Afrikaner-Broederbond

Die Afrikaner-Broederbond (AB) was tussen 1918^[1] en 1994 ’n geheime, eksklusief wit en manlike Protestantse kultuurorganisasie in Suid-Afrika. Die oogmerke was om vooruitstrewende eensgesindheid onder Afrikaners te skep en Afrikanertradisies en die Afrikanerkultuur op alle lewensterreine te bevorder. Die organisasie is in 1918 deur H.J. Klopper, H.W. van der Merwe, D.H.C. du Plessis en ds. J.F. Naudé, vader van ds. Beyers Naudé.^[2] gestig. Die organisasie het tot 1920 as Jong Zuid Afrika bekend gestaan, waarna dit amptelik na die Afrikaner Broederbond hernoem is.^[3]

Hierdie artikel handel oor die Afrikaner Broederbond. Vir sy latere inkarnasie, sien Afrikanerbond (vereniging). Vir die politieke party wat in 1881 deur S.J. du Toit gestig is, sien Afrikanerbond (party).

Die leiers van die Afrikaner Broederbond in 1918: Agter (vanaf links tot regs): Daniel H.C. du Plessis, J. Combrink, H. le R. Jooste.
Voor: L.J. Erasmus, Henning J. Klopper, ds. William Nicol, J. E. Reeler

Ds. J.F. Naudé het die Bond help stig.

Prof. Wicus du Plessis, voorsitter van 1930 (toe hy sowat 33 jaar oud was) tot 1932.

Prof. Joon van Rooy, voorsitter van 1932 tot 1938.

Prof. H.B. Thom, voorsitter van 1952 tot 1960.

Dr. Piet Meyer, voorsitter van 1960 tot 1970.

Die Broederbond was lank ’n politieke twisappel nadat genl. J.B.M. Hertzog dit in die jare dertig as eerste minister aangeval het en die volgende eerste minister, genl. J.C. Smuts, dit in die jare veertig gedoen het. In Desember 1944 is staatsamptenare verbied om lid te wees en die verbod het bly staan tot na die Nasionale Party in 1948 die bewind oorgeneem het.^[4]

Gedurende die apartheidsjare was meeste regeringsministers, asook invloedryke kerkleiers, akademici, professionele, militêre en polisiebeamptes lede van die vereniging. Dit was gereeld aangetyg en altyd ontken dat die belangrike besluite van die Suid-Afrikaanse staat deur die toe baie geheimsinnige Broederbond gemaak is. In Julie 1968 het appèlregter D.H. Botha in opdrag van die regering die sake van die Broederbond (saam met ander geheime organisasies) ondersoek. Hy het die Broederbond van alle blaam onthef.^[4]

In 1979 het die boek Broederbond: The Super-Afrikaners, deur Ivor Wilkins en Hans Strydom, groot opslae gemaak omdat dit nie net ’n exposé van die Broederbond was nie, maar ook ’n bylaag van 139 bladsye gehad het waarin die naam, beroep en ander inligting van elke lid van die Broederbond verskyn het.

Leiers

Die voorsitters van die Broederbond was:^[3]

Naam	Titel	Van	Tot
Klopper, HJ		1918	1924
Nicol, W	Ds.	1924	1925
Greybe, JH		1925	1928
Potgieter, JW		1928	1930
du Plessis, LJ	Prof.	1930	1932
van Rooy, JC	Prof.	1932	1938
Diederichs, N	Dr.	1938	1942
van Rooy, JC	Prof.	1942	1952
Thom, HB	Prof.	1952	1960
Meyer, PJ	Dr.	1960	1972
Treurnicht, AP	Dr.	1972	1974
Viljoen, G	Prof.	1974	1980
Boshoff, CWH[5]	Prof.	1980	1983
de Lange, JP[5]	Prof.	1983	1993
de Beer, TL[6]		1993	1994

Verwysings

1. "Jong Suid Afrika – gestig in Junie 1918" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 April 2009. Besoek op 14 Julie 2010.
2. "Mormonen voor vrede en gerechtigheid – Robert Poort – April 2006" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2012.
3. Wilkins, Ivor; Strydom, Hans (1980), The Super-Afrikaners. Inside the Afrikaner Broederbond (Paperback ed.), Braamfontein, Johannesburg: Jonathan Ball
4. Ensiklopedie van die Wêreld. 1971. Broederbond.
5. van Wyk, AH. "Die rol van die verligtes in die Nasionale Party in die politieke ontmagtiging van die Afrikaner, 1966–1994 (Afrikaans)" (pdf). University of Pretoria. Besoek op 2007-06-09.
6. "Die Nuwe Afrikaner-Broederbond" (^{[dooie skakel]} – ^{Scholar search}), Beeld: 13, 30 November 1993, archived from the original on 27 September 2007, https://web.archive.org/web/20070927224047/http://152.111.1.251/argief/berigte/beeld/1993/11/30/13/4.html, besoek op 14 Julie 2010