en Die Transvaler. Sy het ook vir die Natalse blad Tempo gewerk. Sy het aan die Hoërskool Parow gematrikuleer en het daarna radiografie aan die Universiteit van Kaapstad studeer.
Jeanne Goosen | |
|---|---|
| Gebore | Jeanette Helena Goosen 13 Julie 1938 |
| Sterf | 3 Junie 2020 (op 81) |
| Nasionaliteit | Suid-Afrika |
| Beroep | Skrywer |
Van haar bekendste werke is ’n Uil vlieg weg, Ons is nie almal so nie, Wie is Jan Hoender?, die kortstorie ’n Kat in die sak, die toneelstuk Kombuis-blues en ook kabaretstukke. Haar eerste werk, die poësiebundel ’n Uil vlieg weg, is reeds in 1971 gepubliseer. Haar boek Ons is nie almal so nie het die CNA-, Rapport- en M-Net-prys verower.[1]
Vroeë lewe en herkoms
Jeanette Helena Goosen is op 13 Julie 1938 in Parow gebore as die middelste van drie kinders, en word ook daar groot.[2] Haar pa was ’n tekenaar by die spoorweë en haar ma ’n huisvrou. Sy druip standerd drie, wat sy aan haar onoplettendheid as kind toeskryf. Op agtjarige ouderdom begin sy met klavier en ’n paar jaar daarna met die klarinet.[3] Sy studeer musiek aan die Rondebosch School of Music, verwerf haar Unisa-lisensiaat in musiek en kry ook formele opleiding in musiek onder Magriete Herbst van Parow en Japie Malan en Toronti Florenti van die Kaap. Haar eerste werk is in standerd ses as junior Kersvader by Ackermans in Parow. Sy matrikuleer aan die Hoërskool J.J. du Preez in Parow en ontvang dan ’n beurs van die Universiteit van Kaapstad, waar sy radiografie en drama bestudeer.[3] Daarna volg sy ’n Diploma in Radiografie aan ’n tegniese kollege en werk vir ’n ruk in hospitale as radiografis en arbeidsterapeut. Later studeer sy ook drama aan die Akademie van Dramakuns in Kaapstad, hoewel sy nie self toneelspeel nie en die kursus deurloop om as skrywer meer van dramas te wete te kom. As jong vrou is sy verloof aan ’n wetenskaplike, maar trou nooit nie.
Loopbaan
Regdeur haar lewe beoefen sy ’n verskeidenheid beroepe en doen verskeie werke, met haar skryfwerk, deeltyds of voltyds, die enigste konstante. Sy is onder meer kunsredakteur by die destydse koerant Hoofstad in Pretoria en joernalis by onder andere Oggendblad, Tempo en Die Transvaler, bibliotekaris by die Vloot, radiografiste, stoorkamerwerker, vertaler, sitrusboer by Hartebeeshoek, kleuterskoolonderwyseres, visser aan die Weskus, smous, afslaer, en voltydse skrywer. Sy is ’n swerwer wat nooit lank op een plek bly nie. Sy is gebore in die Kaap, woon vir ’n ruk op Groblersdal en lank in Pretoria en Johannesburg, dan aan die Weskus en trek daarna Karoo toe waar sy twee jaar op Graaff-Reinet bly. Hierna verhuis sy na die plaas Dassenberg naby Franschhoek, waar sy in 1986 joernalis is by die plaaslike koerant The Paarl Post en later voltyds skryf. Daarna vestig sy haar in Durban waar sy by die koerant Tempo werk en onder andere naweekaande by ’n immigranteklub klavier speel en bas sing. Intussen bly sy ook op Keurboom naby Plettenbergbaai, waar sy baie van haar tyd spandeer aan visvang. In 2000 verhuis sy na Hartbeeshoek naby Hartbeespoortdam, later na ’n plek tussen Brits en Pretoria-Noord en dan in 2001 na Brixton, Johannesburg, voordat sy haar ongeveer ’n jaar later in Melkbosstrand vestig. Daarna trek sy na woonstelle in Tafelsig en later Parklands in Kaapstad. Sedert 2004 is sy ’n gereelde rubriekskrywer in By, bylae tot Die Burger, met haar rubriek “Kaalvuis”, terwyl sy gereeld praatjies oor haar boeke lewer en keurverslae opstel vir uitgewers.[2] Sy kry ook geldelike hulp van die skrywer Reinet Nagtegaal wat haar in staat stel om voltyds te skryf.
