Cộng hòa Ireland
quốc gia có chủ quyền tại Tây Âu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ireland (phiên âm: "Ai-len"; phát âm tiếng Anh: /ˈaɪərlənd/ ⓘ; tiếng Ireland: Éire [ˈeːɾʲə] ⓘ), hay còn được gọi chi tiết là Cộng hòa Ireland (tiếng Ireland: Poblacht na hÉireann, tiếng Anh: Republic of Ireland), là một quốc gia ở tây bắc châu Âu, chiếm khoảng 5/6 diện tích đảo Ireland về phía nam. Thủ đô và thành phố lớn nhất Cộng hòa Ireland là Dublin, thành phố nằm trên phần phía đông của đảo, có dân số vùng đô thị chiếm khoảng một phần ba trong số 4,75 triệu dân toàn quốc. Quốc gia có chủ quyền này có biên giới trên bộ duy nhất với Bắc Ireland thuộc Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland. Bao quanh Cộng hòa Ireland là Đại Tây Dương, trong đó biển Celtic nằm về phía nam, eo biển Saint George nằm về phía đông nam, và biển Ireland nằm về phía đông. Đây là một nước cộng hòa nhất thể, theo thể chế nghị viện.[9]
Ireland[a]
|
|
---|---|
Tên bản ngữ
| |
Vị trí của Ireland (đỏ) trong Liên minh châu Âu (trắng) | |
Tổng quan | |
Thủ đô và thành phố lớn nhất | Dublin 53°20.65′B 6°16.05′T |
Ngôn ngữ chính thức | |
Sắc tộc (2016[2]) |
|
Tôn giáo chính (2016[3]) |
|
Tên dân cư | Người Ireland |
Chính trị | |
Chính phủ | Cộng hòa lập hiến đơn nhất |
• Tổng thống | Michael D. Higgins |
• Taoiseach (Thủ tướng) | Simon Harris |
• Tánaiste (Phó Thủ tướng) | Micheál Martin |
• Chánh án Tòa án Tối cao | Donal O'Donnell |
Lập pháp | Oireachtas |
Seanad | |
• Hạ viện | Dáil |
Lịch sử | |
Các giai đoạn độc lập | |
• Tuyên ngôn Cộng hòa | 24 tháng 4 năm 1916 |
• Tuyên bố độc lập | 21 tháng 1 năm 1919 |
• Hiệp ước Anh-Ireland | 6 tháng 12 năm 1921 |
• Hiến pháp 1922 | 6 tháng 12 năm 1922 |
• Hiến pháp 1937 | 29 tháng 12 năm 1937 |
• Đạo luật Cộng hòa | 18 tháng 4 năm 1949 |
Địa lý | |
Diện tích | |
• Tổng cộng | 70.273 km2 (hạng 118) 27.133 mi2 |
• Mặt nước (%) | 2,00 |
Dân số | |
• Ước lượng 2020 | 4.977.400[4] (hạng 122) |
• Mật độ | 70.8/km2 (hạng 113) 183,4/mi2 |
Kinh tế | |
GDP (PPP) | Ước lượng 2021 |
• Tổng số | $500 tỷ[5] (hạng 44) |
$99.239[5] (hạng 3) | |
GDP (danh nghĩa) | Ước lượng 2021 |
• Tổng số | $477 tỷ[5] (hạng 29) |
• Bình quân đầu người | $94.556[5] (hạng 3) |
Đơn vị tiền tệ | Euro (€)[c] (EUR) |
Thông tin khác | |
Gini? (2018) | 28,9[6] thấp |
HDI? (2019) | 0,955[7] rất cao · hạng 2 |
Múi giờ | UTC (GMT) |
UTC+1 (IST) | |
Cách ghi ngày tháng | ngày/tháng/năm |
Giao thông bên | trái |
Mã điện thoại | +353 |
Mã ISO 3166 | IE |
Tên miền Internet | .ie[d] |
|
Nhà nước Tự do Ireland được hình thành vào năm 1922 do kết quả từ Hiệp định Anh-Ireland, khiến khoảng 5/6 diện tích đảo Ireland về phía nam tách ra và độc lập khỏi Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland. Ireland có vị thế quốc gia tự trị cho đến khi thông qua hiến pháp mới vào năm 1937, theo đó quốc hiệu là "Ireland" và thực tế trở thành một nước cộng hòa, có một tổng thống dân cử đóng vai trò là nguyên thủ quốc gia. Ireland chính thức được tuyên bố là một nước cộng hòa vào năm 1949. Ireland trở thành một thành viên của Liên Hợp Quốc vào tháng 12 năm 1955, gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC) vào năm 1973. Cộng hòa Ireland không có quan hệ chính thức với Bắc Ireland trong hầu hết thời gian của thế kỷ XX, song vào thập niên 1980 và 1990 hai chính phủ Anh Quốc và Ireland làm việc với các phái Bắc Ireland nhằm tìm giải pháp cho xung đột vũ trang tại Bắc Ireland. Kể từ khi ký kết Hiệp định Thứ Sáu Tốt lành vào năm 1998, chính phủ Ireland và cơ quan hành pháp Bắc Ireland hợp tác trong một số lĩnh vực chính sách trong khuôn khổ Hội đồng Bộ trưởng Bắc-Nam.
Ireland được xếp vào hàng 25 quốc gia thịnh vượng nhất thế giới theo GDP bình quân, và là quốc gia thịnh vượng thứ mười thế giới theo một xếp hạng vào năm 2015.[10] Sau khi gia nhập EEC, Ireland ban hành một loạt chính sách kinh tế tự do, kết quả là tăng trưởng nhanh chóng. Quốc gia đạt được thịnh vượng đáng kể trong giai đoạn "Con hổ Celtic" 1995-2007. Giai đoạn này bị ngưng lại do khủng hoảng tài chính bắt đầu vào năm 2008, kết hợp với khủng hoảng kinh tế toàn cầu.[11][12] Tuy nhiên, Ireland có nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất Liên minh châu Âu trong năm 2015,[13] và nhanh chóng trở lại đứng hàng đầu trong các xếp hạng về của cải và phồn vinh quốc tế. Năm 2015, Ireland được xếp đồng hạng sáu (cùng Đức) theo chỉ số phát triển con người của Liên Hợp Quốc.[14] Ireland cũng đạt thành tích tốt trong một số thước đo như tự do báo chí, tự do kinh tế và tự do dân sự. Ireland là một thành viên của Liên minh châu Âu và là thành viên sáng lập của Ủy hội châu Âu và OECD. Chính phủ Ireland theo chính sách trung lập về quân sự thông qua không liên kết, chính sách này có từ ngay trước Chiến tranh thế giới thứ hai, và Ireland sau đó không gia nhập NATO,[15] song là một thành viên trong chương trình Quan hệ đối tác vì Hòa bình của NATO.