Vua Nepal

Vua Nepal, theo truyền thống được gọi là Mahārājādhirāja (tiếng Nepal: श्री महाराजधिराज), là nguyên thủ quốc gia và là vua của Nepal từ năm 1768 đến 2008. Ông từng là người đứng đầu nền quân chủ cũ của Nepal—Triều đại Shah. Chế độ quân chủ được thành lập năm 1768 và bị Quốc hội Lập hiến Nepal bãi bỏ vào ngày 28 tháng 5 năm 2008.^[1] Các tiểu vương địa phương ở Mustang, Bajhang, Salyan và Jajarkot cũng được bãi bỏ vào tháng 10 cùng năm.^[2]

Mahārājdhirāja của Nepal
Hoàng gia huy (trước 2006)
Gyanendra Bir Bikram Shah
Chi tiết
Tước hiệu	Bệ hạ
Quân chủ đầu tiên	Mahārājdhirāja Prithvi Narayan Shah
Quân chủ cuối cùng	Mahārājdhirāja Gyanendra Bir Bikram Shah
Thành lập	25 tháng 9 năm 1768
Bãi bỏ	28 tháng 5 năm 2008
Dinh thự	Hoàng cung Narayanhity, Kathmandu, Nepal
Bổ nhiệm	Cha truyền con nối
Vương vị lâm thời	Mahārājdhirāja Gyanendra Bir Bikram Shah

Lịch sử

Xem thêm thông tin: Lịch sử Nepal và Vương quốc Nepal

Vương quốc Nepal do Prithvi Narayan Shah thành lập vào ngày 25 tháng 9 năm 1768, xuất thân là một vị vua Gorkha đã thành công trong cuộc chiến thống nhất các vương quốc Kathmandu, Patan và Bhaktapur thành một quốc gia duy nhất dưới trướng vương triều Shah của mình. Vương quốc này đã hứng chịu một thất bại lớn trong cuộc chiến tranh Anh-Nepal (1814–1816) chống lại Công ty Đông Ấn Anh. Hòa ước Sugauli được ký kết năm 1816, nhường phần lớn lãnh thổ Nepal gồm Terai và Sikkim, (gần một phần ba nước này), cho người Anh nhằm đổi lấy quyền tự trị của Nepal. Từ năm 1846 đến 1951, quốc gia này trên thực tế nằm dưới sự cai trị của vị Thủ tướng cha truyền con nối từ dòng họ Rana, giảm bớt quyền hành của quốc vương Shah đến mức trở thành một vị vua bù nhìn. Vương quốc Nepal là một nền quân chủ chuyên chế xuyên suốt lịch sử nước này. Tháng 11 năm 1990, sau phong trào Jana Andolan, bản Hiến pháp được thông qua và biến nước này thành nền quân chủ lập hiến. Ngày 13 tháng 2 năm 1996, cuộc nội chiến Nepal do Đảng Cộng sản Nepal (Mao-ít) phát động, với mục đích lật đổ quốc vương và thành lập một nước "Cộng hòa nhân dân". Vào ngày 1 tháng 6 năm 2001, Thái tử Dipendra trong một lần chè chén say sưa đã vác súng bắn chết phụ hoàng là Vua Birendra và Vương hậu Aishwarya, cùng một số thành viên khác trong hoàng tộc. Sau đó, ông tự bắn chính mình.^[3][4] Ngay sau khi xảy ra vụ thảm sát, Dipendra được tôn làm vua trong tình trạng hôn mê, nhưng ông đã qua đời vào ngày 4 tháng 6 năm 2001, sau ba ngày trị vì ngắn ngủi.^[5] Chú ông là Hoàng thân Gyanendra, được bổ nhiệm làm nhiếp chính vương trong ba ngày, rồi sau tự mình lên ngôi vua sau khi Dipendra mất. Ngày 1 tháng 2 năm 2005, khi tình hình an ninh xấu đi trong cuộc nội chiến, Vua Gyanendra đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp, đình chỉ Hiến pháp và nắm quyền kiểm soát trực tiếp trên toàn quốc.^[6] Vào ngày 24 tháng 4 năm 2006, sau phong trào Loktantra Andolan, nhà vua đồng ý từ bỏ quyền lực tuyệt đối và phục hồi lại Viện Dân biểu đã bị giải tán.^[7][8] Ngày 21 tháng 11 năm 2006, cuộc nội chiến kết thúc với việc ký kết Hiệp ước Hòa bình Toàn diện.^[9] Vào ngày 15 tháng 1 năm 2007, nhà vua đã bị đình chỉ việc thực thi chức trách của mình bởi cơ quan lập pháp lâm thời vừa mới được thành lập. Cuối cùng, ngày 28 tháng 5 năm 2008, vương quốc đã chính thức bị Quốc hội Lập hiến phế bỏ và nước Cộng hòa Dân chủ Liên bang Nepal được tuyên bố thành lập.^[1] Các tiểu vương địa phương ở Mustang, Bajhang, Salyan và Jajarkot cũng được bãi bỏ vào tháng 10 năm 2008.^[2]