Politieke werk
Vroeg in haar werkende lewe word sy ’n lid van die Liberale Party en maak so kennis met Alan Paton en Mary Benson. Hierdie kontak oefen ’n blywende invloed op haar verdere denke uit. In die sewentigerjare raak sy betrokke by die tydskrif Wurm en word deel van ’n groep kunstenaars en kunsliefhebbers wat hulle heftig teen die sensuurwetgewing en die toe-passing daarvan verset. Sy ontmoet die skilder Walter Battiss in hierdie konteks en kom diep onder die indruk van sy “Eiland van Verbeelding”, Fookeiland. Die elemente van verset teen burgerlike norme en die ontvlugting weg van daardie burgerlike bestaan deur skepping van fantasie kry gestalte regdeur haar oeuvre. In 1989 is sy een van die afvaardiging van Afrikaanse skrywers wat die toe nog verbode ANC by die Victoria Waterval in Zimbabwe ontmoet. Sy dien in die bestuur van die Afrikaanse Skrywersgilde en is gekant teen alle vorme van onderdrukking en sensuur. Sy tree ook op as beoordelaar vir die toekenning van die Nagtegaalprys vir nuwe dramatekste.
Persoonlike lewe
Weens haar uitgesprokenheid beland sy meermale in die warm water. Deborah Steinmair noem in 'n LitNet-artikel dat Goosen al deur Sandra Prinsloo as ’n anargis en deur Ampie Coetzee as “almal se geliefde rebel” beskryf is.[4]
Op 24 Februarie 2011 word sy na ’n hartaanval in die Groote Schuur-hospitaal in Kaapstad opgeneem. Voordat sy ’n pasaangeër kon kry, moes sy eers aansterk vir die operasie. Sy herstel gelukkig weer hierna.
Sy sterf op 3 Junie 2020 in die ouderdom van 81 in haar huis in Melkbosstrand, Kaapstad.[5]
Poësie
Wanneer sy twaalf is publiseer sy reeds haar eerste gedigte in Rooi Rose en sy skryf ook vir Die Jongspan. Later publiseer sy gedigte in verskeie tydskrifte, insluitende Standpunte, Sestiger, Kol en Donga. Haar vroeë gedigte word gebundel in 'n Uil vlieg weg. Die bundel word nie in afdelings ingedeel nie, wat die bepaling van tematiek bemoeilik, en bevat ’n groot aantal stylvorms en tegnieke. Liefdesgedigte en die verloop en afloop van die verhouding is ’n belangrike tema. Opstand en protes teen die heersende bestel en die onveiligheid en onderdrukking daarvan, asook onderdrukking van persoonlike gevoelens is sommige van die ander temas wat aangespreek word. Sy maak enersyds gebruik van konvensionele digtegnieke wat makliker verstaanbaar is en andersyds ook van ’n meer geslote, assosiatiewe, irrasionele en soms surrealistiese soort gedig. Die hele bundel staan in die teken van verset teen die gewone. Soos die temas en die stylvorme, is ook die gehalte van die gedigte divers. In Die dag op Nuweland word die Afrikaner se beheptheid met rugby belaglik gemaak en gehekel, met die beeldspraak wat die aggressie en geweld van die sport mooi raakvat.[6]
Orrelpunte ontgin soos die titel aandui primêr die wisselwerking van musiek en klank met taal. ’n Orrelpunt is ’n musikale konstruksie waarin ’n toon of motief in een stem herhaal word, terwyl die ander stemme vry beweeg, wat dikwels interessante wisselwerking en verrassende resultate tot gevolg het. Die bundel toon egter nie blyke van dieselfde verrassingselement nie. Die gedigte is hoofsaaklik negerend van aard, tot so ’n mate dat daar selfs 'n vraagteken geplaas word agter positiewe dinge en die bundel sterk oorhel na die nihilisme. Die beelding in Siener en Gustav Mahler beïndruk, terwyl ’n besondere effek bereik word met die satire in Pretoria en Waterkloof 1974. Gesprek met 'n komper is ’n geestige gesprek tussen ’n kliënt en ’n rekenaar, wat nie oor die vermoë beskik om die fynere geestelike behoeftes van die mens te bevredig nie.[7][8][9][10]
Na ’n digterlike swye van meer as dertig jaar verskyn Elders aan diens. Die titel slaan op verskeie aspekte van die bundel, waaronder eerstens afskeid en afstandname van mense soos gestorwe ouers en grootouers, die gewese geliefde en vriende wat die land verlaat het. Dit impliseer ook die spreker se rebellie teenoor die gemeenskap, soos blyk uit haar teensinnigheid in kerklike en religieuse skynheiligheid en menslike selfsug, asook haar depressiwiteit en wanhoop. Menslike eienskappe word dikwels gekontrasteer met die eenvoudiger en meer welwillende aard van diere. Hierdie bundel word in 2008 tot kabaret verwerk en opgevoer.
