פֿיזיק (פון אלטגריכיש:(φυσική (ἐπιστήμη, פיזיקע (עפיסטעמע), וויסן פון נאטור[1]) איז די וויסנשאַפֿט וואס פארנעמט זיך מיט די נאטור באנעמונגען - מאטעריאל און קראפט. געוויינטלעך, ווערט זי באשריבן מיט מאטעמאטישעפארמולעס. דער ציל פון פיזיק איז אויפקלערן וויאזוי אביעקטן באוועגן זיך אין רוים און צייט און צו פארשטיין וויאזוי דער אוניווערס פירט זיך.
אויך קען פיזיק זיין דעפינירט ווי "דער אפטייל פון וויסן וואס איז שייך צום סדר פון נאטור, אדער, אין אנדער ווערטער, צום רעגולערן נאכאנאנד פון געשעענישן".[2]
אסטראנאמיע, די עלטסטע וויסנשאפט, איז א טייל פון פיזיק. אין דער פארגאנגענהייט איז פיזיק געווען א טייל פון נאטור-פילאסאפיע, צוזאמען מיט אנדערע פעלדער פון וויסנשאפט, ווי כעמיע און ביאלאגיע. בשעת דער וויסנשאפטלעכער רעוואלוציע אין דעם 17טן יארהונדערט זענען די דאזיגע פעלדער געווארן באזונדער, און יעדע איינע איז געווארן אן אייגענער דיסציפלין.
מאדערנע פיזיק פארבינדט אידעען וועגן די פיר געזעצן פון סימעטריע מיט קאנסערוואציע פון ענערגיע, אימפעט, לאדונג, און פאריטעט.
היסטאריע פון פיזיק
אוראלטע אסטראנאמיע
אסטראנאמיע איז די עלטסטע נאטור-וויסנשאפט. די שומערן און די אוראלטע עגיפטער האבן שטודירט די שטערן, מערסטנס כדי פאראויסזען געשעענישן און ווי א טייל פון זייער רעליגיע. די ערשטע בבלישע שטערן מאפעס האט מען געמאכט בערך אין יאר 1200 פאר דער רעכענונג. אז אסטראנאמישע געשעענישן זענען פעריאדיש האבן שוין די בבליים געוואוסט.[3] זייער פארשטאנד איז נישט געווען וויסנשאפטליש, אזוי ווי מען פארשטייט דאס היינט, אבער זייערע אבזערוואציעס האבן באאיינפלוסט שפעטערע אסטראנאמיע. פיל אסטראנאמיע שטאמט פון מעסאפאטאמיע, מלכות בבל, אוראלט עגיפטן און אוראלט גריכנלאנד. אסטראנאמען פון עגיפטן האבן געבויט מאנומענטן וואס האבן געוויזן ווי הימלישע קערפערס באוועגן זיך. די נעמען פון די שטערן־גרופעס אין דעם צפון האלבקיילעך שטאמען מערסטן פון גריכישע אסטראנאמען.
פיזיק אין דער מיטל־עלטערישער אייראפעאישער און איסלאמישער וועלט
קלאסישע פיזיק
פיזיק איז געווארן א באזונדערע וויסנשאפט ווען די פריער־מאדערנע אייראפעער האבן געניצט עקספערימענטאלישע און קוואנטיטאווע מעטאדן צו אנטפלעקן וואס מען רופט היינט די געזעצן פון פיזיק.[4] די הויפט אנטוויקלונגען אין דער דאזיגער תקופה שליסן איין טוישן דעם געאצענטרישן מאדעל פון דער זון-סיסטעם מיט דעם העליאצענטרישן קאפערניק מאדעל, די געזעצן פון דער באוועגונג פון פלאנעטארישע קערפערס וואס יאהאנעס קעפלער האט פעסטגעשטעלט צווישן 1609 און 1619, פיאנער-ארבעט אויף טעלעסקאפן און אבסערווירטע אסטראנאמיע דורך גאלילעא גאלילעאי אין די 16טער און 17טער יארהונדערטער, און אייזיק ניוטאנ׳ס אנטדעקונג און פאראייניקונג פון די געזעצן פון באוועגונג און אוניווערסאלע גראוויטאציע וואס טראגן היינט זיין נאמען.[5]
ניוטאן האט אויך אנטוויקלט דעם קאלקולוס,[lower-alpha 1] די מאטעמאטישע שטודיע פון ענדערונג, וואס האט פארזארגט נייע מאטעמאטישע מעטאדן צו לייזן פראבלעמען אין פיזיק.[6]
פון דעם אנהייב פונעם 18טן יארהונדערט, איז טערמאדינאמיק אנטוויקלט געווארן דורך בויל, יאנג און אנדערע. אין 1733, האט דניאל בערנולי אוועקגעלייגט די יסודות פון סטאטיסטישער מעכאניק. אין 1798 האט טאמפסאן אילוסטרירט ווי ארבעט קען ווערן געענדערט צו היץ און אין 1847 האט דזשול פארמולירט דעם געזעץ פון קאנסערווירונג פון ענערגיע.
קאלקולוס איז געווארן אנטוויקלט אומאפהענגיק בערך די זעלבע צייט דורך גאטפריד ווילהעלם לייבניץ; while Leibniz was the first to publish his work and develop much of the notation used for calculus today, Newton was the first to develop calculus and apply it to physical problems. See also Leibniz–Newton calculus controversy
At the start of The Feynman Lectures on Physics, Richard Feynman offers the atomic hypothesis as the single most important scientific concept, that all things are made up of atoms– little particles that move around in perpetual motion, attracting each other when they are a little distance apart, but repelling upon being squeezed into one another..."
Aaboe A. 1991. Mesopotamian mathematics, astronomy, and astrology. The Cambridge Ancient History. Volume III (2nd ed). Cambridge University Press. ISBN978-0-521-22717-9
Aaboe, A.(1991)."Mesopotamian Mathematics, Astronomy, and Astrology", The Cambridge Ancient History, 2nd,Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22717-9.
Ben-Chaim, M.(2004). Experimental Philosophy and the Birth of Empirical Science: Boyle, Locke and Newton.Aldershot:Ashgate Publishing. ISBN 978-0-7546-4091-2. OCLC53887772.
Cho, A. (13 July 2012). "Higgs Boson Makes Its Debut After Decades-Long Search". Science337 (6091): 141–143. PMID22798574. doi:10.1126/science.337.6091.141.
Clagett, M.(1995). Ancient Egyptian Science.American Philosophical Society.
Grupen, Klaus (10 July 1999). "Instrumentation in Elementary Particle Physics: VIII ICFA School". AIP Conference Proceedings536: 3–34. Bibcode:2000AIPC..536....3G. arXiv:physics/9906063. doi:10.1063/1.1361756.
Guicciardini, N.(1999). Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736.New York:Cambridge University Press.
Kellert, S.H.(1993). In the Wake of Chaos: Unpredictable Order in Dynamical Systems.University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-42976-2.
Kerr, R.A. (16 October 2009). "Tying Up the Solar System With a Ribbon of Charged Particles". Science326 (5951): 350–351. PMID19833930. doi:10.1126/science.326_350a.
Laplace, P.S.(1951). A Philosophical Essay on Probabilities, Translated from the 6th French edition by Truscott, F.W. and Emory, F.L.,New York:Dover Publications.