Humanitas

Humanitas is 'n Latynse term wat verwys na menslikheid, beskaafheid en geneentheid.

Klassieke oorsprong

Antieke beeld van 'n Etruskiese orator wat 'n vergadering toespreek

Die woord humanitas is deur Cicero gebruik om die vorming van 'n ideale spreker (orator) te beskryf, wat na sy mening opgelei moes wees om oor 'n spektrum van karakterdeugde te beskik wat die persoon sou toerus vir die aktiewe lewe of publieke diens; dit sou naamlik 'n grondslag van geleerdheid insluit wat opgedoen word uit die bestudering van bonae litterae ("goeie briewe", d.i., klassieke literatuur, veral digkuns), wat asmede 'n bron van voorgesette verfyndheid en genoeglikheid sou wees in vryetyd en ontspanning, van jou jeug af tot in bejaardheid en tydens slegte en goeie welstand.^[1]

Plinius die jongere het humanitas gedefinieer as die vermoë om jou minderes tot goedgesindheid aan te spoor sonder dat die hoëlui aanstoot neem (Ep. IX, 5).

Herlewing in die vroeë Italiaanse Renaissance

By die herontdekking van die klassieke oudheid in die Renaissancetyd, is die konsep hoog aangeslaan deur die Italiaanse umanisti, beginnend by die vermaarde Italiaanse digter Petrarca, wat Cicero se aansporing tot die aankweek van die geesteswetenskappe beaam het, wat in die Renaissancetyd verstaan is as: grammatika, retoriek, digkuns, geskiedenis en etiek (of morele wetenskap).^[2]

In 1333 het Petrarca in Liège, België, 'n manuskrip van Cicero se toespraak, Pro Archia, opgespoor en dit in sy eie hand oorgeskryf, wat naamlik die beroemde strofe van die apologie vir digkuns en litterae (briewe) bevat:

Haec studia adolescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac solacium praebent, delectant domi, non impediunt foris, pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur. (Vertaling: "Hierdie studies is onderhoudend in jou jeug en 'n bron van vermaak in jou bejaardheid, dit is 'n toevoeging tot jou welstand, en bied 'n toevlug en vertroosting in teëspoed; dit skep by ons behae wanneer ons tuis is, sonder om 'n beslommernis in die wyer omgang mee te bring, en is snags ook by ons, wanneer ons reis en wanneer ons die platteland besoek").^[3]

Petrarca het by hierdie aanhaling byval gevind en dikwels daarna verwys, en waar Cicero hom tot die frase "litterarum lumen", d.w.s. "die lig van literatuur" gewend het, het Petrarca in die kantlyn geskryf lumen litterarum en 'n skets van 'n lamp of kers aangebring. Die Liège-manuskrip is verlore en so ook Petrarca se afskrif daarvan, maar Petrarca se afskrif is "op een uitsondering na, aanduibaar die onderliggende manuskrip vir al die lateres" en Petrarca se kantaantekeninge het daarby behoue gebly.^[4] Vir Petrarca, wat in baie opsigte 'n Middeleeuse man was, was dit tot spyt dat Cicero nie 'n Christen was nie, en hy was van mening dat Cicero sekerlik een sou wees as hy nie voor die geboorte van Jesus te sterwe gekom het nie. Die umanisti, wat Cicero se direkte opvolgers was, het sy humanitas nie gesien as in konflik met die Christenleer of 'n Christelike opvoeding nie.

Humanitas tydens die Franse Verligting

Volgens die historikus Peter Gay, was die agtiende-eeuse Franse philosophes van die Verligting ontvanklik vir Cicero se selektiewe, stoïes-getinte heidenleer:

Die ideaal van humanitas is aanvanklik na Rome gebring deur die filosofiese kring om Scipio en is verder ontwikkel deur Cicero. Vir Cicero was humanitas 'n denkstyl en nie 'n formele doktrine nie. Dit het die mens se belang as 'n gekultiveerde wese beaam, 'n wese in beheer van sy etiese universum. Die man wat humanitas uitgeleef het was selfversekerd van sy waarde, beleefd jeens andere, betaamlik in sy sosiale omgang, en het 'n aktiewe politieke bydrae gelewer. Hy was benewens ook 'n man, wat die lewe met 'n moedige skeptisisme bejeen het: hy weet dat die vertroosting van die volksgeloof vir die meer goedgelowige skepsels as hyself beskore is, dat die lewe onseker is, en dat gesonde pessimisme voorrang geniet bo selfbedrieglike optimisme. Die mens word mens volgens sy eie definisie; hy word selfs goddelik: “Deus est mortali iuvare mortalem,” het Plinius die ouere geskryf, in sy vertaling van 'n Griekse stoïsyn, “god is die mens wat homself help.” Laastens sou die man wat humanitas beoefen gekultiveerd wees in sy estetiese ontvanklikheid en in die mate wat hy sy rede raadpleeg: "Cum musis,” het Cicero geskryf, “id est, cum humanitate et doctrina habere commercium".^[5] Deugsaamheid, het Cicero benadruk, is niks anders as die natuur wat ontwikkel word tot 'n toppunt van perfeksie nie, en daar bestaan gevolglik 'n gelykenis tussen mens en god: "Est autem virtus nihil aliud quam in se perfecta et ad summum perducta natura; est igitur homini cum deo similitudio".^[6]