Versamelbundels
Haar verse word opgeneem in talle versamelbundels, waaronder Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Die dye trek die dye aan, Liggaamlose taal, Woordpaljas, Die goue vreugde, Voorspraak en die Versindaba bundels wat jaarliks na hierdie fees uitgegee word. In 2020 word haar gedigte Sonneblom, herontmoeting, nog nooit het ek mooier geskilder, My mamma is bossie en My ma gooi 'n pannekoek in die lug in op in Vers en vrou opgeneem.[11] By verskeie geleenthede lees sy van haar gedigte in die openbaar voor, onder andere by Versindaba 2007 op Stellenbosch.[12][13][14]
Drama
Drie eenakters bevat die eenbedrywe Kopstukke (wat reeds in 1990 by die Staatsteater en elders opgevoer word en in 2001 ook by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees), Kombuis-blues (wat ’n lokettreffer is en meermale opgevoer word) en ’n Koffer in die kas (wat onder andere opgevoer word by die Grahamstad Kunstefees). Al drie dramas behandel die verlatenheid van die mens en spesifiek die vrou in ’n vyandige en tragiese wêreld. Kopstukke beeld die konflik tussen man en vrou uit. ’n Egpaar is na ’n motorongeluk albei parapleë en in hulle hospitaalbeddens langs mekaar pak elkeen die skuld op die ander vir alles wat in hulle lewens verkeerd geloop het. Die man is ’n professor in filosofie wat sy intellek en spitsvondigheid teen sy nie-intellektuele middelklas-vrou gebruik, wat op haar beurt haar vroulikheid as wapen ontgin. Die vele kwinkslae word afgewissel met diepsinnige opmerkings. Die somtyds kru en vulgêre beheptheid met die spysverteringstelsel is simbolies van die stryd om die tragiek van menswees te verteer. Hierdie drama ondersoek veral die hulpeloosheid van die mens, vasgevang in situasies waaruit daar nie wegkomkans is nie.[15] Kombuis-blues (’n verwerking van haar novelle Lou-oond) vertel van ’n vrou in haar kombuis en dié se vertellings. Deur haar kry vier ander vroue lewe: haar konserwatiewe Afrikaner-ouma, haar politieke aktivis vriendin Hermien, haar bruin huishulp Anna wat ANC-verbindinge het en ’n Armeense vrou, bekeer tot Christus. Deur die verskillende karakters word die poging om van die werklikheid te ontvlug en die onvermoë om normaal te oorleef gedramatiseer. In die proses word indringende sosio-politiese kommentaar gelewer. Hierdie drama ontvang die Vita-Toneelprys en is onder andere al in Londen, Frankfurt, Brussel, Leuven en Den Haag opgevoer. In 1991 word hierdie drama genomineer vir die Dawie Malan-toekenning vir beste drama. 'n Koffer in die kas is ’n egte monoloog waar ’n woonstelvrou ’n inbreker in haar hangkas betrap en wanneer die kas omval die inbreker daarin vasvang. Deur die nag probeer sy met die man in die kas kommunikeer en ontboesem so haar angste en frustrasies. Soos in die ander twee eenakters in die bundel is hier ’n magspeletjie aan die gang, met tradisionele verwagtinge en rolle wat letterlik omgekeer word, hoewel die man se swye en sy totale gebrek aan belangstelling in die vrou eindelik haar tog ontmagtig.[16][17][18][19]Die Rapport-prys vir 1993 word aan Drie eenakters toegeken.