Vua Nepal (1768–2008)

Tên	Tuổi thọ	Bắt đầu trị vì	Kết thúc trị vì	Ghi chú	Dòng dõi	Hình
Prithvi Narayan Shah वडामहाराजधिराज पृथ्वीनारायण शाह	(1723-01-07)7 tháng 1 năm 1723[10] – 11 tháng 1 năm 1775(1775-01-11) (52 tuổi)	25 tháng 9 1768	11 tháng 1 1775	Con của Nara Bhupal Shah	Shah
Pratap Singh Shah प्रतापसिंह शाह	(1751-04-16)16 tháng 4 năm 1751 – 17 tháng 11 năm 1777(1777-11-17) (26 tuổi)	11 tháng 1 1775	17 tháng 11 1777	Con của Prithvi Narayan Shah	Shah
Rana Bahadur Shah रण बहादुर शाह	(1775-05-25)25 tháng 5 năm 1775 – 25 tháng 4 năm 1806(1806-04-25) (30 tuổi)	17 tháng 11 1777	8 tháng 3 1799 (thoái vị)	Con của Pratap Singh Shah	Shah
Girvan Yuddha Bikram Shah गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाह	(1797-10-19)19 tháng 10 năm 1797 – 20 tháng 11 năm 1816(1816-11-20) (19 tuổi)	8 tháng 3 1799	20 tháng 11 1816	Con của Rana Bahadur Shah	Shah	Girvan Yuddha Bikram Shah xứ Nepal
Rajendra Bikram Shah राजेन्द्र विक्रम शाह	(1813-12-03)3 tháng 12 năm 1813 – 10 tháng 7 năm 1881(1881-07-10) (67 tuổi)	20 tháng 11 1816	12 tháng 5 1847 (thoái vị)	Con của Girvan Yuddha Bikram Shah	Shah
Surendra Bikram Shah सुरेन्द्र बिक्रम शाह	(1829-10-20)20 tháng 10 năm 1829 – 17 tháng 5 năm 1881(1881-05-17) (51 tuổi)	12 tháng 5 1847	17 tháng 5 1881	Con của Rajendra Bikram Shah	Shah
Prithvi Bir Bikram Shah पृथ्वी बीर विक्रम शाह	(1875-08-18)18 tháng 8 năm 1875 – 11 tháng 12 năm 1911(1911-12-11) (36 tuổi)	17 tháng 5 1881	11 tháng 12 1911	Cháu của Surendra Bikram Shah	Shah
Tribhuvan Bir Bikram Shah (trị vì lần đầu) त्रिभुवन वीर विक्रम शाह	(1906-06-30)30 tháng 6 năm 1906 – 13 tháng 3 năm 1955(1955-03-13) (48 tuổi)	11 tháng 12 1911	7 tháng 11 1950 (sống lưu vong)	Con của Prithvi Bir Bikram Shah	Shah
Gyanendra Bir Bikram Shah (trị vì lần đầu) ज्ञानेन्द्र शाह	7 tháng 7, 1947 (77 tuổi)	7 tháng 11 1950	7 tháng 1 1951 (từ bỏ ngôi vị)	Cháu của Tribhuvan Bir Bikram Shah	Shah
Tribhuvan Bir Bikram Shah (trị vì lần hai) त्रिभुवन वीर विक्रम शाह	(1906-06-30)30 tháng 6 năm 1906 – 13 tháng 3 năm 1955(1955-03-13) (48 tuổi)	7 tháng 1 1951	13 tháng 3 1955	Con của Prithvi Bir Bikram Shah	Shah
Mahendra Bir Bikram Shah महेन्द्र वीर विक्रम शाह	(1920-06-11)11 tháng 6 năm 1920 – 31 tháng 1 năm 1972(1972-01-31) (51 tuổi)	14 tháng 3 1955	31 tháng 1 1972	Con của Tribhuvan Bir Bikram Shah	Shah
Birendra Bir Bikram Shah वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह	(1945-12-28)28 tháng 12 năm 1945 – 1 tháng 6 năm 2001(2001-06-01) (55 tuổi)	31 tháng 1 1972	1 tháng 6 2001 (ám sát)	Con của Mahendra Bir Bikram Shah	Shah
Dipendra Bir Bikram Shah दीपेन्द्र वीर विक्रम शाह	(1971-06-27)27 tháng 6 năm 1971 – 4 tháng 6 năm 2001(2001-06-04) (29 tuổi)	1 tháng 6 2001	4 tháng 6 2001 (tự tử)	Con của Birendra Bir Bikram Shah	Shah
Gyanendra Bir Bikram Shah (trị vì lần hai) ज्ञानेन्द्र शाह	7 tháng 7, 1947 (77 tuổi)	4 tháng 6 2001	28 tháng 5 2008 (phế truất)	Con của Mahendra Bir Bikram Shah	Shah

