Gereformeerde kerk Frankfort

Die Gereformeerde kerk Frankfort is ’n gemeente in die GKSA se Klassis Oos-Vrystaat. Met ’n sieletal van 348 einde 2014 was dit toe die grootste gemeente in dié klassis. Twee jaar later, einde 2016, het die sieletal toegeneem tot 349. In die eeufeesjaar van die GKSA (1959), toe die klassis bekendgestaan het as Ladybrand, het Frankfort ’n sieletal van 465 gehad, destyds ook die meeste van die gemeentes in die Oos-Vrystaat. Soos die naam aandui, is die gemeente se middelpunt op die dorp Frankfort.

Gereformeerde kerk Frankfort
Sluit in	Cornelia Frankfort Roadside Tweeling Villiers
Klassis	Oos-Vrystaat
Huidige predikant(e)	O.J. (Ockie) Struwig
Belydende lidmate	253
Dooplidmate	96
Adres	Viljoenstraat 25 Frankfort
Geskiedenis
Stigtingsdatum	1911 (Kerk onder die Kruis) 1913 (aangesluit by GKSA)
Afgestig van	Oorspronklike gemeente
Eerste predikant	J.H. Boneschans (1917–'19)

Die eerste Gereformeerde kerk Frankfort, in gebruik van 1913 tot 1963. Die argitek was William Henry Ford. Mev. Anna Aucamp se ouers se getuienis oor hoekom hulle by die Gereformeerde Kerke onder die Kruis aangesluit het, is onder die hoeksteen ingemessel.

Ds. Jan Hendrik Boneschans, Frankfort-kombinasie se leraar van 1917 tot 1919.

Ds. C.W.M. du Toit, leraar van 1920 tot 1925. Sy vader was ds. S.J. du Toit en sy halfbroer Totius. Ds. C.M.W. du Toit was lid van die volksraad van 1929 tot 1943.

Ds. Jan Viljoen Coetzee, die leraar van 1925 tot 1930.

Ds. H.B. van der Walt as student in 1961. Hy was die leraar alhier van 1971 tot 1980.

Ds. Dirk Postma, leraar van 1996 tot 1999, sy laaste gemeente. Hy is in 2004 oorlede.

Agtergrond

Uit die Gereformeerde Kerke onder die Kruis op Ceres en Clanwilliam, wat in 1902 ontstaan het weens die ontevredenheid van NG lidmate met hul kerk, het 'n aantal lidmate verhuis na die distrik Hoopstad. Op hulle versoek het ds. S.J. du Toit hulle daar kom besoek en dienste gehou. Hierdie dienste is ook bygewoon deur lidmate van die NG Kerk. As gevolg hiervan het die predikant van die NG gemeente Hoopstad, ds. T.C. Dönges, ds. Du Toit aangekla by die waarnemende moderator van die Vrystaatse Kerk, sodat die geval deur die Sinode behandel is en ds. Du Toit se optrede veroordeel en die gemeentes van die Vrystaat teen hom gewaarsku is.

Hierdie optrede van die Sinode het presies die teenoorgestelde uitwerking gehad as wat blykbaar die bedoeling daarmee was, want 'n dankadres is onderteken deur meer as 200 lidmate van die gemeentes Fouriesburg, Lindley, Heilbron, Frankfort en Hoopstad, waarin duidelik verklaar word dat hulle die Here dank vir die optrede van ds. Du Toit en hom uitnooi om by hulle te kom kerk hou. In 1911 is nog twee Kerke onder die Kruis gestig, en wel op Lindley en Frankfort. Nog voor Lindley gestig is, het ds. Du Toit reeds 'n paar keer binne die grense van die NG kerk in hierdie omgewing opgetree.

Stigting van die Kerk onder die Kruis

Die tweede Gereformeerde kerk op Frankfort is in 1963 ingewy, maar het in 1986 afgebrand.

Ds. Ockie Struwig, die gemeente se predikant sedert 2014.

Net soos op Lindley, was ds. Du Toit ook voor die stigting van die gemeente onder die Kruis op Frankfort. Daar was ook persone wat in die rigting van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis gedink het. Deur die Engelse Oorlog is sake hier ook nog meer vertroebel en was daar spanning tussen twee groepe, naamlik tussen die "bittereinders" wat in die oorlog tot die einde geveg het, en die "hendsoppers", wat liefs gesien het dat die oorlog nooit begin is nie. Reeds op 28 Februarie en 1 Maart 1906 het ds. Du Toit op die plaas van R.J. van Rensburg dienste gehou. Die kerkraad het hiervan geweet maar niks gedoen nie omdat hulle onder die indruk was dat ds. Du Toit bedank het as predikant van die NG Kerk en dat hulle dus niks aan die saak kon doen nie. Twee maande later was ds. Du Toit weer daar en het vir ongeveer 200 mense kerk gehou, en aan die kerkraad is berig dat hulle sekere sake in orde moes bring, anders sou hierdie mense 'n aparte gemeente daar stig. Veral twee manne was daarin gemoeid. Een se saak het reggekom, maar met die ander een, sekere G. Muller, kon sake nie in orde kom nie omdat hy verklaar het dat hy nie uit wraaksug die wapens teen die boere opgeneem het nie maar om sy eiendom te beskerm; daarom is hy vals beskuldig.

