Gjuhët kentum dhe satem
From Wikipedia, the free encyclopedia
Gjuhët e familjes indo-evropiane klasifikohen ose si gjuhë kentum ose gjuhë satem sipas mënyrës se si janë zhvilluar bashkëtingëlloret velare (tinguj të tipit "K" dhe "G") të gjuhës së rindërtuar proto-indoevropiane (PIE). Një shembull i zhvillimeve të ndryshme është dhënë nga fjalët për "njëqind" që gjenden në gjuhët indo-evropiane të hershme të vërtetuara. Në gjuhët kentum, ato zakonisht fillojnë me një tingull /k/ (latinisht centum shqiptohej me nistoren /k/), por në gjuhët satem, ato shpesh fillojnë me /s/ (shembulli satem vjen nga gjuha avestane e shkrimit të shenjtë Zoroastrian).
Tabela më poshtë tregon rindërtimin tradicional të bashkëtingëlloreve velare të PIE, me tri seri, por sipas disa teorive më të fundit, në të vërtetë mund të ketë pasur vetëm dy seri ose tri seri me shqiptime të ndryshme nga ato të përshkruara tradicionalisht. Në gjuhët kentum, palatovelaret, që përfshinin bashkëtingëlloren nistore të rrënjës "njëqind", u shkrinë me velaret e thjeshta. Në gjuhët satem, ato mbetën të dallueshme dhe labiovelaret u shkrinë me velaret e thjeshta.[1]
*kʷ | *gʷ | *gʷʰ | labiovelare | Shkrirë në gjuhët satem | |
Shkrirë në gjuhët kentum | *k | *g | *gʰ | velaret e thjeshta | |
*ḱ | *ǵ | *ǵʰ | palatovelare | Asamiluar në gjuhët satem |
Ndarja kentum–satem formon një izoglosë në përshkrimet sinkronike të gjuhëve indo-evropiane. Nuk mendohet më se gjuha Proto-Indo-Evropiane u nda së pari në degët kentum dhe satem, nga të cilat do të kishin rrjedhur, përkatësisht, të gjitha gjuhët kentum dhe të gjitha gjuhët satem. Një ndarje e tillë bëhet veçanërisht e pamundur nga zbulimi se ndërsa grupi satem shtrihet përgjithësisht në lindje dhe grupi kentum në perëndim, dega më lindore e degëve të njohura të gjuhës IE, tokariane, është kentum.[2]