Sy skryf verskeie ander ongepubliseerde dramas en kabarette wat met groot sukses opgevoer word, hoofsaaklik by die kunstefeeste. Die kabaret Nagmerries word in 1991 opgevoer met Lizz Meiring in die hoofrol, ’n Mens huil nie oor alles nie / If only we had arsenic in 1993 en die kabaret Hartedief in 2004 by KKNK. Desnieteenstaande word in 2003 by Aardklop opgevoer. Dit vertel die verhaal van ’n vrou wat haar man met ’n beeldjie doodslaan en dan saam met haar vriendin probeer om die situasie te beredder. Die twee vriendinne leef dekadent, met dwelms, seks en drank as middelpunt van hulle lewens, sodat hierdie nagmerrieklug ’n ondersoek word na die donkertes van die menslike gees wat na anargie lei.[20][21] Die klug Kappit-yt debuteer in 2007 by Aardklop en het as onderwerp akteurs wat ouer word en wat hulle alles moet doen om aan die lewe te bly. Sy skryf ook ’n toneelstuk in Engels oor Maria Callas. In 2009 is haar kortverhaal Spokie Snygans maak sy buiging tot ’n drama verwerk en is dit ’n finalis vir die Sanlam Teaterprys.
Romans en novelles
Dit is egter met prosa wat sy haar grootste bydrae tot die letterkunde maak. Met haar novelle Om 'n mens na te boots debuteer sy op prosagebied, hoewel sy voorheen ook verskeie tydskrifverhale geskryf het. In hierdie novelle vertel sy van ’n hegte groepie mense (Bres, Brim, Dana, twee kinders, die huishulp en die troeteldiere) wat uit die grootstad wyk om in afsondering in ’n stranddorpie te gaan woon. Geleidelik word hierdie groepie deur die gemeenskap binnegedring, terwyl die hegte verhouding tussen die groepie onderling verbrokkel. Veral treffend is die teenstelling van waansin teen orde en werklikheid teenoor fantasie.[22][23][24][25][26] Hierdie novelle is ’n sterk aanspraakmaker op die Perskorprys.
Die novelle Lou-oond stel ’n vrou in die kombuis aan die woord en is dan ook die primêre boustof vir haar latere eenbedryf Kombuis-blues. In die middel van die tagtigerjare staan die land kniediep in die struggle en die novelle vertel die verhaal van die skryfster in haar huis in Franschhoek waar sy die tyd verwyl deur na Maria Callas te luister. Sy het gereelde kontak met ’n paar mense. Haar huiswerker staan midde-in die struggle en wil die huis erf na die revolusie, sy het ’n Armeense buurvrou wat oorstelp is deur die geweld wat sy met geloof wil oorkom en haar visvangmaat Hermien, wat geweld voorstaan, is op Langebaan. Die vrou se daaglikse ervarings word aangevul met besinnings oor die wetenskap, musiek en die mens se doel op aarde. Onderliggend aan die verhaal is die tema van die isolasie van die kunstenaar in ’n wêreld sonder hoër waardes. Interessant is die vertelstrategie, waar gebruik gemaak word van onderbreking, uitweiding, uitstel en die ophef van tyd en ruimte, om so die vroulike domein aan te dui en die vroulike perspektief te laat domineer.[27][28][29]
Die hoogtepunt in haar oeuvre is Ons is nie almal so nie, waar die lewensomstandighede en houdings van arm Afrikaners tydens die apartheidsera fyn beskryf word, met ’n goeie dosis galgehumor. Die verhaal vind plaas in die arm woonbuurt Vasco in die Kaap net na die verkiesing in 1948 en sentreer rondom die hoofkarakter Doris, haar man Piet en dogtertjie Gertie. Piet is ’n asmalyer wat op ongeskiktheidspensioen gesit is deur die Spoorweë. Doris werk saans as plekaanwyser by die Parow Bioscope om uit te kom en te ontvlug van haar vervelige lewe. Die leser beleef die gebeure uit die perspektief van Gertie, wat haar ma se opstand teen die lewe wat sy lei; die veranderende houdings ten opsigte van apartheid en mense van ander kleur; en haar ma se alewige soeke na iets beters; met kinderlike onskuld en eerlikheid beskryf. Die onskuld van die kinder-perspektief sorg vir ’n spanning tussen wat die kind vertel en wat werklik gebeur en veroorsaak ’n voortdurende ironiese effek. Die beeld op die werkersklas is baie eerlik, ook in die taalgebruik, en toon Goosen se fyn aanvoeling vir hierdie mense en hulle denkprosesse. Die aanbieding is oorwegend geestig, maar dit staan in direkte en aangrypende kontras teenoor die skrynende aard van die gebeure wat verhaal word. Die titel word afgelei uit die voorval toe hulle bure, die bruin Williamse, deur die Groepsgebiedewet gedwing word om te trek. Doris besluit om die koek wat sy vir haar pa gebak het, vir hulle te gee, maar hulle wys dit beleef van die hand. Hierop skree Doris: “Ons is nie almal so nie”. Die roman wys egter ons is almal so, met dieselfde verlangens, drome, drifte en gevoelens, ongeag ras of die maatskaplike stand. Doris soek ontvlugting uit haar saai lewe in materiële dinge en dan in ’n buite-egtelike verhouding. Na haar man se dood verdiep haar soektog om die geestelike in te sluit.