Benewens hierdie woelinge was daar ook nog ander wat ontevrede was met die gang van sake in die NG Kerk. Juis in dié tyd het daar 'n aantal gesinne, lidmate van die Kruis-gemeente van Strydenburg, die distrik binnegetrek. Ds. Du Toit het hulle kom besoek en ook Woord en Sakramente aan hulle bedien, waaraan ook lidmate van die NG Kerk deelgeneem het. Nog 'n rede waarom dit uiteindelik tot aparte kerkstigting gekom het, was die eienaardige optrede van die kerkraad teenoor 'n sekere broeder C.M. de Beer, wat as gevolg hiervan vervreemd geraak het van die Kerk en later die leiding geneem het om 'n Gereformeerde Kerk onder die Kruis te stig.

So het daar op 13 Februarie 1911 'n aantal lidmate die Kerk bedank sonder dat die kerkraad enige pogings aangewend het om hulle tot ander insigte te bring. In die brief word die gronde vir hierdie stap aangedui, naamlik dat hulle nie die Kerk van die vaders verlaat nie, maar dat die NG Kerk nie meer die Kerk van die vaders is nie en nie meer die tekens van die ware kerk vertoon nie, maar meer dié van die valse kerk volgens die geloofsbelydenis. Op 23 Februarie 1911 het hulle op die plaas Weltevrede saamgekom en 'n gemeente gestig. Ds. Martinus Postma van Johannesburg, wat kort tevore nog aan Lindley berig het dat die predikante van die Gereformeerde Kerk hulle nie kon help nie, was nou gewillig om die kerkraadslede te kom bevestig. So het die laaste Gereformeerde Kerk onder die Kruis tot stand gekom.

Inlywing by die Gereformeerde Kerk

Hoewel die Gereformeerde Kerk onder die Kruis kort ná sy stigting in 1897 'n versoek tot die kuratore van die Teologiese Skool gerig het om die verhouding tussen dié Kerk en die Gereformeerde Kerk in SA te bepaal, en verder direk met die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie in verbinding getree het, was dit eers in 1910 dat die saak van die Kerke onder die Kruis die aandag van die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika geniet het. Op daardie Sinode het die brief gedien wat die eerste Algemene Vergadering van die Kerke onder die Kruis in Februarie 1910 aan die Gereformeerde Kerk gerig het. Die Sinode kon dus kennis maak met twee stukke van die Kruiskerke, naamlik die brief en 'n afskrif van die Kerkorde wat op daardie Algemene Vergadering aanvaar is.

Met hierdie twee stukke op die sinodale tafel kon die Sinode dus direk 'n duidelike beeld van die doel en strewe van die Kerkgroep verkry en dit ook in daardie lig bespreek. Blykens die notule van die vergadering is ná bespreking van die saak besluit om 'n kommissie te benoem ter kennismaking en om op die eersvolgende Sinode te rapporteer. Dit is hierdie kommissie wat vermeld is deur die kommissie vir bediening van die Kerke onder die Kruis op hulle Algemene Vergadering op Strydenburg in Desember 1911 en met wie onderhandel is insake die geestelike bearbeiding van hierdie Kerke. En volgens aanbeveling van hierdie Sinodale deputaatskap moes die Kerke onder die Kruis hulle intussen tog maar weer wend tot die kerkrade vir hulpdienste deur die predikante van die Gereformeerde Kerk. Hulle het egter nie net met die Kerkrade in verbinding getree nie, maar ook met die Algemene Vergaderings. En blykens die besluite wat op die Vergaderings geneem is, moes hulle hulp aanvra by die Kerkrade.

Die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk het van 6 tot 13 Maart 1913 op Steynsburg vergader, en op die vergadering sou die saak van eenwording van die twee Kerkgroepe behandel moes word. Op die Sinode was ook verteenwoordigers van die Kerke onder die Kruis. Hulle is deur die praeses verwelkom, waarop oudl. Liebenberg geantwoord en gesê het dat hulle geen besondere opdrag het nie, maar dat hulle gekom het om die deputaatskap wat deur die vorige Sinode benoem is, te ontmoet. Die ontmoeting het plaasgevind, en daarna het die deputaatskap sy rapport aan die Sinode voorgelê, waaruit die volgende blyk:

(1) Ná die eerste ontmoeting met die kommissie van Kerke onder die Kruis, het die deputate die predikante geadviseer om die gemeentes met die bediening van Woord en Sakramente te help.

