From Wikipedia, the free encyclopedia
't Hillig Rôoms Ryk (HRR) was 'n unie van stoatn in Centroal-Europa ounder 't gezag van e keizer.
-de.png)
In 't joar 800 wierd Karel de Grôotn deur paus Leo III gekrôond tout keizer van 't West-Romeins Ryk. Dien titel was nie me gegeevn siddert 476.
De keizerskrône wierd in 't Rôoms Ryk gedreegn deur keuniengn die keunienk van de Frankn, West-Francië, Oost-Francië of Italië kostn zyn.
Tusschn 924 en 962 wierd er gin keizer me gekrôond.
Achter dan de Karoliengers in 911 uutgestorvn woarn in Oost-Francië, was Konrad I de verkoozn ipvolger van Lodewyk et Kiend. Konrad I gaft den anzet tout et vormn van e grôot Duuts Ryk, deur Hendrik de Veugeloare an te duudn ols zyn ipvolger. Otto I, zeune van Hendrik de Veugeloare, kost et Rôoms Ryk herstelln, deurdat ie in 962 gekrôond wierd tout keizer. 't Ottoons Huus wordt doadeure anzien ols den êeste dynastie die de Rôomse keizers ipvolgde.
’t Ryk bestound nie ollêne uut et keunienkryk Duutsland met Ôostnryk, Boheemn en ’t loatere Zwitserland, mor ook nog uut de keunienkrykn Italië en Bourgondië.
De Rôoms-Duutsche keuniengn wierdn nie ollemolle tout keizer gekrôond.
In 1437 stierf et Huus Luxemburg uut. Sigismund van Luxemburg ha gin ipvolger en zyn ênigste dochter, Elisabeth, erfde Hongareye, Duutsland en Boheemn. Ze trouwde met hertog Albrecht V van Ôostnryk, die Sigismund in 1438 ipvolgde ols keunienk Albrecht II van 't Huus Habsburg.
Deur die verênigienge zyn de Habsburgers styf machtig gekommn. Achter Albrecht II wierdn ol de Habsburgsche keuniengn ook tout keizer gekrôond, uutgezounderd Ferdinand IV. En ol de keuniengn en keizers tout in 1740 woarn Habsburgers.
Achter 'n dôod van Karel VI in 1740 stierf et Huus Habsburg uut in mannelikke lyne. Me zyn dochter Maria Theresia van Ôostnryk, die getrouwd was mè Frans I, begost et Huus Habsburg-Lotharingen.
't Hillig Rôoms Ryk blêef bestoan tout in 1806. Frans II dêed ofstand ounder druk van Napoleong.
An ’t begun van de 15e êeuwe was de groundwet van 't Ryk nog nie styf goed ip punt.
Der bestound wel ol e document, de Goudn Bul, vo de verkiezienge van de keuniengn en keizers te reegeln. De Goudn Bul, of goudn zegel, kwamt er ounder Keizer Karel IV van 't Huus Luxemburg, binst de Ryksdag van Nurenberg in 1356.
Mor hoe da de keunienk, de verkiezers en d’hertoogn tegoare werktegn, hieng vele of van de keunienk die ton an de macht was. De keizers Sigismund van Luxemburg en Frederik III van Habsburg woarn surtout bezig gewist met under krôondomein en verwoarlôosdn d’andere landn, woadeure dat et Ryk in grôte probleemn gerakte.
In 1486 ha Frederik III, ’t zelfste joar dat ie zyn zeune Maximiliaan I tout Rôoms-Duutsche keunienk liet krôonn in Aken, d’hertoogn nôdig vo zyn oorloge teegn Hongareye te financiern. D’hertoogn wilden doarom tegoare kommn, vor e keizerlikke vergoarienge of Ryksdag. Frederik refuseerde, moar achter zyn dôod in 1493 was Maximiliaan akkôord. In 1495 giengt de ryksdag in Worms deure, en d’hervormienge wierd goegekeurd.
Vor ’n uniforme regerienge te bekommn, richtte Maximiliaan e groep stoatn binn et Hillig Rôoms Ryk ip, Kreitsn genoemd, van et Duuts woord Kreis, wa da cirkel of district wil zeggn.