[30][31][32][33] Die Rapportprys in 1990 en die -prys en M-Net-prys in 1991 word toegeken aan Ons is nie almal so nie, terwyl hierdie roman tweede eindig in die ATKV-prys toekenning in 1991 en in 1992 op die kortlys is vir die toekenning van die Helgaard Steyn-prys. André P. Brink vertaal hierdie roman in Engels as Not all of us (later heruitgegee onder die titel “We’re not all like that”) en dit word ook in Nederlands en Frans vertaal.[34]
Met o.a. Daantjie Dromer sit Goosen haar uitbeelding van die werkersklasmense met hulle platvloerse taal, humor en lief en leed voort. Die verhaal word vertel uit die gesigspunt van Bubbles Swanepoel, dogter in ’n Kaapse werkersklas-gesin in die vyftigerjare. Haar ma is die hoofkarakter, wat poog om haar gesin aanmekaar en op die regte pad te hou maar self so nou en dan die pad effens byster raak. Ma werk saam met haar vriendin miss Du Plooy in die O.K. Bazaar in Adderleystraat en Pa sit by die huis en drink terwyl hy skemas bedink om geld te maak. Bubbles se ideaal is om weg te kom uit hierdie lae middelklasbestaan en haar hartstog lê in haar klavierlesse, nie in verpleegster wees soos haar ma wil hê nie. Haar ouer broer, Daantjie Dromer, met sy opera-plate en belangstelling in die sielkunde is vir haar die stimulus om groter te droom. In Bubbles se gesprekke met Daantjie raak sy ook al hoe meer bewus van die disfunksionele in die apartheidsbestel en van haar eie ontluikende seksualiteit.[35][36][37][38] In 1994 is o.a. Daantjie Dromer ’n naaswenner van die ATKV-prys.
Die novelle Wie is Jan Hoender? is ’n mengsel van allegorie, fabel en Middeleeuse diere-epos. Dit vertel van die jaarlikse aankoms van Jan Hoender met sy trok en kolonie van bykans duisend hoenders om Andries Brits se lande met hulle geskrop en bemesting vir die oes voor te berei. Hierdie diens veroorsaak dat Andries se oeste voorkeurpryse by die mark behaal, terwyl Jan in staat is om met sy hoenders te kommunikeer en hulle te motiveer. Die aankoms van die verminkte hen Esther verander egter die prentjie. As uitskothen en swak produseerder is sy na die slagpale gestuur, maar kon op gelukkige wyse ontsnap. Sy vertel die ander hoenders van die gruweldade by die hoender-Auschwitz wat die mens in sy wreedheid en gierigheid vir die hoenders geskep het, wat by die hoenderkolonie groot onrustigheid skep. Hoenderwees word in die novelle gelyk gestel met menswees en nie een van die twee spesies kom juis gunstig uit die vergelyking nie. Die ewewig en verhouding tussen Jan Hoender en die nuwelinghen Esther en die interaksie met die buitewêreld word simbolies ingekleur, met ’n apokaliptiese einde waar die magte van chaos die magte van orde oorwin.[39][40][41]
'n Paw-paw vir my darling beeld weer werkersklasmense uit, hierdie keer uit die perspektief van die hond Tsjaka wat saam met die Beeslaar-gesin in Damnville woon. Die tyd is na 1994 en die gebeure ’n satire op hoe die demokrasie met sy politieke en sosiale implikasies sy loop neem onder doodgewone mense. Die Beeslaars se seun Elvis bring sy nuwe meisie, ’n Indiër, agterop sy motorfiets by die huis aan om haar aan Vleis en Soufie, sy ouers, voor te stel. Só word die gesin die nuwe Suid-Afrika ingesleep en wat volg is ’n geestige uitbeelding van hoe werkersklasmense in ’n voorstedelike woonbuurt die politieke en maatskaplike gebeurtenisse beleef.[42][43][44] Hierdie boek word deur Koos Roets in ’n vollengte rolprent omskep en word vir die eerste keer in 2015 vertoon tydens KykNet se Silwerskermfees.