(2) Ná die tweede ontmoeting was daar sprake van die inlywing van die Kerke by ons kerkverband, en die eerw. Sinode dra reeds kennis van die inlywing van die gemeentes Lindley en Frankfort by ons Kerk; terwyl by 'n derde ontmoeting met gemelde kommissie gedurende hierdie sitting dit geblyk het dat daar in hierdie verband nog 'n paar kleinere besware is, en

(3) ten opsigte van hierdie laaste adviseer u kommissie nou: (a) dat by eventuele inlywing in ons kerkverband die gemeentes onder die Kruis hulle moet voeg by die respektiewe Algemene Vergaderinge, en (b) dat tot die eersvolgende sittinge van die Algemene Vergaderinge ons predikante, indien daartoe versoek, hierdie gemeentes nog sal bedien met toestemming van die respektiewe kerkrade. Die Sinode het hierdie rapport behandel en dit met dank aan die kommissie goedgekeur. Daarmee was die weg vir verdere onderhandeling met die oog op inlywing by die kerkverband van die Gereformeerde Kerk dus oopgemaak. Hierna is die verdere onderhandelinge deur die afsonderlike Algemene Vergaderinge gevoer.

Kerkbou

Die derde kerkgebou.

In dieselfde jaar waarin die twee jaar oue gemeente in die Gereformeerde Kerkverband opgeneem is (1913), het die gemeente ’n eie kerkgebou teen ’n koste van £2 770 laat oprig. Die argitek, William Henry Ford, was vir 12 NG kerke verantwoordelik, onder meer dié van die NG gemeente Frankfort die jaar vantevore. H. van Jaarsveld was die bouaannemer en ds. H.P.J. Pasch het die hoeksteen op 6 Desember 1912 gelê. Hy was destyds die gemeente konsulent. Blykbaar is dié kerk opgerig uit die bouval van die NG kerk wat in die Tweede Vryheidsoorlog afgebrand is.

Tweede kerkgebou

Die tweede kerkgebou is in 1963 opgerig. Dit het gestaan op ’n ander perseel as die oue en is gebou teen ’n koste van R50 000. Die argitek was B. De W Hartman en die bouaannemer J.B. Wolmarans. Muller Orrelbouers was verantwoordelik vir die orrel. Nadat ds. B.J. Lombard die hoeksteen gelê het, is die gebou op 16 Junie 1963 in gebruik geneem, maar ’n brand het dit in 1989 in puin gelê.

Derde kerkgebou

Hierna het die gemeente besluit om self ’n nuwe kerkgebou op te rig. Onder ds. J.P.L. van der Walt, Willem Smit van Human en Rosseau Ingenieurs en Johannes Linde se leiding en met die gemeente se samewerking is ’n kerk van 980 vierkante meter gebou. ’n Verdieping van 160 vierkante meter bevat vier katkisasielokale wat op ’n balkon uitloop, bo-op die konsistorie, kerkkantoor en spreekkantoor. Die nuwe gebou het R472 920 gekos, plus R95 000 vir die nuwe orrel in die Barok-styl met ’n Noord-Duitse klank en 14 onafhanklike registers. Dis gebou deur Fehrle en Roeleveld.

Die eerste kerk se hoeksteen, gelê deur ds. Hendrikus Pasch op 6 Desember 1912.

Predikante

1. Boneschans, Jan Hendrik, 1917 – 1919 (in kombinasie)
2. Du Toit, Charl Wynand Markelbach, 1920 – 1925,
3. Coetzee, Jan Viljoen, Piet Retief, 1925 – 1930
4. Booysen, James John Herman, 1931 – 1950
5. Lombard, ds. Barend Jacobs, 1952 – 1966
6. Mulder, Arnoldus Henderikus, 1967 – 1969
7. Van der Walt, Hendrik Bernardus, 1971 – 1980
8. Janse van Rensburg, dr. Johan Jacob, 1981 – 1983
9. Van der Walt, Johannes Petrus Lodewikus, 1983 – 1989
10. Cloete, Jacobus Johannes, 1989 – 1995
11. Postma, Dirk, 1996 – 1999 (aanvaar sy emeritaat)
12. Botha, Willem Jacobus, 2000 – 2008
13. Kruger, Leon, 2009 – 2011
14. Stoker, dr. Hendrik Gerhardus, 2011 – 2012; 2012 – hede (ook professor Teologiese Skool Potchefstroom)
15. Struwig, Ockert Jacobus, 2013 – hede

Bronne

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Jooste, prof. dr. J.P. 1959. Die Geskiedenis van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika 1859-1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro van die Gereformeerde Kerk.
• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (en) Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk.
• (af) Schalekamp, ds. M.E. (voorsitter: redaksiekommissie). 2001. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2002. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1958. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, ds. Willem (red.). 2013. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2014. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Sien ook

• NG gemeente Frankfort
• Gereformeerde Kerke onder die Kruis