Kim (金, hoà-ha̍k hû-hō: Au, Latin gí-goân: aurum), iā kóng n̂g-kim (黃金), it-poaⁿ kóng kim-á, sī 1 chióng chin tiōng-iàu ê chu-goân, sī chiu-kî-pió lāi-té ê 1 chióng hoà-ha̍k goân-sò͘, goân-chú-hoan 79. Kim ham toā-hūn ê hoà-ha̍k-mi̍h bô chok-iōng, Kan-ta iâm-sò͘, hut-sò͘, ông-chúi (aqua regia), ham chheng-hoà-bu̍t (cyanide) ē kap kim khí hoán-èng; lēng-goā, tī chúi-gîn (mercury)--nih, kim mā ē iûⁿ--khì. Siau-sng (nitric acid) ē kā kim í-goā ê kim-sio̍k lóng iûⁿ--khì, tiāⁿ hông the̍h lâi chhì-giām ū kim ia̍h bô.

"Kim" ê kî-tha ì-sū chhiáⁿ khòaⁿ Kim (khu-pia̍t-ia̍h).
Quick Facts Ki-pún sèng-chit, Miâ, hû-hō ...
Kim,  79Au
Ki-pún sèng-chit
Miâ, hû-hō kim, Au
Gōa-hêng kim-sio̍k-khoán n̂g-sek
Kim tī chiu-kî-piáu lāi ê ūi-tì
Chúi-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Helium (hi-iú khì-thé)
Lithium (kiⁿ-kim-sio̍k)
Beryllium (kiⁿ-thó͘ kim-sio̍k)
Phêng-sò͘ (lūi-kim-sio̍k)
Thoàⁿ-sò͘ (to-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Chek-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Sng-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Hut-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Ne-óng (hi-iú khì-thé)
Natrium (kiⁿ-kim-sio̍k)
Magnesium (kiⁿ-thó͘ kim-sio̍k)
A-lú-mih (pîn-kim-sio̍k)
Ke-sò͘ (lūi-kim-sio̍k)
Lîn (to-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Liû-hông (to-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Iâm-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Argon (hi-iú khì-thé)
Kalium (kiⁿ-kim-sio̍k)
Khā-lú-siúm (kiⁿ-thó͘ kim-sio̍k)
Scandium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Titanium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Vanadium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Chromium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Manganese (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Thih (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Cobalt (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Nickel (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Tâng (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
A-iân (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Gallium (pîn-kim-sio̍k)
Germanium (lūi-kim-sio̍k)
Phi-sò͘ (lūi-kim-sio̍k)
Selenium (to-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Chhàu-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Krypton (hi-iú khì-thé)
Rubidium (kiⁿ-kim-sio̍k)
Strontium (kiⁿ-thó͘ kim-sio̍k)
Yttrium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Zirconium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Niobium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Molybdenum (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Technetium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Ruthenium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Rhodium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Palladium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Gîn (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Cadmium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Indium (pîn-kim-sio̍k)
Siah (pîn-kim-sio̍k)
Antimony (lūi-kim-sio̍k)
Tellurium (lūi-kim-sio̍k)
Ak-sò͘ (siang-goân-chú hui-kim-sio̍k)
Xenon (hi-iú khì-thé)
Caesium (kiⁿ-kim-sio̍k)
Barium (kiⁿ-thó͘ kim-sio̍k)
Lanthanum (lanthanum-hē)
Cerium (lanthanum-hē)
Praseodymium (lanthanum-hē)
Neodymium (lanthanum-hē)
Promethium (lanthanum-hē)
Samarium (lanthanum-hē)
Europium (lanthanum-hē)
Gadolinium (lanthanum-hē)
Terbium (lanthanum-hē)
Dysprosium (lanthanum-hē)
Holmium (lanthanum-hē)
Erbium (lanthanum-hē)
Thulium (lanthanum-hē)
Ytterbium (lanthanum-hē)
Lutetium (lanthanum-hē)
Hafnium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Tantalum (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Wolfram (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Rhenium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Osmium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Iridium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Pe̍h-kim (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Kim (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Chúi-gîn (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Thallium (pîn-kim-sio̍k)
Iân (pîn-kim-sio̍k)
Bismuth (pîn-kim-sio̍k)
Polonium (pîn-kim-sio̍k)
Astatine (lūi-kim-sio̍k)
Radon (hi-iú khì-thé)
Francium (kiⁿ-kim-sio̍k)
Radium (kiⁿ-thó͘ kim-sio̍k)
Actinium (actinium-hē)
Thorium (actinium-hē)
Protactinium (actinium-hē)
Uranium (actinium-hē)
Neptunium (actinium-hē)
Plutonium (actinium-hē)
Americium (actinium-hē)
Curium (actinium-hē)
Berkelium (actinium-hē)
Californium (actinium-hē)
Einsteinium (actinium-hē)
Fermium (actinium-hē)
Mendelevium (actinium-hē)
Nobelium (actinium-hē)
Lawrencium (actinium-hē)
Rutherfordium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Dubnium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Seaborgium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Bohrium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Hassium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Meitnerium (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Darmstadtium (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Roentgenium (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Copernicium (kòe-tō͘ kim-sio̍k)
Nihonium (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Flerovium (pîn-kim-sio̍k)
Moscovium (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Livermorium (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Tennessine (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Oganesson (hoà-ha̍k sèng-chit iáu boē hiáu)
Ag