Kortverhale
'n Kat in die sak is ’n keur uit haar kortverhale wat sy gedurende die voorafgaande sowat twintig jare geskryf het. Die karakters het meermale probleme om in te skakel in die gemeenskap en sinvolle verhoudings aan te knoop. Dood en begrafnis is ’n vername tema, ook in die titelverhaal waar twee oujongnooiens hulle gestorwe kat in ’n plastieksak op ’n bus vervoer om hom te gaan begrawe, net om te sien hoe die sak gesteel word. Hulle sluit dan maar sommer by vreemde mense se begrafnis aan om te kan huil. Piet-pop is die verhaal van ’n vrou wat na haar man se dood ’n pop in sy gelykenis laat maak om so die illusie van sy teenwoordigheid te laat voortbestaan. Van die verhale het groteske of surrealistiese elemente. In Ons huis en ons regeerders word ’n gemengde mens-insek wêreld simbool van geweld en wraak in die samelewing, terwyl in ’n Pianis se handlyding die pianis se vingers groei in sy soeke na virtuositeit. Goosen hanteer ook die eietydse politieke onluste in die land in verhale soos Karoo en Wat sag is, vergaan. In Karoo word die veranderende Suid-Afrika beskryf as ’n probleem van die botsing tussen verskillende wêrelde, wat verwarring skep vir die mense en beriggewing bemoeilik. So word daar dan ook kommentaar gelewer oor die skrywerskap. Die verteller in die bundel probeer in sommige verhale ’n alternatiewe werklikheid skep (deur middel van die skryfaksie) om so van die werklikheid te ontvlug.[45][46]
'n Gelyke kans is ’n versameling kortverhale en solo-kabarettekste wat wissel van die groteske tot die erotiese en van die realistiese tot die makabere. Soos die titel aandui, wentel die verhale veral oor die ongelyke kanse wat aan party mense in die lewe gegee word en die drang tot ontvlugting wat daaruit voortspruit. Hierdie ontvlugting geskied meermale in terme van baldadige seks, waar die aanvaarde grense in terme van seksuele voorkeure oorskry word met gesuggereerde bloedskande en veral geweld en seks. Dit weerspieël ook die neerdrukkende betekenisloosheid van die karakters se lewens en wêreld, wat ook in vele ander situasies uitgebeeld word. Die obsessiewe in die seksdrang, wat ook ’n mate van waansin aandui, vind uiting in verhale soos Die hertogin se kat en In-braak. Derra se kroonprinses vertel van Serah en haar pa se jolyt en saamdans. Die ma se gebrek aan aandag aan haar voorkoms en die pa se drange maak egter die dansery tussen pa en dogter ongesond. Die verteller in Kristaldruiwe is ’n kind, wie se ma aan die aanslag van demensie begin ly, en wie se pa eendag sy koffer gevat en verdwyn het. In Sprinkane gaan die man onvervuld deur die lewe en word hy veral deur die aktiewe sekslewe van die sprinkane geteister. Aan die einde van ’n reënboog is ’n weergawe van ’n vrou wat handgemeen raak met drie mans in ’n kroeg om te bewys dat sy haarself kan handhaaf. Die kabarettekste ondermyn grotendeels op satiriese wyse die aanvaarde norme en standaarde.[47][48][49][50]
