Triều đại Pahlavi

Triều đại Pahlavi (tiếng Ba Tư: دودمان پهلوی‎) là triều đại hoàng gia cuối cùng của Iran, cai trị gần 54 năm từ 1925 đến 1979. Vương triều được thành lập bởi Reza Shah Pahlavi, một người lính Mazanderani phi quý tộc^[1] ở thời hiện đại, ông đã lấy tên ngôn ngữ Pahlavi được sử dụng ở Đế quốc Sasan thời tiền Hồi giáo để củng cố thông tin về chủ nghĩa dân tộc của ông.^[2][3][4][5]

Pahlavi
Triều đại
Quốc gia	Nhà nước Hoàng gia Iran
Nguồn gốc	người Mazandara
Thời gian thành lập	15 tháng 12 năm 1925 (1925-12-15)
Người sáng lập	Reza Shah
Người đứng đầu hiện tại	Reza Pahlavi
Người cầm quyền cuối cùng	Mohammad Reza Pahlavi
Gia tộc liên quan	Nhà Muhammad Ali (1941–1948)
Phế truất	11 tháng 2 năm 1979 (1979-02-11)

Triều đại này thay thế triều đại Qajar vào năm 1925 sau cuộc đảo chính năm 1921, bắt đầu vào ngày 14 tháng 1 năm 1921 khi người lính 42 tuổi Reza Khan được Tướng Anh Edmund Ironside thăng chức lãnh đạo Lữ đoàn Cossack Ba Tư do Anh điều hành.^[6] Khoảng một tháng sau, dưới sự chỉ đạo của Anh, đội quân mạnh gồm 3.000-4.000 người của Reza Khan trong Lữ đoàn Cossack đã đến Tehran thực hiện cuộc đảo chính Ba Tư năm 1921.^[7][8] Phần còn lại của đất nước bị chiếm vào năm 1923, và đến tháng 10 năm 1925, Majlis đồng ý phế truất và chính thức để Ahmad Shah Qajar lưu vong. Majlis tuyên bố Reza Pahlavi là Shah mới của Iran vào ngày 12 tháng 12 năm 1925, theo Hiến pháp Ba Tư năm 1906.^[9] Ban đầu, Pahlavi dự định tuyên bố đất nước là một nước cộng hòa, như Mustafa Kemal Atatürk đã làm ở Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng đã từ bỏ ý tưởng này trước sự phản đối của người Anh và các giáo sĩ.^[10]

Triều đại cai trị Iran trong 28 năm dưới hình thức quân chủ lập hiến từ năm 1925 đến năm 1953, và sau khi lật đổ thủ tướng được bầu cử dân chủ, trong 26 năm nữa là chế độ quân chủ chuyên chế cho đến khi chính triều đại này bị lật đổ vào năm 1979 bởi một phong trào cách mạng hồi giáo để lập ra Nhà nước Hồi giáo Iran hiện tại.

Bối cảnh gia tộc

Bài chi tiết: Cây gia phả Pahlavi

Năm 1878, Reza Khan sinh ra tại làng Alasht thuộc huyện Savadkuh, tỉnh Mazandaran. Cha mẹ ông là Abbas Ali Khan và Noushafarin Ayromlou.^[7][11] Mẹ của ông là một người nhập cư Hồi giáo từ Gruzia (khi đó là một phần của Đế quốc Nga),^[12][13] gia đình ông đã di cư đến Qajar Iran sau khi Iran buộc phải nhượng lại toàn bộ lãnh thổ của mình ở Caucasus sau Chiến tranh Nga-Ba Tư vài thập kỷ trước khi Reza Shah ra đời.^[14] Cha của ông là một Mazandarani, được đưa vào Trung đoàn Savadkuh số 7 và phục vụ trong Chiến tranh Anh-Ba Tư năm 1856.

Người đứng đầu Nhà Pahlavi

Tên		Chân dung	Quan hệ gia đình	Tuổi thọ	Entered office	Left office
Shahs của Iran
1	Reza Shah Pahlavi		Con trai của Abbas Ali	1878–1944	15 tháng 12 năm 1925	16 tháng 9 năm 1941 (Thoái vị)
2	Mohammad Reza Shah Pahlavi		Con trai của Reza Shah	1919–1980	16 tháng 9 năm 1941	11 tháng 2 năm 1979 (Cách mạng Iran)
Tuyên bố ngai vàng
1	Mohammad Reza Pahlavi		Con trai của Reza Shah	1919–1980	11 tháng 2 năm 1979	27 tháng 7 năm 1980 (Qua đời)
—	Farah Pahlavi (tuyên bố là nhiếp chính)[15]		Vợ của Mohammad Reza Pahlavi	1938–	27 tháng 7 năm 1980[15]	31 tháng 10 năm 1980[15]
2	Reza Pahlavi		Con trai của Mohammad Reza Pahlavi	1960–	31 tháng 10 năm 1980[15]	Incumbent