Au

Rg
pe̍h-kimkimchúi-gîn
Goân-chú-hoan 79
Goân-chú-liōng (±) 196.966569(5)[1]
Goân-sò͘ lūi-pia̍t   kòe-tō͘ kim-sio̍k
Cho̍k, hun-khu 11 cho̍k, d khu
Chiu-kî tē 6 chiu-kî
Tiān-chú pâi-lia̍t [Xe] 4f14 5d10 6s1
per shell 2, 8, 18, 32, 18, 1
Bu̍t-lí sèng-chit
Siòng solid
Iûⁿ-tiám 1337.33 K (1064.18 °C, 1947.52 °F)
Hut-tiám 3243 K (2970 °C, 5378 °F)
Bi̍t-tō͘  (sek-un) 19.30 g·cm−3
17.31 g·cm−3
Iûⁿ-hoà-jia̍t 12.55 kJ·mol−1
Cheng-hoat-jia̍t 342 kJ·mol−1
Jia̍t-iông-liōng 25.418 J·mol−1·K−1
cheng-khì-ap
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
 T (K) 1646 1814 2021 2281 2620 3078
Goân-chú sèng-chit
Sng-hòa-sò͘ 5, 3, 2, 1, −1, −2, −3 (an amphoteric oxide)
Tiān-hū-tō͘ Pauling scale: 2.54
Tiān-lī-lêng 1st: 890.1 kJ·mol−1
2nd: 1980 kJ·mol−1
Goân-chú pòaⁿ-kèng empirical: 144 pm
Kiōng-kè pòaⁿ-kèng 136±6 pm
Van der Waals pòaⁿ-kèng 166 pm
Cha̍p-lio̍k
Chiⁿ-thé kò͘-chō face-centered cubic (fcc)
Face centered cubic crystal structure for kim
Siaⁿ-sok (sòe kùn-á) 2030 m·s−1 (at r.t.)
Jia̍t-phòng-tiòng 14.2 µm·m−1·K−1 (at 25 °C)
Jia̍t-thoân-tō-lu̍t 318 W·m−1·K−1
Tiān-chó͘-lu̍t 22.14 nΩ·m (at 20 °C)
Chû-sèng diamagnetic[2]
Kiông-tō͘ 120 MPa
Young hē-sò͘ 79 GPa
Shear hē-sò͘ 27 GPa
Bulk hē-sò͘ 180 GPa[3]
Poisson pí 0.4
Mohs ngē-tō͘ 2.5
Vickers ngē-tō͘ 188–216 MPa
Brinell ngē-tō͘ 188–245 MPa
CAS teng-kì pian-hō 7440-57-5
Le̍k-sú
Hō-miâ latin hō-miâ aurum, ì-sù sī chhut-ji̍t ê kng
Hoat-hiān Tiong-tang (chêng 6000 nî chìn-chêng)
Chòe ún-tēng ê tông-ūi-sò͘
Chú bûn-chiong: kim ê tông-ūi-sò͘
iso NA half-life DM DE (MeV) DP
195Au syn 186.10 d ε 0.227 195Pt
196Au syn 6.183 d ε 1.506 196Pt
β 0.686 196Hg
197Au 100% (α) 0.9545 193Ir
198Au syn 2.69517 d β 1.372 198Hg
199Au syn 3.169 d β 0.453 199Hg
Koat-hô͘ lāi ê pang-hoāi bô͘-sek (decay mode) lí-lūn-siōng ū khó-lêng m̄-koh si̍t-chè iá bô hoat-hiān
Close

