Bảng chữ cái Phoenicia

Bảng chữ cái Phoenicia, gọi theo quy ước là bảng chữ cái Canaan nguyên thủy cho các văn bản Phoenicia xuất hiện trước năm 1050 TCN, là bảng chữ cái alphabet lâu đời nhất theo nghĩa rộng của từ alphabet. Bảng chữ cái Phoenicia là một abjad^[3] có tất cả 22 chữ cái, tất cả thể hiện phụ âm, với matres lectionis sau này được sử dụng một số nguyên âm. Nó được dùng để viết tiếng Phoenicia, một ngôn ngữ Semit Bắc, là ngôn ngữ của nền văn minh Phoenicia cổ tại nơi ngày nay là Syria, Liban, và bắc Israel.^[4]

Bảng chữ cái Phoenicia
Thể loại	Abjad
Thời kỳ	k. 1200–150 TCN[1]
Hướng viết	Phải sang trái
Các ngôn ngữ	Tiếng Phoenicia, tiếng Puni
Hệ chữ viết liên quan
Nguồn gốc	Chữ tượng hình Ai Cập [2] Chữ Sinai nguyên thủy Bảng chữ cái Phoenicia
Hậu duệ	Chữ Aram Chữ Hy Lạp Chữ Cổ Hebrew
Anh em	Chữ Nam bán đảo Ả Rập
ISO 15924
ISO 15924	Phnx, 115
Unicode
Dải Unicode	U+10900–U+1091F
Bài viết này chứa các biểu tượng ngữ âm IPA trong Unicode. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để có hướng dẫn thêm về các ký hiệu IPA, hãy xem Trợ giúp:IPA.

Chữ Phoenicia là sản phẩm của việc người Phoenicia tiếp nhận một hệ chữ viết Semit Tây cổ^[5], có nguồn gốc cổ xưa từ chữ tượng hình Ai Cập.^[6] Nó từng là một hệ chữ viết dùng rộng rãi, do thương gia Phoenicia đem đi lan truyền khắp vùng Địa Trung Hải, rồi lại được nhiều nền văn hóa tiếp thu, sửa đổi. Chữ Cổ Hebrew là một biến thể địa phương của chữ Phoenicia.^[7] Chữ Aram, tiền thân chữ Ả Rập ngày nay, cũng là một hậu duệ chữ Phoenicia. Chữ Hebrew là một biến thể chữ Aram. Chữ Hy Lạp (cùng các hậu duệ là chữ Latinh, Kirin, Runi, và Copt) cũng bắt nguồn từ chữ Phoenicia.

