Daniël du Plessis

Daniël Hendrik Celliers (Danie) du Plessis (Kleinfontein, deel van die familieplaas Springfontein, distrik Colesberg, Kaapkolonie, 12 Maart 1898 – Johannesburg, Suid-Afrika, 13 Julie 1981) was hoofbestuurder van die Suid-Afrikaanse Spoorweë.

Daniël H.C. du Plessis in 1918 ten tyde van die stigting van die Afrikaner-Broederbond, in wie se eerste uitvoerende raad hy gedien het.

Herkoms en opleiding

Du Plessis se vader, I.D. du Plessis, was 'n seun van Izak David du Plessis en Hester Venter, medestigters van die Gereformeerde kerk Colesberg.

Du Plessis was die tweede van drie seuns van Izak David du Plessis en sy tweede vrou, Hester Cornelia Cecilia Lessing. Sy oupa, ook I.D. du Plessis en ouma, Hester Venter was stigters van die Gereformeerde kerk Colesberg. Aanvanklik het sy moeder se suster hom onderrig. Toe die gesin in 1907 vanweë ernstige droogte na Parys verhuis waar sy vader eers slagter en daarnaa skoenmaker was, het Du Plessis daar skoolgegaan en smiddae ná skool help vleis aflewer. Vanweë finansiële probleme het die gesin in 1912 na Germiston aan die Oos-Rand verhuis waar Du Plessis se vader as arbeider by die Spoorweë werk gekry het.

Met die geldelike hulp van familie het Du Plessis op Parys bly skoolgaan en einde 1912 in die Junior Sertifikaateksamen geslaag. Van sy skoolmaats was onder andere die latere speaker H.J. Klopper, regter Clemens Brink en die spoorwegkommissaris dr. C.V. von Abo. Deur privaat studie het hy aan die St. John College in Berea, Johannesburg, onderrig in Afrikaans en geskiedenis ontvang en die Taalbondeksamen afgelê en ook 'n diploma in die Nederlandse letterkunde verwerf. Hy het nooit die Matrieksertifikaat verwerf nie omdat hy een vak kortgekom het en met sy druk werkprogram dit nooit kon bybring nie.

Loopbaan

Danie du Plessis later in sy lewe.

Ná sy skoolopleiding het Du Plessis twee jaar lank as kantoorklerk by die prokureurs M.H. Keet en daarna P. Lion-Cachet in Germiston gewerk en kon sy gesin toe finansieel bystaan. Op 10 Junie 1915 het hy as bode in die telegraafkantoor van die Spoorweë begin werk. Daarna het hy agtereenvolgens in die kantoor van die assistent-hoofbestuurder en die hoofbestuurder gewerk, waar hy vertaalwerk moes doen. Die kommer het voortdurend by hom bestaan dat Afrikaans slegs ’n vertaaltaal in spoorwegsake sou word. In 1931 het hy kontroleur van Transportmededinging in Johannesburg geword; dus was hy die skakelpersoon tussen die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens (SAS en H) en die Sentrale Padvervoerraad. In 1934 is hy aangestel as privaat sekretaris van die minister van spoorweë en hawens en sekretaris van die Spoorweg- en Haweraad, en het dié ampte tot 1937 beklee toe hy superintendent (parlementêr) geword het.

Twee jaar later is hy as afdelingsbestuurder na Bloemfontein en is vier jaar later in 'n soortgelyke hoedanigheid in Johannesburg aangestel. Hy is in 1945 op hoofkantoor as hoof van die afdeling Hawens, Skeepvaart en Ontwikkeling aangestel en het in Februarie 1949 hoof van die personeelafdeling geword. Die jaar daarna is hy bevorder tot adjunk-hoofbestuurder en in 1952 het hy W.H.L. Heckroodt as hoofbestuurder opgevolg, 'n betrekking wat hy tot sy aftrede in Maart 1961 beklee het.

Tydens sy loopbaan het Du Plessis deel gehad aan verskeie komitees en kommissies. In 1934 was hy sekretaris van 'n internasionale kommissie wat 'n studie gemaak het van die SAS en H en wat 'n besoek aan Groot-Brittanje en Duitsland ingesluit het. Gedurende 1946 was hy leier van 'n spoorwegsending wat Noord- en Suid-Amerika en Europa besoek het om metodes van modernisering van spoorwegadministrasie te ondersoek. As lid van 'n koninklike kommissie is hy in 1947 aangestel om oor die bedryf van spoorweë in Australië verslag te doen. Departementele ad hoc-komitees waarin hy gedien het, was voorsitter van die komitee van ondersoek na padmotordienste van die spoorwegadministrasie in 1940-'41, en dié na toekomstige ontwikkeling van Buffelshawe, Oos-Londen; lid van die komitee wat hawe-ontwikkeling in Durban (1947-'48) en dié wat spoorwegontwikkeling in die noordelike voorstede van Johannesburg (1947-'49) moes ondersoek; voorsitter van die Spoorwegversoeningsraad en van die gesamentlike komitee van beheer van die Superannuasiefonds en adjunkvoorsitter van die Sentrale Siekefonds. Ná sy aftrede in 1961 het hy as voorsitter van die staat se kommissies van ondersoek na derdepartyversekering opgetree.

Leiersrol

As Afrikanerleier het Du Plessis in 1918 'n aandeel gehad in die totstandkoming van die Afrikaner-Broederbond (AB). Hy, Henning Klopper en H.W. van der Merwe het besluit om 'n organisasie te stig wat in die belang van die Afrikaner sou optree. Ná verskeie samesprekings is die AB op 5 Junie 1918 aan huis van Du Plessis gestig. Hy was die eerste sekretaris, 'n amp wat hy anderhalfjaar beklee het, lid van die uitvoerende raad en ná 25 jaar een van die enigste drie stigterslede wat nog lid van die organisasie was. In die openbare lewe het Du Plessis opgetree as trustee van die Nasionale Parkeraad, die Poliomiëlitis-navorsingstigting en die Suid-Afrika Stigting, waarvan hy ook vise-president was; as direkteur van die Kleurlingontwikkelingskorporasie, Uniewinkels, die Witwatersrandse Streekraad, Ou Mutual, die Suid-Afrikaanse Buitelandse Handelsorganisasie (Safto) en Afrikander Proprietary Mines Ltd; en as lewenslid van die Suid-Afrikaanse Publisiteitsvereniging.

Hoewel hy uit huis uit lidmaat van die Gereformeerde Kerk was, het hy later oorgegaan na die Nederduitse Gereformeerde Kerk en was hy leierouderling in die NG gemeente Aasvoëlkop. In 2017 was sy seun Dawid steeds lidmaat van dié gemeente.

Waardering

Dr. Dione Prinsloo skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V: "Opvallend van Du Plessis was sy kalme en simpatieke benadering van sake, sy nederigheid en wellewendheid, sy goeie organisatoriese ingesteldheid en gesonde oordeelsvermoë. Verder was hy lewenslustig en het graag aan sport deelgeneem."

Gesinslewe

Du Plessis is in 1928 getroud met Susanna Seugnette du Toit van Hopetown wat presidente van die Spoorwegvrouevereniging, voorsitster van die Vrou-en-Moederbeweging van die Spoorweë in Johannesburg en bestuurslid van die ATKV was. Drie seuns en 'n dogter is uit die huwelik gebore. Du Plessis se oom was ds. Louw du Plessis, in lewe predikant van onder meer die Gereformeerde kerk Colesberg (1880–'96).

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.