Plante kan praat is ’n kortverhaalbundel, waarin sy weer die wêreld van hoofsaaklik die armes en hulle subkultuur oopkrap. Die temas van die verhale is deurlopend kommerwekkende sosiale kwessies binne die samelewing en die individu se soeke na ontsnapping uit die versmorende realiteit van sy bestaan. Soos die titel aandui, speel plante en die simboliek van plante ’n sleutelrol, soos in die verhaal Lemoene, waar die lemoenboom die simbool is van tanende huweliksgeluk. In die verhale Fucked for life (met lesbiese seks en oneerbiedige verwysing deur ’n karakter na die Bybel) en Wolwors (’n maskerpartytjie in Houghton wat in ’n orgie ontaard) word die donker onderwêreld teenoor die godsdiens en geloof gestel. Die titelverhaal vermenslik plante, wat die mens aanspreek oor die vernietiging van die natuur.[51][52][53]
Van haar kortverhale word in versamelbundels opgeneem, soos Comrades en Kolskoot in Op hulle stukke onder redaksie van Jeanette Ferreira; Kristaldruiwe in Vrou: Mens onder redaksie van Corlia Fourie, Antie en die siener in Blommetjie gedenk aan my van Hennie Aucamp en Die reënseun in Vuurslag van Hennie Aucamp. Ander versamelbundels waarin haar kortverhale verskyn sluit in Soort soek soort, Vertellers 1 en 2, Wisselstroom en Lyfspel / Bodyplay. Sy publiseer ook kortverhale in letterkundige tydskrifte soos Standpunte, Contrast en Tydskrif vir Letterkunde.
Ander prosa
Straataf is ’n bundel met ’n keur uit haar rubrieke wat in verskeie tydskrifte en koerante verskyn het. Haar rubrieke is vol gevatte sêgoed, waarmee sy direk tot die kern van somtyds sensitiewe kwessies deurdring.[54]
Sy skryf ook Die groot griep, ’n geskiedenisboek vir kinders.
Op kookgebied publiseer sy die resepteboek Brood-hooglied en vertaal Mary Berry se One pot cooking as Prutpot-etes. Julius Fast se Body politics: how to get power with class, vertaal sy as Die mag van houding.
Eerbewyse
Die Sanlamprys as Rubriekskrywer van die Jaar word aan haar toegeken vir haar rubriek in die Natalse koerant Tempo en sy ontvang ook die Helen Martins Fellowship van Athol Fugard. Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vereer haar in 1998 met die Afrikaans Onbeperk-toekenning. Susanne Beyers en Joanie Combrink maak ’n samestelling uit haar werk wat hulle onder die titel Dalk is ons almal so in 2001 by die Woordfees op Stellenbosch opvoer, terwyl Albert Maritz en sy geselskap in 2008 Elders aan diens uit haar gedigte saamstel en by Aardklop opvoer. In 2009 vereer die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns haar met ’n eeufeesmedalje vir haar baanbrekerswerk in die kunste.
Toekennings
| Jaar | Prys | Vir |
|---|---|---|
| 1990 | CNA-prys
Rapport-prys |
Ons is nie almal so nie
Ons is nie almal so nie |
| 1991 | M-Net-prys | Ons is nie almal so nie |
| 1992 | Rapport-prys | Drie eenakters |
| 1998 | Afrikaans onbeperk toekenning | |
| 2009 | Eeufeesmedaljie van die Suid-Afrikaanse Akedemie vir wetenskap en kuns |
Poësie
| Jaar | Titel van publikasie |
|---|---|
| 1971 | 'n Uil vlieg weg |
| 1975 | Orrelpunte |
| 2007 | Elders aan diens |
Prosa
| Jaar | Titel van publikasie |
|---|---|
| 1975 | Om 'n mens na te boots |
| 1981 | Die groot griep
Brood-hooglied |
| 1986 | 'n Kat in die sak |
| 1987 | Lou-oond |
| 1990 | Ons is nie almal so nie |
| 1992 | Drie eenakters |
| 1993 | o.a. Daantjie Dromer |
| 1995 | 'n Gelyke kans |
| 2001 | Wie is Jan Hoender?
Straataf |
| 2002 | 'n Paw-paw vir my darling |
| 2007 | Elders aan diens |
| 2010 | Plante kan praat |
Vertalings
| Jaar | Titel van publikasie |
|---|---|
| 1981 | Die mag van houding- Julius Fast |
| 1982 | Prutpot-etes – Mary Berry |
Boeke
- Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tiende druk. 1994.