Phối ngẫu

Ảnh	Tên	Cha	Sinh	Hôn nhân	Trở thành vương hậu	Kết thúc vai trò vương hậu	Qua đời	Chồng
	Tadj ol-Molouk	Teymūr Khan Ayromlou	1896	1916	15 tháng 12 năm 1925	16 tháng 9 năm 1941 chồng thoái vị	1982	Reza Shah
	Esmat Dowlatshahi	Gholam Ali Mirza Dowlatshahi	1905	1923			1995
	Vương nữ Fawzia của Ai Cập	Fuad I của Ai Cập	1921	1939	16 tháng 9 năm 1941	17 tháng 11 năm 1948 đã ly hôn	2013	Mohammad Reza Shah
	Soraya Esfandiary-Bakhtiary	Khalil Esfandiary-Bakhtiary	1932	12 tháng 2 năm 1951		15 tháng 3 năm 1958 đã ly hôn	2001
	Farah Diba	Sohrab Diba	1938	21 tháng 12 năm 1959		11 tháng 2 năm 1979 husband's deposition	Alive

Tham khảo

1. Aghaie, Kamran Scot (1 tháng 12 năm 2011). The Martyrs of Karbala: Shi'i Symbols and Rituals in Modern Iran (bằng tiếng Anh). University of Washington Press. ISBN 978-0-295-80078-3.
2. کوروش, نوروز مرادی; نوری, مصطفی (1388). “سندی نویافته از نیای رضاشاه” (PDF). پیام بهارستان. د۲،س ۱،ش۴.
3. معتضد, خسرو (1387). تاج های زنانه . تهران: نشر البرز. tr. 46 47 48 49 50 51 جلد اول. ISBN 9789644425974.
4. نیازمند, رضا (1387). رضاشاه از تولد تا سلطنت . تهران: حکایت قلم نوین. tr. 15 16 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 39 40 43 44 45. ISBN 9645925460.
5. زیباکلام, صادق (1398). رضاشاه . تهران: روزنه،لندن:اچ انداس. tr. 61, 62. ISBN 9781780837628.
6. Cyrus Ghani; Sīrūs Ghanī (6 tháng 1 năm 2001). Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power. I.B.Tauris. tr. 147–. ISBN 978-1-86064-629-4.
7. Zirinsky, Michael P. (1992). “Imperial power and dictatorship: Britain and the rise of Reza Shah, 1921-1926”. International Journal of Middle East Studies. 24 (4): 639–663. doi:10.1017/s0020743800022388. S2CID 159878744. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2012.
8. Brysac, Shareen Blair. "A Very British Coup: How Reza Shah Won and Lost His Throne." World Policy Journal 24, no. 2 (2007): 90–103. Accessed August 8, 2021. http://www.jstor.org/stable/40210096
9. “Mashallah Ajudani”. Ajoudani. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 10 năm 2018. Truy cập ngày 17 tháng 1 năm 2013.
10. Curtis, Glenn E.; Hooglund, Eric. Iran: A Country Study: A Country Study. Government Printing Office. tr. 27. ISBN 978-0-8444-1187-3.
11. Gholam Reza Afkhami (27 tháng 10 năm 2008). The Life and Times of the Shah. University of California Press. tr. 4. ISBN 978-0-520-25328-5. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2012.
12. Afkhami, Gholam Reza (2009). The Life and Times of the Shah. University of California Press. tr. 4. (..) His mother, who was of Georgian origin, died not long after, leaving Reza in her brother's care in Tehran. (...).
13. GholamAli Haddad Adel; và đồng nghiệp (2012). The Pahlavi Dynasty: An Entry from Encyclopaedia of the World of Islam. EWI Press. tr. 3. (...) His mother, Nush Afarin, was a Georgian Muslim immigrant (...).
14. Homa Katouzian. "State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis" I.B.Tauris, 2006. ISBN 978-1845112721 p 269
15. “Former Iranian Crown Prince Reza Pahlavi will proclaim himself the new shah of Iran”, United Press International, 17 tháng 10 năm 1980, lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 1 năm 2019, truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2019, His Imperial Highness Reza Pahlavi, Crown Prince of Iran, will reach his constitutional majority on the 9th of Aban, 1359 (October 31, 1980). On this date, and in conformity with the Iranian Constitution, the regency of Her Imperial Majesty Farah Pahlavi, Shahbanou of Iran, will come to an end and His Imperial Highness, who on this occasion will send a message to the people of Iran, will succeed his father, His Imperial Majesty Mohammed Reza Shah Pahlavi, deceased in Cairo on Mordad 5, 1359 (July 27, 1980).

Liên kết ngoài

• Tư liệu liên quan tới Pahlavi dynasty tại Wikimedia Commons