თალიბანი

თალიბანი, ვარ-და თალიბანიშ ყარაფი (თულაბაშ ჩილათერი ფორმა, არაბული თალიბიშ მიარეშიანი ფორმა, „მოგურაფე“) — ისლამური ფუნდამენტალისტური პოლიტიკურ-რელიგიური პრო-პუშტუნეფიშ ყარაფი, ნამუთ დახე ედომუშამი ავღანეთის მართჷნდჷ 1996–2001 წანეფს. დიპლომატიური აღიარაფა ხვალე სუმი ქიანაშე მიღჷ: არაბეფიშ გოართოიანაფილი საამიროეფი, პაკისტანი დო საუდიშ არაბეთი. გოეროშ უშქურანჯალაშ სხუნუშით აღიარაფილი რე მუჭოთ ტერორისტული ორგანიზაცია.^[6] თალიბანს ააშ-ს ვა უღჷ ტერორისტული ორგანიზაციაშ ოფიციალური სტატუსი.^[7]

თალიბანი პუშტუ: طالبان‎‎
იდეოლოგია:	დეობანდიური ისლამიზმი პანისლამიზმი პუშტუნვალაი ანტიბჟადალური გენწყუაფა
ეთნიკური დორხველობა:	პუშტუნეფი არაბეფი ტაჯიკეფი უზბეკეფი ჰაზარალეფი ბელუჯეფი პენჯაბალეფი დო შხვ.
რელიგიური დორხველობა:	ისლამი (ჰანაფიტური მაზჰაბი)
დევიზი:	შაჰადა
ლიდერეფი:	ახტარ მოჰამად მანსური (2015-2016)[1]† აბდულ ღანი ბარადარი (წოროდუმარსხუაფალი) ჰიბატულა ახუნძადა (2016–ასეშა)
შტაბ-ორენი:	ავღანეთი  პაკისტანი  კატარი
აქტიური რე:	ავღანეთი  პაკისტანი
დორსხუაფაშ თარიღი:	1994
მორსხუეეფი:	ალ-ყაიდა (2020 წანაშახ) — უიყ (2015 წანაშახ) — ბთიყ — ტთპ — იჯრ — ლაშკარე-ტაიბა (1996—2001 წწ.)
აწმარენჯეეფი:	— ოორუეშ ალიანსი (2015 წანაშე)[2][3][4] უიყ (2015 წანაშე) >2001 წანაშე:  ავღანეთი  პაკისტანი  ნატო  ააშ
მაკათურეფიშ მუდანობა:	დოხოლაფირო 70 ვითოში ადამიერი (2021)
კონფლიქტეფს კათაფი:	ავღანეთიშ ომენოღალე ლჷმა ავღანეთიშ ლჷმა ვაზირისტანიშ ლჷმა სირიაშ ომენოღალე ლჷმა[5] ჩეჩნეთიშ მაჟირა ლჷმა
საიტი:	ოფიციალური ვებ-ხასჷლა

„თალიბანიშ ყარაფიქ“ გიჭყჷ 1994 წანაშ ზარსხულს, ყანდაარს, ავღანეთის მიმალი ომენოღალე დოზანთალაფირჷ ლჷმაშ ბორჯის. დუდმაართაშე თალიბანს ოკათუდჷ ლჷმაშ ვეტერანეფი, ლტოლვილი პუშტუნეფი, ნამუეფქჷთ რელიგიური გონათუა პაკისტანურ მედრესეს მიღეს დო ხუჯდოკინელქ იჸუეს პაკისტანალი სპეცნინალაშით. თალიბეფიშ იდეოლოგია იკათუანდჷ ისლამურ ფუნდამენტალიზმის აბანობურ პუშტუნურ რჩქვანელობურეფწკჷმა ართო. თიმ ბორჯიშო თალიბეფიშ ღანკი რდჷ ისლამური ნორმეფიშ კჷნ ეიონწყუალა, თაშნეშე თინჩალაშ დორთა ავღანეთიშა. ყარაფის დუდენდჷ ლჷმაშ ვეტერანი — მოჰამედ ომარი.

გვალე მალას თალიბეფქ გეჭოფეს ავღანეთიშ კაბეტი ნორთი. 1996 წანაშ პირელს, ნოღა ყანდაარს იმანჯჷ მუსლიმან თეოლოგეფიშ კათუაქ, სოდე მულა ომარი მირჩქინეს „მართალმორწუმეეფიშ მაზოჯალო“ დო ყარაფიქ დიჭყჷ ქაბულს მარენჯი პრეზიდენტიშ ბურჰანუდინ რაბანიშ სააწმარენჯო ლჷმა. თიმ წანაშ ეკენიას თალიბეფქ გეჭოფეს ნოღა ქაბული დო თი ბორჯიშე დოჭყაფილი 2001 წანაშახ, ფაქტობურო მართჷნდეს ავღანეთიშ სახენწჷფოს.

