Frankies is 'n versamelnaam vir die Wes-Germaanse tale en Frankiese dialekte, wat hulle historiese oorsprong in die ooste van die Frankiese Ryk het:
- Die Nederfrankiese taal met Nederlands, Afrikaans en hulle dialekte;
- Die tale en dialekte van die Wesmiddelduitse taal;
- Die Hoogduitse dialekte in die oorgangsgebied van die Middelduitse tot Opperduitse taalgebied.
Taalkundiges verskil oor die vraag of daar werklik sprake van 'n Frankiese taalfamilie kan wees, aangesien daar nog geen bewyse gelewer word dat die huidige Frankiese tale en dialekte taalhistories uit een gemeenskaplike Frankiese oorsprongstaal ontwikkel het. (Sien ook: Franke)
Die Franke se herkoms is tans - net soos dié van baie ander vroeë Germaanse stamme - nie duidelik nie.[1] Hulle het eers in die laat 5de eeu 'n soort nasionale eenheid begin vorm.
Voor hulle verowering van die Romeinse Gallië was die Frankiese stamgebied heel waarskynlik tussen die Middel- en Nederrynse gebiede tussen die huidige Duitse stede Keulen en Xanten geleë en het moontlik tot die ooste van die huidige Nederland tussen die Ryn en Ysselrivier gestrek.[2] Die Ryn- en Meusemondings het óf tot die Frankiese óf tot die Friese magsgebied behoort. Die Wes-Nederfranke het hulle reeds sedert die 4de eeu in die huidige Suid-Nederland en België gevestig.[3]
Die Frankiese tale het hulle oorsprong in die Salies-Frankiese dialekte van die vroeë Middeleeue. Die Saliërs word as die Frankiese kernstam beskou waaruit later 'n aantal Frankiese deelstamme ontwikkel het soos byvoorbeeld die Ripuariërs in die gebied van Keulen en die Lotaringers in Noordoos-Frankryk.[4]
Oudfrankiese elemente is veral in die Neder- en Middelfrankiese (Ripuaries, Moeselfrankies) dialekte bewaar. Die verder suidwaarts geleë Rynfrankiese en Opperduits-Frankiese taalgebiede met Suid- en Oosfrankies toon sterk Alemanniese en - in die geval van Oosfrankies - Beierse invloede. Hulle toon nou ook meer ooreenkomste met hul naburige Suid-Duitse dialekte as met die Middel- en Nederrynse idiome en word tans by die Opperduitse dialekte gereken.
Moontlik was hierdie gebiede reeds voor die Frankiese verowering en kolonisasie deur 'n groter groepe Alemanniese en Beierse setlaars bewoon wat uiteindelik nie verdryf is nie, maar met die Franke vermeng het.
Die grote uitbreiding van die Frankiese taalgebied toon die belangrike rol wat Frankiese dialekte by die vorming van 'n gemeenskaplike Duitse en Nederlandse verkeerstaal gespeel het. Onder die Frankiese heerskappy die Middeleeuse Duitse staatswese begin ontwikkel, terwyl die kanselarye geleidelik hul eie taalvorme ontwikkel het. Daarnaas het oorgangsdialekte gevorm wat onderlinge kommunikasie tussen die bewoners van die verskillende stamgebiede eers moontlik gemaak het.
In die Oosfrankiese of Duitse Ryk het die Franke ook die taalkundige en politieke hoeksteen vir die vereniging van die verskillende stamme tot die latere Duitse volk gelê. Die ander stamme in die Ryk, waaronder Nedersakse, Beiers, Alemanne, Hesse en Thuringers, het hulle oorspronklike tale grotendeels kwytgeraak en strukturele elemente uit die Frankiese taal oorgeneem, maar ook self groot invloed op die taal uitgeoefen.
Met die ontwikkeling van 'n aantal mengdialekte het Frankies sy eenheid verloor, en met die Hoogduitse klankverskuiwing, wat vanaf die 6de eeu vanuit die suide in noordwaartse rigting beweeg het, het nuwe dialekgroepe met verskillende klankstelsels ontstaan. Die Frankiese tale was nou verdeel in Neder-, Middel- en selfs Opperduitse variante, alhoewel die woordeskat deur hierdie verandering nie aangetas is nie en hierdie verdeling niks oor die verwantskap tussen die verskillende dialekte sê nie. Middel- en Nederfrankies stem ten opsigte van hulle leksikale struktuur nog steeds grootliks ooreen.
In Nederland en Vlaandere kan verskillende kenmerke, waarin Nederlands vandag van Fries verskil, op die vroeë Frankiese invloed teruggevoer word.[4]
Frankies in die Nederduitse taalgebied
- Nederlands, soms ook Nederfrankies genoem (Nederland, België, Frankryk en Noordryn-Wesfalen)
- Hollandse dialekte (Nederland)
- Fries-Hollandse dialekte, mengdialekte van Wesfries en Nederlandse dialekte (Nederland)
- Suidgelders (Kleverlands; Nederland, Noordryn-Wesfalen)
- Pella Dutch (Iowa, VSA)
- Limburgs (Provinsie van Limburg, België; Provinsie van Limburg, Nederland; Noordryn-Wesfalen (in die omgewing van Düsseldorf en Duisburg))
- Brabants
- Oos-Vlaams
- Wes-Vlaams
- Zeeus
- Hollandse dialekte (Nederland)
- Afrikaans (Suid-Afrika, Namibië; immigrantetaal in Australië, Kanada, die VSA, Nieu-Seeland)
Frankies in die Wesmiddelduitse taalgebied
- Ripuaries, ook Ripuaries-Frankies genoem (Noordryn-Wesfalen, Rynland-Palts en België)
- Moeselfrankies (Noordryn-Wesfalen, Rynland-Palts en Saarland)
- Lëtzebuergesch, ook Luxemburgs genoem (Luxemburg, België en Frankryk)
- Lotaringies (Frankryk)
- Rynfrankies
- Palties
- Wespalties (Rynland-Palts en Saarland)
- Voorpalties (Rynland-Palts en Frankryk)
- Keurpalties (Baden-Württemberg)
- Palties
- Middelhessies
- Nordhessies (Hessen en Thuringen)
- Oosthessies
Frankies in die oorgangsgebied tussen Middel- en Opperduits
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
