From Wikipedia, the free encyclopedia
Karel die Grote (Latyn: Carolus Magnus of Karolus Magnus, Duits: Karl der Große, Engels en Frans: Charlemagne) (742 of 747 – 28 Januarie 814) was die Koning van die Franke van 768 tot met sy dood in 814. Hy het Italië oorwin en die Yster Kroon van Lombardye in 774 aangeneem. Op 'n besoek aan Rome in 800 is hy deur Pous Leo III op Kersdag tot keiser gekroon waarmee die herlewing van die Romeinse ryk tradisie in die Weste ingelui is in die vorm van die Heilige Romeinse Ryk. Deur sy buitelandse oorwinnings en interne hervormings het Karel die Grote bygedra tot die herdefinisie van Wes-Europa en die Middeleeue. Sy heerskappy word ook geassosieer met die Karolingiese Renaissance, 'n herlewing van kuns en onderwys in die Weste.
| Karel die Grote | |
|---|---|
| Rex Francorum (Koning van die Franke) Rex Longobardorum (Koning van die Lombarde) Imperator Romanorum (Keiser van die Romeine) | |
 'n Portret van Karel die Grote deur Albrecht Dürer wat verskeie eeue na sy dood geskilder is. | |
| Regeer | 768–814 |
| Gebore | 2 April 742; Luik |
| Oorlede | 28 Januarie 814; Aken |
| Kroning | Noyon, 9 Oktober 768 Pavia, 10 Julie 774 Rome, 25 Desember 800 |
| Voorganger | Pepyn die Korte |
| Opvolger | Lodewyk die Vrome |
| Vader | Pepyn die Korte |
| Moeder | Bertrada van Laon |
| Begrawe | Katedraal van Aken |
Karel die Grote was die seun van Pepyn die Korte en sy vrou Bertrada van Laon. Sy oorspronklike naam in Oud-Frankies is nooit gedokumenteer nie, maar vroeë voorbeelde van sy naam in Latyn lees "Carolos" of "Karol's". Hy het sy vader opgevolg en saam met sy broer Karloman regeer tot laasgenoemde se dood in 771. Karel die Grote het sy vader se beleid teenoor die pousdom voortgesit en het die beskermer van die pousdom geword, die Longobarde se mag in Italië opgehef, en oorlog gevoer met die Sarasene, wat sy ryk uit Spanje lastig geval het. Tydens een van die veldtogte het hy een van die ergste nederlae van sy lewe by Roncesvalles deurgemaak (778). Hy het ook veldtogte teen die bevolkings oos van sy ryk gevoer, veral die Sakse, en hulle na 'n uitgerekte oorlog aan sy heerskappy onderwerp. Deur hulle na Christendom te bekeer het hy hulle in sy ryk geïntegreer en dus die weg gebaan vir die latere Ottoniaanse Dinastie.
Vandag word Karel die Grote as die vader van beide Frankryk en Duitsland gesien, en soms ook as die Vader van Europa. Hy was die eerste heerser van 'n Wes-Europese keiserryk sedert die val van die Romeinse Ryk.[1]
Teen die 6de eeu is die Franke gekersten en het die Frankiese Ryk onder die heerskappy van die Merovinge die magtigste van die koninkryke wat die Wes-Romeinse Ryk opgevolg het, geword. Na die Slag van Tertry het die Merovinge egter getaan tot 'n staat van magteloosheid wat daartoe gelei het dat hulle rois fainéants (konings wat niks doen nie) genoem is. So te sê alle regeringsmag van enige belang is uitgevoer deur hulle hoofoffisier, die major domus.
In 687 het Pepyn van Herstal, major domus van die paleis van Austrasia, die onenigheid tussen die verskillende konings en hulle majors beëindig met sy oorwinning by Tertry en vir alle praktiese doeleindes die alleenregeerder van die hele Frankiese koninkryk geword. Pepyn self was die kleinseun van twee van die belangrikste figure van die Austrasiese Koningryk, Sint Arnulf van Metz en Pepyn van Londen.