ყარაფის ხუჯის უკინენდჷ პაკისტანი, დო 1996 წანაშე დოჭყაფილი წოროხანდენდჷ ოსამა ბინ ლადენწკჷმა, ნამუშე თაშნეშე ღებულენდჷ ფინანსურ აზარას. 2001 წანაშ 11 ეკენიაშ ტერორისტული აქტეფიშ უკული, ნამუქჷთ გოჭყვიდჷ დოხოლაფირო 3 ვითოშ ადამიერი, თალიბეფქ ბინ ლადენიშ გუმოჩამაშე ვარი გაცხადეს. თეშ გეშა, 2001 წანაშ გჷმათუთას, ნატოშ ჯარიშკოჩეფქ ანტითალიბანურ ჭყანეფწკჷმა ართო ავღანეთის დიჭყეს ოურდუმე ოპერაცია, ნამუშ შედეგო თალიბანიშ ხეშუულაფაქ გითოჸოთამილქ იჸუ.

თალიბანი მალიმორეფი ფართო სპექტრიშ მალიმორეფი რენა, თინეფი თარო ქიმინჯენა მორჩილი ბუნეფით დო ართიანწკჷმა მერსხილი რენა მოჯგირული რსხუეფით დო რელიგიური რწუმათ (მუსლიმი ფუნდამეტალისტეფი), მერსხილჷ რენა ბრელი ტერორისტულ ორგანიზაციეფწკჷმა, თინეფს შქას ალ-ყაიდაწკჷმა. თინეფიშ ობურჯაფე ქიმინუეფი თარო პარტიზანული ხასიათიშ რე დო ქიმინუაშ არანი რე ავღანეთი დო პაკისტანი. ავღანეთიშ რესპუბლიკას თალიბანი აკოჭიჭიხჷ ოთინჩალე მისიაქ დო თინეფიშ ქიმინუაშ არანი გოხურგელი რე.

თალიბეფს დორხველი ვებ-ხასჷლა უღჷნა, ნამუთ პუშტუშ, დარიშ, არაბულ, ურდუშ დო ინგლისურ ნინეფშა მუშენს. თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და შხირას თალიბეფიშ ვებ-ხასჷლას ავღანეთიშ ხეშუულაფა ბლოკუნსჷნ, საიტიშ ადმინისტრატორეფი, ნამუეფჷთ ავღანეთიშ გალე მუშენა თე პრობლემას მალას ეიალენა. თალიბანი ჟურნალისტეფს ელექტრონულ ფოსტას რეგულარულო უჯღონანს. 1990-იან წანეფს, მუჟამსჷთ თალიბანქ ხეშუულაფაშა მორთჷნ, ავღანეთის ტელევიზია, მუსიკა დო კინოფილმეფი გოხურგეს. მარა, ლჷმაშ დოჭყაფაშე ვითი წანაშ უკული, თალიბეფი XXI ოშწანურაშ ტექნოლოგიურ მეჭირინაფეფს, სოციალური რშვილეფიშამო უკვე ძალამ ეფექტურო გჷმირინუანა.^[8]

იდეოლოგია

თალიბეფიშ ოფიციალური რელიგია რე ისლამიშ თიჯგურა გემაჸვენჯალა, მუჭოთ რე აშარიზმი; არძა, ნამუთ ათე იდეოლოგიას ვეგეჸუნსჷნ, თალიბეფიშ არზით — მეჩილათირი რე დო თხოზინს დოჸუნს. თალიბეფიშ კონტროლირაფილ ტერიტორიეფშა მიშმუღჷნა შარიათიშ ნორმეფი, ნამუშ რსულაფა კონწარო იკონტროლებჷ. გოხურგელი რდჷ ტელევიზია, მუსიკა დო მუსიკალური ინსტრუმენტეფი, სახუაფონი ხელუანობა, ალკოჰოლი, კომპიუტერეფი დო ინტერნეტი, ჭარდაკი, ჩე ფერიშ მუკაქუნალი (ჩე ფერი — თალიბეფიშ შილაშ ფერი რე), ღილე ფორმათ სექსიშ გოსხუნუა დო შხვა მუთუნი^[9]. ქომოლკოჩეფს უციოთ უღჷდესკო ოკო გოთანჯილი სიგჷრძაშ ბჟაკე. ოსურეფს ვეშულებჷდეს მუშობა, ქომოლი სქესიშ ექიმწკჷმა კურნალუა, ჯარალობურ აბანეფს ღილე სახეთ გჷმორჩქინა დო უქომუნჯეთ ვარ-და მოჯგირე ქომოლი სქესიშ ადამიერიშ უმუშო გილულა; შანულამო რდჷ გოხურგელიб ოსურეფიშ გონათუაშა ჭირინაფა (2001 წანას, სკოლაშ მოგურაფუ ძღაბეფი ხვალე 1%-ის აკმადგინანდჷ).