Cicero se humanitas … het in die eerste eeu herleef in Lucius Annaeus Seneca se bewering – te midde van sy weeklag oor Romeinse brutaliteit – dat die mens iets onskendbaar vir die mens is: “homo res sacra homini”; en sou weereens te voorskyn kom in Kant se agtiende eeuse beroep op menslike selfbeskikking en in Voltaire se vrome opdrag: “Gedenk jou waardigheid as mens.” In die aanvang van sy Meditasies, het keiser Marcus Aurelius uitgewei oor 'n essensiële opgawe van kwaliteite wat in samehang die verdienstelikhede uitmaak wat Cicero die humanitas genoem het en wat die philosophes gehoop het om in goeie maat te besit, naamlik: ingetoënheid, selfbeheer, manhaftigheid, weldadigheid, doelmatigheid, vrygewigheid, beredeneerdheid, verdraagsaamheid, en inskiklikheid aan natuurvoorskrifte.^[7]

Herlewing in 18de en 19de-eeuse Duitsland

Tydens die Aufklärung (oftewel die Duitse weergawe van die 18de-eeuse Verligting) is die term "Humanität" gebruik vir die intellektuele, fisieke en morele samestelling van "'n beter menseskepsel" (of Humanisme) deur immersie in die artistieke en literêre baanbrekerswerke van antieke Griekeland (wat teruggryp na die oorspronklike korrelasie van die term met die Antieke Griekse konsep van paideia). Dit is onder andere gebruik deur Johann Gottfried Herder in sy Briefe zur Beförderung der Humanität (Briewe ter bevordering van Menslikheid) en deur Friedrich Schiller.

Humanitas as welwillendheid

Humanitas, as welwillendheid, is 'n hoeksteen van die belydenis van Vrymesselary, en sekere ordes van Vrymesselary word "Humanitas" genoem.

Verwysings

1. Die woord word ook gevind by ander Latynse skrywers van die klassieke era. Byvoorbeeld verskyn cultus atque humanitas (“kultuur en menslikheid"), in die sin van "beskawing", in die openingsinne Geargiveer 11 Januarie 2011 op Wayback Machine van Julius Caesar se Galliese oorloë (par. 1.1), waar Caesar die Belgae-stamgroep aanprys as die manhaftigste, omdat hulle die verste woon van geromaniseerde suid-Frankryk (Provence). Dit word ook vyf keer aangetref in die Rhetorica ad Herennium, wat eeuelank foutiewelik aan Cicero toegeskryf is. Die konsep is nietemin die duidelikste deur Cicero uiteengesit, wat die woord 299 keer aanwend, om sowat die helfte van die 463 voorvalle uit te maak onder al die klassieke Latynse skrywers tesame. Kyk Renato Oniga, "Humanitas" in Tulliana (2009) II. Cicero het die konsep van humanitas afgelei van die Grieks paideia (opvoeding), en dit in 'n kenmerkend Romeinse vorm gegiet. Renato Oniga skryf dat volgens 'n studie van 1973 deur die Duitse geleerde Wolfgang Schadewaldt:

   …l’essenza della humanitas romana sta propriamente nell’essere l’altra faccia di un insieme ordinato di valori molto precisi e severi, che facevano parte del codice di comportamento del cittadino romano fin dalle origini, e sono pressoché intraducibili in greco: la pietas (che è qualcosa di diverso dalla eusébeia), i mores (che non coincidono esattamente con l’ethos), e poi la dignitas, la gravitas, l’integritas, e così via. L’idea di humanitas riassumeva in sé tuttiquesti valori . . . ma nello stesso tempo li sfumava, li rendeva meno rigidi e più universali.

   ...die essensie van Romeinse humanitas die keersy is van 'n geordende kompleks van volkome onderskeibare en nugtere waardes wat van meet af aan die gedragskode van 'n Romeinse burger sou uitmaak, en wat beswaarlik in Grieks vertaal kan word: pietas (wat verskil van eusébeia), mores (wat nie identies aan ethos is nie), en dignitas, gravitas, integritas, ensomeer. Die idee humanitas het al die vorige onderlê … en die perke daarvan saamgesnoer binne 'n minder rigiede en meer universele raamwerk.

   Kyk Wolfgang Schadewaldt, “Humanitas Romana” (in Hildegard Temporini en Wolfgang Haase, redakteurs, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt I.4, 1973, p. 47). Vir verdere bespreking van Schadewaldt se essay, kyk ook Richard A. Bauman's Human Rights in Ancient Rome (Londen: Routledge, 2000), pp. 21–27.
2. Paul Oskar Kristeller, Renaissance Thought II: Papers on Humanism and the Arts (New York: Harper Torchbooks, 1965), p. 178.