Pepyn die Middel is uiteindelik opgevolg deur die onegte seun van Karel, later bekend as Karel Martel (die Hammer). Na 737, het Karel die Franke regeer sonder 'n koning op die troon maar het vermy om homself koning te noem. Karel is opgevolg deur sy seuns Karloman en Pepyn die Korte, die vader van Karel die Grote. Om separatisme in die uitstreke van die ryk in toom te hou, het die broers Childerik III, die laaste van die Merovinge konings, op die troon geplaas.
Nadat Karloman uit sy pos bedank het, het Pepyn Childeric III met Pous Sagarias se goedkeuring afgeset. In 751 is Pepyn tot koning verkies en gekroon as Koning van die Franke en in in 754 het Pous Stefanus II hom en sy jong seuns weer geseën. Hulle was nou die erfgename van die groot ryk wat die meeste van westelike en sentraal Europa ingesluit het. Die Merovinge dinastie is hiermee vervang deur die Karolingiese dinastie, genoem na Pepyn se vader Karel Martel en die dinastie se belangrikste lid, Karel die Grote.
Onder die nuwe dinastie het die Frankiese koninkryk uitgebrei om 'n gebied in te sluit wat meeste van Wes-Europa ingesluit het. Die verdeling van die koninkryk het Frankryk en Duitsland gevorm;[2] en die godsdienstige, politieke, en kunsevolusie met oorsprong van 'n sentraal-geposisioneerde Francia het 'n definieerende indruk op die hele Wes-Europa gelaat.
Reeds lank voor Karel se tyd het die Germane baie van hul Romeinse bure se gebruike en selfs van hul taal oorgeneem. Talle woorde in Afrikaans wat oënskynlik Germaans is, maar tog uit Latyn kom, herinner nie net aan die Romeinse (Latynse) oorsprong van die woorde nie, maar ook aan die feit dat die voorwerpe wat dit beskryf van die Romeine oorgeneem is, bv. kalk en teel, muur en venster, mark en skool.
Karel se hof in Aken het die middelpunt geword van die verspreiding van die kultuurgoed van die Romeinse Ryk in die Germaanse gebied. Die Paltskapel (palts is afgelei van die Latynse woord palatium, paleis) wat Karel in 805 laat bou het, bestaan nog. Nie slegs die styl dui op voorbeelde uit Ravenna nie, maar ook die pilare en mosaïeke is heelsteens uit Opper-Italië ingevoer.
In Aken het Karel 'n hoofse akademie opgerig, waarin die vooraanstaande geleerdes van sy tyd aangestel is, onder andere die Engelse geleerde Alcuïnus. Die digkuns, redenaarskuns, teologie, sterrekunde, geskiedskrywing en staatkunde het besondere aandag geniet. Hoewel Karel nog die Frankiese dialek gepraat het en die ou Germaanse heldeliedere laat versamel het (wat deur sy vrome opvolgers vernietig is), het hy geglo dat 'n hoogstaande kultuur gepaard moes gaan met ʼn Latynse opvoeding. Daarom het hy self Latyn geleer en die werke van die ou Latynse skrywers laat oorskrywe.
Die werke wat vandag nog bestaan, is grotendeels uit die tyd van Karel die Grote. Ons huidige skrif is afgelei van die skryfskrif wat aan Karel se hof ontwikkel is. Karel self het die skryfkuns moeilik gevind – maar daarvoor kon hy monnike inspan.
Daar word gemeen dat Karel die Grote op 2 April 742 in Herstal naby Luik, in België gebore is. Hy het in sy vader se villa in Jupille gaan woon toe hy omtrent sewe was.
Daar bestaan 'n mate van onsekerheid oor beide sy geboortedatum en -plek en ander datums wat voorgestel word is 1 April 747 en 1 April 748. Baie geskiedskrywers gee sy geboorteplek aan as Jupille en ander stede wat al voorgestel is sluit Prüm, Düren, en Aken in.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
