Tachtigjoarign Oorlog

De Tachtigjoarign Oorlog (1568 -1648), ook de Nederlandsn ipstand genoemd, is de stryd die binst de 16e eeuwe uutbrak in de Lêge Landn en die begost is als ipstand teegn ’t machtigste Ryk in Europa, et Spoansche Ryk van Filips II van Spanje. Dat dien ipstand uutgegroeid is tout ’n ounafankelikeidsoorlog lag an ’t engagement van vele oge oadelikkn die under begostn te verzettn teegn ’t intolerant katholicisme van Filips II en z’n ounbegrip vo de bevolkinge. In 1567, achter de Beeldnstorm, zound Filips d’n ertog van Alva als landvoogd in ipvolginge van Margaretha van Parma (’n buutnechtelik kind van Karel V), vor orde ip zoakn te stelln. Mè zyn schrikbewind teegn ketters wildegt ie ’t protestantisme uutroein. Mo deur da keiard iptreedn wierd d’n ipstand nog angewakkerd en brak de Tachtigjoarign Oorlog uut in 1568. De leider van d’n ipstand en ook de stamvoader van ’t Huus Nassau was Willem van Oranje (Willem de Zwyger). Uuteindelik leidde d’n oorlog tout de ounafankelikeid van de Republiek der Verenigde Provinciën, die erkend wierd deur de Vrede van Münster.

Belangryke data

1565: ’t Verbound der Edeln, ‘n vereniginge van edeln die nie content woarn en under verzettegen teegn Filips II, wordt gesticht. Ze wordn de Geuzn genoemd deur under teegnstanders. Die noame zou van ’t Fransche gueux(schooiers) kommn.
1566: De Beeldnstorm. De beeldn uut de Rooms - Katholieke kerkn (volgns de calvinistn ’n vorm van afgoderye) wordn mè vele geweld vernield.
1568: Alva lat uut vergeldinge teegn Willem van Oranje de groavn Egmond en Horne ountoofdn ip de Grôte Markt van Brussel.
1572: De geuzn veroveren Den Briel. De Spoansche troepn wordn uut ’t stadje verjoagd. Verschillige Zeeuwse en Ollandse steedn kiezen vor Oranje. In juli volgt in Dordrecht d’ eeste zelfstandige vergoaringe van de Stoatn van Olland.
1576: Spoansche furie. Plunderinge van Antwerpen deur de Spoansche troepn. Achtduusd Antwerpenoars stervn en duzendn gebouwn goan in vlammn ip. Èt in november geresulteerd in de Pacificoatie van Gent.
1579: Unie van Atrecht, kort d'r up gevolgd deur de Unie van Utrecht
1580: Filips II belooft 25.000 guldn en vereffinge in d’n oadelstand vo wien da Willem van Oranje vermoordt. Oranje verdedigt em in ‘n verkloaringe, de Apologie, waarin dat ‘n de trouw aan de Spoansche keunink ipzegt.
1581: Plakkaat van Verlatinghe, de officiële verkloarienge van neegn van de Zeventien Provinciën dan ze Filips II nie langer erkenn lik under vorst. Eigentlik wos dat en ounofankelikeidsverkloarienge.
1584: Willem van Oranje wordt vermoord in Delft deur Balthazar Gerards, ’n fanatiekn katholiek.
1585: Val van Antwerpn. Veroveringe van Antwerpen deur de Spoansche troepn ounder Alexander Farnese (zeune van de landvoogdes Margareta van Parma), met als gevolg ’n massavlucht van de culturele elite no ’t Noordn.
1588: De Stoatn-Generoal van de noordelikke provinciën decideern vo 't land zelve te goan besteurn. De Republiek der Zeevn Verenigde Provinciën, ofwel de Republiek, es geboorn.
1598: Dood van Filips II. De Nederlandn kommn in andn van z’n dochter Isabella, getrouwd mè aartsertog Albrecht van Oostnryk.
1609 - 1621: Twoalfjoarig Bestand: woapnstilstand tusschn de Noordelikke - en de Zudelikke Nederlandn.
1621: D’n oorlog tusschn de Republiek en de Spoansche troepn is erbegost.
1628: Piet Hein verovert de Spoansche Zilvervloot vô de Cuboansche kust.
1648:Vrede van Münster.