Chú thích

Prithvi Narayan Shah là người cai trị đầu tiên của nước Nepal "thống nhất". Tuy nhiên, trước năm 1768, lãnh thổ Nepal ngày nay bao gồm các vương quốc nhỏ khác nhau, mà trong đó các đời vua Shah vẫn tiếp tục cai trị trong một vài trong số chúng (nhất là ở Gorkha). Vì vậy, thực tế lịch sử của vương triều Shah còn lâu đời trước cả thời Prithvi Narayan Shah.^[11]

Hoàng kỳ

• 
  Hoàng kỳ Nepal.

Xem thêm

• Tổng thống Nepal
• Thủ tướng Nepal
• Vương quốc Nepal
• Lễ đăng quang của quốc vương Nepal
• Dòng thừa kế ngôi vua Nepal cũ
• Thảm sát hoàng gia Nepal

Tham khảo

1. Nepal votes to abolish monarchy
2. Abolishment of subnational monarchies
3. Rahul Bedi; Alex Spillius (ngày 8 tháng 6 năm 2001). “Massacre witness blames Crown Prince”. The Daily Telegraph. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 11 năm 2007. Truy cập ngày 28 tháng 5 năm 2008.
4. “Nepal survivors blame prince”. BBC News. ngày 7 tháng 6 năm 2001. Truy cập ngày 31 tháng 5 năm 2009.
5. “Nepal mourns slain king”. BBC News. ngày 2 tháng 6 năm 2001. Truy cập ngày 31 tháng 5 năm 2009.
6. Staff writer (ngày 1 tháng 2 năm 2005). “Nepal's king declares emergency”. BBC News.
7. Sengupta, Somini (ngày 25 tháng 4 năm 2006). “In a Retreat, Nepal's King Says He Will Reinstate Parliament”. The New York Times.
8. “Full text: King Gyanendra's speech”. BBC. ngày 24 tháng 4 năm 2006.
9. “Peace deal ends Nepal's civil war”. BBC News. ngày 21 tháng 11 năm 2006. Truy cập ngày 22 tháng 11 năm 2006.
10. Accordingly Royal Ark, he was born on ngày 25 tháng 12 năm 1722
11. “The History of Nepal”. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 8 năm 2009. Truy cập ngày 17 tháng 11 năm 2015.