   Vroeë Italiaanse humanisme, wat in baie opsigte die grammatikale en retoriese tradisies van die Middeleeue voortgesit het, het nie bloot die ou Trivium van 'n nuwe en meer ambisieuse naam (Studia humanitatis) voorsien nie, maar het die werklike omvang, inhoud en belang daarvan in die kurrikulum van die skole en universiteite vergroot, asook in die uitgebreide literêre pennevrug daarvan. Die studia humanitatis het wel logika uitgesluit, maar by die tradisionele grammatika en retoriek het hulle nie net geskiedenis, Grieks en etiek gevoeg nie, maar ook digkuns, eens 'n leerrigting wat op grammatika en retoriek gevolg het, as die belangrikste in die hele kurrikulum.

   Kyk ook Kristeller se "Humanism and Scholasticism In the Italian Renaissance", Byzantion 17 (1944–45), pp. 346–74. Herdruk in Renaissance Thought (New York: Harper Torchbooks), 1961.
3. Pro Archia par. 16.
4. Michael D. Reeve skryf:

   Indien dit waar is dat Italiaanse humaniste oor geen nadere uitdrukking vir ‘klassieke geleerdheid’ beskik het as studia humanitatis nie, het die Pro Archia wel klassieke geleerdheid in die Renaissance voorsien van 'n stigtingsakte. In Petrarca se bewerking van Pro Archia kan agt elemente onderskei word:

   • 1. Hy het die toespraak ontdek.
   • 2. Dit het by hom byval gevind omdat dit digkuns hoog aanslaan.
   • 3. Hy het dit in sy eie werke aangewend.
   • 4. Hy het besonderhede daarin afgemerk, soms omdat verwante dinge hom elders opgeval het tydens sy naslaan van antieke literatuur.
   • 5. Hy het die teks daarvan aangepas.
   • 6. Hy het sy ontdekking in korrespondensie genoem wat wyer gesirkuleer is.
   • 7. Hy het die toespraak self in wye sirkulasie geplaas.
   • 8. Sodanig was sy prestige as 'n skrywer en versamelaar dat Pro Archia na sy dood een van baie tekste in sy biblioteek geword wat vir afskrifte uitgesonder is.

   Kyk Michael D. Reeve, "Classical Scholarship" in The Cambridge Companion to Renaissance Humanism, Jill Kraye, redaksie (Cambridge, 1996), pp. 21–22.
5. Peter Gay se sitering van die frase, Cum musis, ensomeer, verwys na 'n anekdote in die Tusculanae Disputationes, waarin Cicero vertel hoe hy tydens 'n besoek aan Sirakuse, in Sisilië, dit geluk het om die tombe van Archimedes te herken, wat indertyd onder die stad se inwoners vergete was, maar wat hy, Cicero, kon eien aan 'n digvers wat hy onthou het. Cicero het verder die blywende faam van Archimedes, die wiskundige, gekontrasteer met die aanstootlikheid van die berugte Sisiliaanse tiran Dionysos die ouere, wat digby begrawe is: “Wie is daar wat ooit enigiets hoegenaamd met die Muses te doen gehad het, dit is, met menslikheid en geleerdheid, wat nie sou verkies om hierdie wiskundige te wees eerder as daardie tiran nie? Wanneer ons hulle lewenswyse en werksaamheid betrag, vind ons dat die één se verstand gevoed is deur die soeke na en die oorweging van teorieë, gelaaf deur die genoeë van sy skranderheid, wat die soetste spys van siele is, dié van die ander in moord en ondeug, gekwel deur vrees bedags en snags” (TD 5.64–5). Hierdie anekdote is een van die bronne vir die humanistegesegde dat digkuns 'n meer blywende monument is as een van steen. Kyk Mary Jaeger, ”Cicero and Archimedes Tomb", The Journal of Roman Studies, Band 92, (2002), pp. 51–52. Die insident word in gedagte geroep deur Wordsworth:

   Roep Archimedes uit sy geborge tombe
   Op die vlakte van verdwene Sirakuse,
   En gevoelvol sal die Wysgeer te kenne gee
   Hoe onseker, hoe opsigself ongegrond,
   Die Filosofie sal wees, waarvan die seggenskap berus
   By werktuie louter materieel;—hoe swak
   Daardie kunste, en hoë uitvindings, wanneer nie gesteun
   Deur deugsaamheid.—Hy, sugtend met peinsende verdriet,
   Te midde van sy kalme mymering, sou erken
   Dat die skamele voorreg hul nie beskore is
   Om hulself te red van ydele vergeetagtigheid! —William Wordsworth (1770–1850), The Excursion (Boek Agt: "The Parsonage", lyne 220-230)

6. Kyk Cicero, De Legibus, Boek 1: 25.
7. Peter Gay, The Enlightenment: The Rise of Modern Paganism (New York: W. W. Norton & Company, [1966] 1995), pp. 107–108.