In 1500 wierdn der zes Kreitsn ipgericht, en in 1512 nog viere, w.o. de Bourgondische Kreits.
Da joar krêeg et Ryk e nieuwn titel: Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation (Hillig Rôoms Ryk van de Duutsche Noatie).
Tout ton haan de keizers nie zovele macht g’hed over under erflandn, de zogenoamde Hausmacht.
Maximiliaan zyn ipvolger, zyn klêenzeune Karel, krêeg wel vele macht over de Habsbursche Nederlandn, want je was ofkomstig van doa. Je was geboorn in ’t Prinsnhof van Gent. Achter da zyn voader Filips de Schôonn in 1506 gestorvn was, erfdegt ie de Lêge Landn an zyn zes joar. Je wierd ipgebrocht in Mecheln by zyn tante Margaretha van Ôostnryk, de landvoogdesse van de Habsburgsche Nederlandn, en je lêerde doa Vlams en Frans klappn. Van 1530 wast ie officieel keizer van 't Hillig Rôoms Ryk.
In 1543 kost Karel V, met et Verdrag van Venlo, Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de Zeventien Provinciën genoemd.
Met et Verdrag van Augsburg van 26 juni 1548 kost ie verkrygn dan de Zeventien Provinciën ols êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van et Hillig Rôoms Ryk.
Met de Pragmatieke Sanctie van 4 november 1549 wierd er bepoald dan de Nederlandn ossan mostn tegoare bluuvn ounder êen keunienk on ze overg'erfd wierdn.
Achter zyn trôonsofstand stound Karel V in 1555 de Nederlandn of an zyn zeune Filips en in 1566 ook Spanje, Noapels, Sicilië en de Spoansche kolonies.
De keizerskrône en d'Ôostnryksche erflandn stound ie of an z’n broere Ferdinand I.
| Portret | Noame | Leevn | Krônienge | Ende | Nota's | Dynastie |
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Karel I (Karel de Grôotn) |
2 april 742 - 28 januoari 814 |
25 december 800 | 28 januoari 814 | Stichter van 't Rôoms Ryk |
|
 |
Lodewyk I (Lodewyk de Vroomn) |
778 - 20 juni 840 |
1: 11 september 813 2: 5 oktober 816 |
20 juni 840 | In 813 gekrôond deur z'n voader Karel de Grôotn en in 816 in Reims deur paus Stefanus IV | |
 |
Lotharius I | 795 - 29 september 855 |
5 april 823 | 29 september 855 | In 817 gekrôond deur z'n voader Lodewyk de Vroomn en in 823 in Rome deur paus Paschalis I | |
 |
Lodewyk II (Lodewyk II van Italië) |
825 - 12 ogustus 875 |
1: Poasn 850 2: 18 meie 872 |
12 ogustus 875 | Zeune van Lotharius I | |
 |
Karel II (Karel de Kletsn) |
13 juni 823 - 6 oktober 877 |
29 december 875 | 6 oktober 877 | Zeune van Lodewyk de Vroomn |
|
 |
Karel III (Karel den Dikkn) |
13 juni 839 - 13 januoari 888 |
12 februoari 881 | 13 januoari 888 | Klêenzeune van Lodewyk de Vroomn | |
 |
Guido van Spoleto | 855 - 12 december 894 |
meie 891 | 12 december 894 | Achter-achter-klêenzeune van Karel de Grôotn |
Guideschi |
 |
Lambert van Spoleto | 880 - 15 oktober 898 |
30 april 892 | 15 oktober 898 | Zeune van Guido van Spoleto |
Guideschi |
 |
Arnulf van Karinthië | 850 - 8 december 899 |
22 februoari 896 | 8 december 899 | Neve van Karel III en achter-klêenzeune van Lodewyk de Vroomn |
|
|
Lodewyk III (Lodewyk den Blendn) |
880 - 28 juni 928 |
22 februoari 901 | 21 juli 905 | Klêenzeune van Lodewyk II | Bosoniedn |
 |
Berengar I (Berengar van Friuli) |
845 - 7 april 924 |
december 915 | 7 april 924 | Klêenzeune van Lodewyk de Vroomn | Unruochiengers |
(Kykt no de Rôoms-Duutsche keuniengn en keizers)
 |
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Holy Roman Empire van Wikimedia Commons. |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