Hō-miâ

Kim ê hû-hō Au sī tùi Latin-gí aurum hō--lâi, jī-goân sī Lô-má sîn-ōe lāi-bīn ê lú-sîn Aurora[4].

Le̍k-sú

Kim sī 7 khoán tùi kó͘-chá sî-tāi to̍h chai-iáⁿ ê kim-sio̍k chi it, Chêng 5000 nî chó-iū ê Ai-ki̍p bûn-bêng to̍h ū hoat-hiān, kim-á mā sī chió-sò͘ ū te̍k-sû sek-tī ê kim-sio̍k chi it, āu-bóe hông tòng chò sī chi̍t khoán châi-sán ê hêng-sek[4].

Chóng-sī kim-á sêng-pún koân jî-chhiá kiông-tō͘ kē, kòe-óng tī sán-gia̍p siōng ê lī-ēng iú-hān. Kàu tiān-chú sî-tāi, kim in-ūi khòng sng-hòa (oxidation) kap koân tó-tiān-sèng, piàn chò sī tiān-chú sán-phín ê tiōng-iàu châi-liāu[4].

Hêng-thé

N̂g-kim sī kim-sio̍k lāi-té tián-sèng (malleability) siāng hó ê chi̍t khoán; bí 1 kong-khek ê n̂g-kim ē-sái phah chò 1 kong-chhiò pêng-hong ê kim-po̍h. Sim-chì che kim-po̍h ē-tàng hong phah kah thàu-kng hia po̍h. In-ūi pòaⁿ thàu-kng ê kim-po̍h ē hoán-siā âng-gōa-kng, in sī chā âng-gōa-kng ki-sut (pí-lūn khòng-jia̍t) ê chi̍t chióng.

Lēng-gōa, kim-á ê bi̍t-tō͘ chin koân, bí 1 li̍p-hong kong-chhiò ū 19,300 kong-kin tāng.

Hòa-ha̍k

Kim-hún ē-tàng kap iâm-sò͘ tī 180 °C ūn-tō͘ hoán-èng cho͘-sêng AuCl3.[5] Mā kah chhàu-sò͘ tī 140 °C hoán-èng chhut chhàu-hòa-kim(III), koh chhām ak-sò͘ keng-kòe chin bān ê hoán-èng piàn ak-hòa-kim(I).

Tōa pō͘-hūn ê sng lóng bô hoat-tō͘ kap kim ū hoán-èng, kî-tiong Selen-sng ē-tàng tī jia̍t kap lông ê tiāu-kiāⁿ hā hoán-èng. Lēng-gōa, siau-sng kap iâm-sng chiàu pí-lē lām ê ông-chú mā ē-sài.

Lī-iōng

Thong sè-kài tùi sín chhut-sán ê kim-á siau-hùi tāi-khài 50% sio̍k chu-pó, 40% khai tī tâu-chu, lēng-gōa 10% ēng tī kang-gia̍p siōng.

Karat tī kim-á lâi kóng, sī piáu-sī n̂g-kim ê sûn-tō͘, sûn-kim sī 24 k, chiàm chi̍t pòaⁿ ê sûn-tō͘ tio̍h sī 12 k[4].

Chham-khó

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.