Quá trình phát triển

Ký tự		Tên ký tự[8]	Nghĩa tên ký tự	Âm vị	Nguồn gốc	Ứng với
Image	Text					Aram	Syria/ Assyria	Hebrew	Ả Rập	Thaana	Nam bán đảo Ả Rập	Ge'ez	Hy Lạp	Copt	Lydia	Cổ Ý	Rune	Latinh	Kirin	Gruzia	Armenia	Turk Cổ	Mông Cổ	Tạng	Devanagari	Bengal	Miến	Sinhala	Khmer	Thái	Lào	Java
	𐤀	ʾālep	bò đực	ʾ [ʔ]	𓃾	𐡀‬	ܐ	א	ﺍ	އ	𐩱	አ	Αα	Ⲁⲁ	𐤠	𐌀	ᚨ	Aa	Аа	ა/ⴀ/Ⴀ	Ա/ա	𐰀		ཨ	अ, आ, ओ, औ, अं, अः, ॲ, ऑ	অ, আ, ও, ঔ	အ	ꦨ, ආ, ඇ, ඈ	អ	อ	ອ	ꦄ
	𐤁	bēt	nhà	b [b]	𓉐	𐡁‬	ܒ	ב	ﺏ	ބ	𐩨	በ	Ββ	Ⲃⲃ	𐤡	𐌁	ᛒ	Bb	Бб, Вв	ბ/ⴁ/Ⴁ	Բ/բ	𐰉		བ, མ	ब, भ	ব, ভ	ဗ, ဘ	බ, භ	ប, ផ	บ	ບ	ꦧ, ꦨ
	𐤂	gīml	dùi quăng/lạc đà	g [ɡ]	𓌙	𐡂‬	ܓ	ג	ﺝ	ޖ,ޗ	𐩴	ገ	Γγ	Ⲅⲅ	𐤢	𐌂	ᚷ, ᛃ	Cc, Gg	Гг, Ґґ	გ/ⴂ/Ⴂ	Գ/գ	𐰍		ག	ग	গ	ဂ	ග	គ	ค, ฅ	ຄ	ꦒ
	𐤃	dālet	cửa	d [d]	𓇯	𐡃‬	ܕ	ד	د, ذ	ޑ, ޛ	𐩵	ደ	Δδ	Ⲇⲇ	𐤣	𐌃	ᛞ	Dd	Дд	დ/ⴃ/Ⴃ	Դ/դ	𐰑	-	ད	ध	গ	ဒ	ධ	ឌ	ฎ	ດ	ꦣ
	𐤄	hē	quá phụ	h [h]	𓀠	𐡄‬	ܗ	ה	ه	ހ	𐩠	ሀ	Εε	Ⲉⲉ	𐤤	𐌄	ᛖ	Ee	Ее, Єє, Ээ	ე/ⴄ/Ⴄ	Ե/ե, Է/է, Ը/ը	-	-	-	ह	এ	ဧ	එ	ហ	ห	ຫ	ꦌ, ꦍ
	𐤅	wāw	móc	w [w]	𓏲	𐡅‬	ܘ	ו	ﻭ	ވ, ޥ	𐩥	ወ	(Ϝϝ), Υυ	Ⲩⲩ	𐤥,𐤱,𐤰	𐌅, 𐌖	ᚹ	Ff, Uu, Vv, Yy, Ww	(Ѵѵ), Уу, Ўў	ვ/ⴅ/Ⴅ	Վ/վ	-		ཝ	ह	ব	ဝ	ව	វ	ว	ວ	ꦮ
	𐤆	zayin	vũ khí	z [z]	𓏭	𐡆‬	ܙ	ז	ﺯ	ޒ, ޜ	𐩹	ዘ	Ζζ	Ⲍⲍ	-	𐌆	ᛉ	Zz	Зз	ზ/ⴆ/Ⴆ	Զ/զ	𐰔		ཇ, ཛ, ཛྷ	ज, झ	জ, ঝ	ဇ, ဈ	ජ, ඣ	ជ	ช, ซ	ຊ	ꦗ, ꦙ
	𐤇	ḥēt	tường, sân nhà	ḥ [ħ]	𓉗 or 𓈈	𐡇‬	ܚ	ח	ح, خ	ޙ, ޚ	𐩢, 𐩭	ሐ, ኀ	Ηη	Ⲏⲏ	-	𐌇	ᚺ/ᚻ	Hh	Ии, Йй	ი/ⴈ/Ⴈ	Ի/ի, Խ/խ	-		གྷ	घ	ঘ	ဃ	ඝ	ឃ	ฆ	-	ꦓ
	𐤈	ṭēt	bánh xe	ṭ [tˤ]	𓄤	𐡈‬	ܛ	ט	ط, ظ	ޘ, ދ	𐩷	ጠ	Θθ	Ⲑⲑ	-	𐌈	ᚦ	-	(Ѳѳ)	თ/ⴇ/Ⴇ	Թ/թ	𐰦	-	ཐ	थ, ठ, ट	ট	ဈ	ඣ	ដ	ฏ	-	ꦛ
	𐤉	yōd	tay	y [j]	𓂝	𐡉‬	ܝ	י	ي	ޔ	𐩺	የ	Ιι	Ⲓⲓ	𐤦	ᛁ	𐌉	Ii, Jj	Іі, Її, Јј	ჲ	Յ/յ	𐰖		ཡ	य	য	ယ, ရ	ය	យ	ย	ຢ	ꦪ
