Gjuhët tokariane
From Wikipedia, the free encyclopedia
Gjuhët tokariane (disa herë Tokhariane), e njohur gjithashtu si Arsi-Kuçi (Agnean-Kuchean ose Kuchean-Agnean), janë një degë e shuar e familjes gjuhësore indo-evropiane që flitet nga banorët e Tarim Basen, Tokarianët.[1] Ato janë të njohura nga dorëshkrimet që datojnë nga shekulli V deri në VIII pas Krishtit, të cilat u gjetën në qytete oaze në skajin verior të pellgut Tarim (tani pjesë e Xinjiang në Kinën veriperëndimore) dhe shkretëtirën Lop. Zbulimi i kësaj familje gjuhësore në fillim të shekullit të 20-të kundërshtonte idenë e mëparshme të përhapura të një ndarjeje lindje-perëndimore të familjes gjuhësore indo-evropiane në izoglosin centum-satem, dhe nxiti studimin e gjallëruar të familjes. Identifikimi i gabuar i autorëve me njerëzit Tokharoi të Bactria antike (Tokharistan), autorët e hershëm i quajtën këto gjuhë "Tokare". Ky emërim ka mbetur, megjithëse emrat Agnean dhe Kuchean janë propozuar si një zëvendësim.[2]
Tokarianishtja (e njogur edhe si Agnean-Kuchean) | |
---|---|
Familje gjuhësore | Default
|
Dialektet |
|
Kodet gjuhësore | |
ISO 639-3 | – |
Linguist List | xto |
Glottolog | tokh1241 |
Dokumentet regjistrojnë dy gjuhë të lidhura ngushtë, të quajtur Tokarianishtja A (edhe Tokarianishtja Lindore, Agnean ose Turfanian) dhe Tokarianishtja B (Tokarianishtja Perëndimore ose Kuchean). Lënda e teksteve sugjeron që Tokarianishtja A ishte më arkaike dhe përdorej si gjuhë liturgjike Budiste, ndërsa Tokarianishtja B flitej më aktivisht në të gjithë zonën nga Turfan në lindje deri në Tumshuq në perëndim. Një grup fjalësh huazimi dhe emrash që gjenden në dokumentet e Prakrit nga pellgu i Lop Nor janë quajtur Tokarianishtja C (Kroränian). Një zbulim i pretenduar i dhjetë teksteve nga Tokarianishtja C të shkruara në shkrimin Kharoṣṭhī është diskredituar.[3]
Dorëshkrimet më të vjetra ekzistuese në Tokarianishten B datohen tani në shekullin V ose madje në fund të shekullit të 4 pas Krishtit, duke e bërë Tokarianishten një gjuhë të Antikitetit të Vonë bashkëkohore me Gotiken, Armenishten Klasike dhe Irlandishten Primitive.[4]
- Tokarianishtja A (Agnean ose Tokarianishtja Lindore; me origjinë ārśi) nga Qarašähär (Agni antik, Yanqi Kinez) dhe Turpan (Turfan antik dhe Xočo), dhe
- Tokarianishtja B (Kuchean ose Tokarianishtja Perëndimore) të Kucha dhe vendet nga Tokarianishtja A.