2001 წანაშ 26 ფურთუთას, მოლა ომარქ გიშაშქ დეკრეტი, ქიანას მარენჯი არძა ვაისლამური ძეგლეფიშ აკორღვაფაშ გეშა^[10]. დეკრეტიშ რინას რსულაფაშის, თიმ წანაშ მელახიშ თუთას, თალიბეფქ აფეთქეს ბუდაშ ჟირი გიგანტური ნაწახნაკა, ნამუთ ბამიანიშ კირდეს გიშაჭკირილქ იჸუ III დო VI ოშწანურეფს, ნამუქჷთ მოსოფელიშ ჯარალუაშ გოდღანუა გჷმიჭანჷ^[11]. Действия талибов были осуждены общественностью ряда мусульманских стран^[12].

თალიბეფი გიშმულა ოსურეფიშ გონათუა გოხურგუაშ მოხუჯეთ. თინეფიშ გენთხაფაშ ობიექტეფი შხირას რე სკოლეფი; ხვალე 2008 წანას, პაკისტანიშ ოორუე-ბჟადალ რეგიონიშ სვატიშ ოლქის, აბანობური სახენწჷფომაღალი პოსტიშ პიჯიშ, შაუკატი იუსაიზაიშ ზიტყვეფით, თალიბეფქ მოჯალაგეს 170-შე უმოსი სკოლა, სოდე დოხოლაფირო 55 000 ბოში დო ძღაბი გურაფულენდჷ^[13].

თაშნეშე ქოძირით

• სულთა ამირ თარარი
• რელიგიურ-პოლიტიკური ექსტრემიზმი
• ბამიანიშ ბუდაშ ნაწახნაკა
• პუშტუნეფი
• აბდულ ღანი ბარადარი
• თალიბანიშ გენთხაფეფი (2021)
• ოსურეფიშ ნებეფი ავღანეთიშ ისლამურ საამიეროს
• ვაზირისტანი — „თალიბეფიშ სადენწჷფო“

რესურსეფი ინტერნეტის

• თალიბანი (ინგლისური) — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკაშე

სქოლიო

1. Jibran Ahmad Afghan Taliban names a new leader, but peace talks delayed დოარქივაფილი გერგობათუთა 23, 2015 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine // Reuters, 30.07.2015
2. "ისლამურ სახენწჷფოქ" "თალიბანიშ" ყარაფის ლჷმა გჷმუცხადჷ ავღანეთის დოარქივაფილი მანგი 24, 2015 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine // ТАСС, 20.04.2015
3. In ISIS, the Taliban Face an Insurgent Threat of Their Own დოარქივაფილი ეკენია 17, 2017 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine // The New York Times, 05.06.2015
4. Samuel Oakford The Taliban Tells the Islamic State to Get the Hell Out of Afghanistan დოარქივაფილი მანგი 18, 2015 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine // Vice News(ინგლ.)მარგ., 17.07.2015
5. პაკისტანალი თალიბეფი ოკათჷნა სირიაშ კონფლიქტის
6. Security Council Committee established pursuant to resolution 1267 (1999) concerning Al-Qaida and the Taliban and Associated Individuals and Entities
7. ავღანეთის დო პაკისტანს მოქიმინჯე ისლამური გოართოიანაფა
8. თალიბანი დო თეხანური ტექნოლოგიეფი
9. Waldman A.(ინგლ.)მარგ. A Nation Challenged: the Law; No TV, no Chess, No Kites: Taliban’s Code, from A to Z. Archived 2018-11-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // New York Times, 22.11.2001
10. • Талибы разрушат памятники «неисламских» религий Archived 2018-11-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // Утро.ру, 27.02.2001
    • Решение талибов уничтожить статуи Будды необратимо Archived 2013-05-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // Пресс-центр, 01.03.2002
    • Талибы уничтожили статуи Будды в Бамиане Archived 2010-03-23 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // Лента.ру, 09.03.2001
11. • Тульский М. ООН против талибов Archived 2018-11-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // Независимая газета, 01.03.2011
    • Тульский М., Карабааги О. Талибы разрушают буддийские памятники Archived 2018-11-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // Независимая газета, 14.03.2011
12. • Мусульманские страны осудили акт уничтожения талибами буддистских памятников архитектуры Archived 2013-05-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // РБК, 01.03.2002
    • Муфтий Египта призвал талибов отменить решение об уничтожении памятников доисламского периода в Афганистане Archived 2013-05-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. // РБК, 01.03.2002
13. Khan J. (Writing by Kamran Haider; Editing by Robert Birsel and Sugita Katyal) Pakistani Taliban blow up schools in Swat Archived 2018-11-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.  // Reuters, 19.01.2009