	𐤊	kāp	bàn (tay)	k [k]	𓂧	𐡊‬	ܟ	כך	ﻙ	ކ	𐩫	ከ	Κκ	Ⲕⲕ	𐤨	𐌊	ᚲ	Kk	Кк	კ/ⴉ/Ⴉ	Կ/կ	𐰚		ཀ	क	ক	က	ක	ក	ก	ກ	ꦏ
	𐤋	lāmed	goad	l [l]	𓌅	𐡋‬	ܠ	ל	ﻝ	ލ, ޅ	𐩡	ለ	Λλ	Ⲗⲗ	𐤩	𐌋	ᛚ	Ll	Лл	ლ/ⴊ/Ⴊ	Լ/լ	𐰞		ལ	ल	ল	လ, ဠ	ළ	ល	ล	ລ	ꦭ
	𐤌	mēm	nước	m [m]	𓈖	𐡌‬	ܡ	מם	ﻡ	މ	𐩣	መ	Μμ	Ⲙⲙ	𐤪	𐌌	ᛗ	Mm	Мм	მ/ⴋ/Ⴋ	Մ/մ	𐰢		མ	म	ম	မ	ම	ម	ม	ມ	ꦩ
	𐤍	nūn	rắn	n [n]	𓆓	𐡍‬	ܢ	נן	ﻥ	ނ, ޏ	𐩬	ነ	Νν	Ⲛⲛ	𐤫	𐌍	ᚾ	Nn	Нн	ნ/ⴌ/Ⴌ	Ն/ն	𐰣		ང, ཉ, ན	न, ण, ञ, ङ	ঙ, ঞ, ণ, ন	င, ဉ, ည, ဏ, န	ඞ, ඤ, ණ, න	ង, ញ, ណ	ง, ณ, น	ງ, ຍ, ນ	ꦔ, ꦚ, ꦟ, ꦤ
	𐤎	sāmek	cá	s [s]	𓊽	𐡎‬	ܣ, ܤ	ס	—	—	𐩪	ሰ	Ξξ, Χχ	Ⲝⲝ, Ⲭⲭ	-	𐌎, 𐌗	ᛊ,ᛋ	Xx	(Ѯѯ), Хх	ს/ⴑ/Ⴑ	Ս/ս	𐰽‬	-	ས	ष, स	ষ, স	သ	ස	ស, ឞ	ส, ษ	ສ, ຊ	ꦯ, ꦰ
	𐤏	ʿayin	mắt	ʿ [ʕ]	𓁹	𐡏‬	ܥ	ע	ع, غ	ޢ, ޣ	𐩲	ዐ	Οο, Ωω	Ⲟⲟ, Ⲱⲱ	𐤬	𐌏	ᛟ	Oo	Оо	ო/ⴍ/Ⴍ	Օ/օ	𐰆		-	ए, ऐ	এ,ঐ	ဩ, ဪ	ඔ	អុ	-	-	ꦎ, ꦎꦴ
	𐤐	pē	miệng	p [p]	𓂋	𐡐‬	ܦ	פף	ف	ފ, ޕ	𐩰	ፐ, ፈ	Ππ	Ⲡⲡ	-	𐌐	ᛈ	Pp	Пп	პ/ⴎ/Ⴎ	Պ/պ	𐰯	-	པ, ཕ	प, फ	প, ফ	ပ, ဖ	ප, ඵ	ព, ភ	ป	ປ, ຜ	ꦥ, ꦦ
	𐤑	ṣādē	? (giấy cói?)	ṣ [sˤ]	𓇑	𐡑‬	ܨ	צץ	ص, ض	ޞ, ޟ	𐩮	ጸ, ጰ, ፀ	(Ϻϻ)	-	—	𐌑	—	-	Цц, Чч, Џџ	ც/ⴚ/Ⴚ	Ց/ց	-		ཅ, ཆ, ཙ, ཚ	च, छ	চ, ছ	စ, ဆ	ච, ඡ	ច, ឆ	จ, ฉ	ຈ	ꦕ, ꦖ
	𐤒	qōp	lổ xỏ chỉ	q [q]	𓃻	𐡒‬	ܩ	ק	ﻕ	ޤ, ގ	𐩤	ቀ	(Ϙϙ), Φφ, Ψψ	Ϥϥ, Ⲫⲫ, Ⲯⲯ	-	𐌒, 𐌘, 𐌙	-	Qq	(Ҁҁ, Фф)	ქ/ⴕ/Ⴕ	Ք/ք, Փ/փ, Ֆ/ֆ	𐰴	-	ཁ	ख	খ	ခ	ඛ	ខ	ข, ฃ	ຂ	ꦑ
	𐤓	rēš	đầu	r [r]	𓁶	𐡓‬	ܪ	ר	ﺭ	ރ	𐩧	ረ	Ρρ	Ⲣⲣ	𐤭	𐌓	ᚱ	Rr	Рр	რ/ⴐ/Ⴐ	Ր/ր	𐰺		ར	र	র	-	ර	រ	ร	ຣ	ꦫ
	𐤔	šīn	răng	š [ʃ]	𓌓	𐡔‬	ܫ	ש	ش, س	ޝ, ސ	𐩦	ሠ	Σσς	Ⲋⲋ, Ⲥⲥ, Ϣϣ	𐤮	𐌔	ᛊ/ᛋ	Ss	Сс, Шш, Щщ	შ/ⴘ/Ⴘ	Շ/շ	𐱁		ཤ	श	শ	-	-	ឝ	ศ	-	ꦯ
	𐤕	tāw	dấu, vết	t [t]	𓏴	𐡕‬	ܬ	ת	ت, ث	ތ, ޘ	𐩩	ተ	Ττ	Ⲋⲋ, Ⲧⲧ	𐤯	𐌕	ᛏ	Tt	Тт	ტ/ⴒ/	Տ/տ	𐱃		ཏ	त	ত	တ	ත	ត	ต, ด	ຕ	ꦠ

