tcherdjî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje patwès latén * « carricare » (minme sinse), pal voye do vî francès « chargier ».

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /t͡ʃɛʀ.ˈd͡ʒiː/ /t͡ʃɛʀ.ˈd͡ʒi/ /t͡ʃɛʀ.ˈd͡ʒɛ/ /t͡ʃɛʀ.ˈd͡ʒe/ /kɛʀ.ˈd͡ʒiː/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃɛʀ.ˈd͡ʒiː/
• Ricepeures : tcher·djî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	tchedje
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	tcherdjîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	tcherdjans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	tchedjnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	tchedjrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	tcherdjive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	tchedje
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	tcherdjî
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

tcherdjî (viebe å coplemint)

1. fé monter (ene martchandijhe) so ene ahesse pol tcheryî.
   • Tcherdjî on batea. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Les longowès fotches tcherdjèt les hôts tchårs d' on grin bén setch ki xhiltêye la k' on l' etaesse. — Henri Simon (fråze rifondowe).
   • Ci fourit l' afwaire d' on dmey cwårt d' eure po nosse poirteu ås saetchs do tcherdjî l' cofe, li banse di l' efant et kékès bardaxhreyes sol tcherete. — Joseph Vrindts, « Li pope d'Anvers » (1896), p.27 (fråze rifondowe).
   • On lzès tcherdjive so on tchår ås schaletes råyî pa onk ou deus boûs atelés å tamon oubén al crustale. — Manfred Lejoly (fråze rifondowe).
2. (imådjreçmint) ahessî, rimpli di tolminme cwè.
   • Gn a nou dandjî a trop tcherdjî ene vôsseure. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Li djalozreye ki rind såvadje
     Divins leus cours a fwait ravadje,
     Et tcherdjî leus åmes di pwezon. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.35, “Battaye di Feumme !” (fråze rifondowe).
3. prinde (ene sakî) e-n otostop.
4. (mot d’ militaire) mete ene åre a feu e-n alaedje.
   • Tcherdjî on fizik. — Motî Forir (fråze rifondowe).
5. (éndjolike) aberweter (on programe, des dnêyes).
6. (mot d’ electricyin) rimpli d' foice electrike (ene batreye).
7. dimander di fé ene sacwè e s' plaece.
   • Tcherdjî ene sakî do fé ene sacwè. — Motî Forir (fråze rifondowe).
   • Dji tchedje mi camaeråde Dumont, mayeur et medcén, do fé shure ces clawes recta. — Dieudonné Salme, "Guiyåme li bracneu", 1903, p.9 (fråze rifondowe).
8. (viebe å prono) fé ene ovraedje lu-minme.
   • Dji m’ tchedje di l’ amoirçaedje, des viers, del tchene et des molons — Félicien Barry (fråze rifondowe).
9. (viebe å prono) assaetchî ene sacwè so lu-minme.
   • Tot do long dj' a polou naxhî
     Divins les afwaires ripoizêyes,
     Ou cwand i m' sititche d' ascoxhî
     Les moumints prezints, mi côp d' ouy,
     Si tcherdjî d' poennes, si tcherdjî d' croes,
     Et shure e l' espåce li minme voye ! — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), p.1 (fråze rifondowe).
10. (viebe å prono) rimpli..
    • Si tcherdjî li stoumak avou del påstedjreye. — Motî Forir (fråze rifondowe).

Parintaedje

• tchedje
• tcherdjeu
• tcherdjaedje
• tchedjmint
• s’ atcherdjî
• distcherdjî
• distchedje
• ritcherdjî
• etcherdjî
• fortcherdjî
• sortcherdjî

Ortografeyes

Divant 1900 :

• cherji : E212 ^(lére)
• chèrgî : E203 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• kèrtchî : O4
• kèrdji : C8
• = ker jee (tcherdjî) : C74
• tchèrdjî : C13, E1, E34

E rfondou walon :

• tcherdjî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

fé aler ene martchandijhe so ene ahesse pol tcheryî

• Inglès : to load ^(en)
• Espagnol : cargar ^(es)
• Francès : charger ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	tcherdjî	tcherdjîs
femrin	tcherdjeye	tcherdjeyes

tcherdjî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "tcherdjî".

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	tcherdjî	tcherdjîs
femrin padrî	tcherdjeye	tcherdjeyes
femrin padvant	tcherdjeye	tcherdjeyès

tcherdjî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. k' a on gros pwès sor lu.
   • Les verts vantrins d’ mossea so les pîs des grands åbes
     Les vîs rotchîs tcherdjîs di grands leres come d’ ene båbe— Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "L’crèyåcion d’Eve", tome 43, p. 140 (fråze rifondowe).
2. rimpli.
   • La wårdant s’ vire,
     Pus fir
     K’ i n’ fourit nawaire,
     On vî tchestea
     Si tait,
     Tcherdjî d’ istweres… — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Payîs walon », 1922, p.91-92 (fråze rifondowe).
   • L' awousse esteut fini, les djåbes estént rintrêyes
     Et les cinas tcherdjîs disk' al sovronde do toet
     Fjhît drener dzo leu poeds les sômîs viermouyeus. — Louis Lagauche, "Mayon" (1923), p. 28 (fråze rifondowe).
3. rascovrou.
   • Les bateas tot tcherdjîs d' waerglaece
     K' on veyeut riglati d' å lon
     — Joseph Vrindts, "Vîx Lîge" (1901) p. 4, "Sov’nance d’Hiviér", (fråze rifondowe).
4. k' a boevou bråmint (di l' alcol).
5. ki poite des fleurs, des fruts.
   • Onk danse, ou bén rôle a faxhene ;
     Èn ôte, ledjir come on tchivrou,
     Court al håye, råye divins les spenes,
     Des coxhes dedja tcherdjeyes di fleurs. — Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.148, « Nos ‘nn’ alans » (fråze rifondowe).

Sinonimeye

ki poite des fruts, des fleurs

• hozlé
• riglé

Ratourneures

1. tcherdjî come on bådet, tcherdjî come on moulet
2. tcherdjî come on Polonès