- Brink, André P. Vertelkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe. 1987.
- Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. 1980.
- Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk. 1988.
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk. 1983.
- Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers. Eerste uitgawe. 1998.
- Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 2005.
- Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Derde uitgawe. Derde druk. 1993.
- Swanepoel, Eduan. Jeanne Goosen (1940-). in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1998.
- Van Biljon, Madeleine. Geliefde leesgoed. Quellerie-Uitgewers. Kaapstad. Eerste uitgawe. 1996.
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1998.
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1999.
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 2006.
Tydskrifte en koerante
- Barnard, Lianne. Kinderidentiteit, ras en seksualiteit in ‘Ons is nie almal so nie’ en ‘Die reuk van appels’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 45 no. 2, Lente 2008
- Boekkooi, Paul. Ons ‘dolle Miena’ skryf oor hoenders. Insig, Desember 1990 / Januarie 1991
- Engelbrecht, Theunis. Magic in ’n hoenderhok. De Kat, Februarie 2001
- Fitzpatrick, Marida. Nie juis ’n ‘fan’ van mense nie... Beeld, 29 Augustus 2015
- Goosen, Jeanne. Kultuur gee troos, maar eers nadat dit uitwis. Beeld, 18 Julie 2000
- Korrespondent. Jeanne Goosen wen CNA-prys. Die Burger, 28 Augustus 1991
- Le Roux, André. Jeanne Goosen verbreek stilte van elf jaar, Die Burger, 12 Augustus 1986
- Le Roux, André Die pryse wat jy moet betaal. Die Burger, 14 September 1991
- Marais, Danie. Almal is te bleddie reg in hul koppe, man! By, 16 Maart 2013
- Nieuwoudt, Stephanie. Karoo-fees bekroon Goosen. Plus, 4 Maart 1998
- Pienaar, Hans. Ons wás almal so. Rapport, 5 Mei 1991
- Rautenbach, Elmari. ‘Ek’s nie moeilik nie’, sê Jeanne Goosen. Bylae by Nasionale Koerante. 19 Julie 1995
- Retief, Hanlie. Die outsider is terug. Rapport, 21 September 2003
- Scholtz, Hettie. Kwit, soos sy darem kan dink! Insig, Maart 2001
- Van Niekerk, Anne-Marié. Die spanningsekwilibrium tussen realiteit en ontvlugting in Jeanne Goosen se ‘Karoo’ in ‘’n Kat in die sak’. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 26 no. 3, Augustus 1988
- Van Rensburg, Liani Jansen. Zeus word ster in fliek. Beeld, 7 November 2014
Internet
- Brand, Marieke: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1986/11/04/8/4.html
- Bruwer, Ruan: Volksblad. http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2009/03/24/VB/3/kampusspokie.html%5Bdooie+skakel%5D
- Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/09/01/SK/8/mmelders.html
- Kitching, Gary: Beeld. http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1991/05/30/2/19.html%5Bdooie+skakel%5D
- La Vita, Murray: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/07/17/callas-505.html
- La Vita, Murray: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/03/17/SK/12/17-03_VAK.html%5Bdooie+skakel%5D
- Le Roux, André: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1986/08/12/6/4.html%5Bdooie+skakel%5D
- Le Roux, André: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1991/09/14/6/3.html
- LitNet ATKV-Skrywersalbum. 27 Maart 2013: www.litnet.co.za
- Nieuwoudt, Stephanie: Beeld. http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1998/03/4/5/11.html
- Potgieter, Marelize: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/03/08/DB/6/mpJeanneGoosen.html%5Bdooie+skakel%5D
- Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2008/09/25/RH/24/mmgoosen.html%5Bdooie+skakel%5D
- Rautenbach, Elmari: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1995/07/19/7/1.html%5Bdooie+skakel%5D
- Retief, Hanlie: Rapport. http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/09/21/R1/16/02.html
- Steinmair, Deborah: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/12/11/SK/10/kleinteater.html
- Steinmair, Deborah: Die Burger. http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/04/15/SK/10/kleinteater.html
- Van Wyk, Johan: Volksblad. http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/1998/10/21/12/14.html%5Bdooie+skakel%5D
- Van Zyl, Johan: Beeld. http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2003/08/21/B1/10/01.html
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