		Môi	Chân răng		Vòm	Ngạc mềm	Lưỡi gà	Yết hầu	Thanh hầu
			thường	nhấn
Nasal		m	n
Tắc	vô thanh	p	t	tˤ		k	q		ʔ
	hữu thanh	b	d			ɡ
Xát	vô thanh		s	sˤ	ʃ			ħ	h
	hữu thanh		z					ʕ
Rung			r
Tiếp cận			l		j	w

Unicode

Bảng Unicode Phoenicia Official Unicode Consortium code chart: Phoenician Version 13.0

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+1090x

𐤀

𐤁

𐤂

𐤃

𐤄

𐤅

𐤆

𐤇

𐤈

𐤉

𐤊

𐤋

𐤌

𐤍

𐤎

𐤏

U+1091x

𐤐

𐤑

𐤒

𐤓

𐤔

𐤕

𐤖

𐤗

𐤘

𐤙

𐤚

𐤛

𐤟

Tham khảo

1. Xuất hiện lần đầu vào thời kỳ sụp đổ đồ đồng, dạng "cổ điển" đi vào sử dụng từ khoảng năm 1050 TCN; dần mất đi vào thời kỳ Hy Lạp hóa do bị các hệ chữ hậu thân thay thế; di tồn từ khi Carthage bị phá hủy năm 149 TCN.
2. Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, Issue 1 (Jan./Feb. 2000): 21.
3. Fischer, Steven Roger (2004). A history of writing. Reaktion Books. tr. 90.
4. “Phoenicia”. Ancient History Encyclopedia. Truy cập ngày 12 tháng 11 năm 2018.
5. Beyond Babel: A Handbook for Biblical Hebrew and Related Languages, article by Charles R. Krahmalkov (ed. John Kaltner, Steven L. McKenzie, 2002). "This alphabet was not, as often mistakenly asserted, invented by the Phoenicians but, rather, was an adaptation of the early West Semitic alphabet to the needs of their own language".
6. Michael C. Howard (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies. P. 23.
7. Reinhard G. Kratz (ngày 11 tháng 11 năm 2015). Historical and Biblical Israel: The History, Tradition, and Archives of Israel and Judah. OUP Oxford. tr. 64. ISBN 978-0-19-104448-9. [...] scribes wrote in Paleo-Hebrew, a local variant of the Phoenician alphabetic script [...]
8. after Fischer, Steven R. (2001). A History of Writing. London: Reaction Books. tr. 126.

Sách tham khảo

• Jean-Pierre Thiollet, Je m'appelle Byblos, H & D, Paris, 2005. ISBN 2-ngày 99 tháng 4 năm 4266
• Maria Eugenia Aubet, The Phoenicians and the West Second Edition, Cambridge University Press, London, 2001.
• Daniels, Peter T., et al. eds. The World's Writing Systems Oxford. (1996).
• Jensen, Hans, Sign, Symbol, and Script, G.P. Putman's Sons, New York, 1969.
• Coulmas, Florian, Writing Systems of the World, Blackwell Publishers Ltd, Oxford, 1989.
• Hock, Hans H. and Joseph, Brian D., Language History, Language Change, and Language Relationship, Mouton de Gruyter, New York, 1996.
• Fischer, Steven R., A History of Writing, Reaktion Books, 2003.
• Markoe, Glenn E., Phoenicians. University of California Press. ISBN 0-520-22613-5 (2000) (hardback)
• Ancient Hebrew and Aramaic on Coins, reading and transliterating Proto-Hebrew, online edition Lưu trữ 2011-05-11 tại Wayback Machine. (Judaea Coin Archive)

Liên kết ngoài

• Ancient Scripts.com (Phoenician)
• Omniglot.com (Phoenician alphabet)
• official Unicode standards document for Phoenician (PDF file)
• GNU FreeFont Unicode font family with Phoenician range in its serif face.