Cộng hòa Artsakh
From Wikipedia, the free encyclopedia
Artsakh, tên chính thức là nước Cộng hoà Artsakh[lower-alpha 6] hay nước Cộng hòa Nagorno-Karabakh[lower-alpha 7][6] từng là một nhà nước ly khai tại vùng Nam Kavkaz, có lãnh thổ được quốc tế công nhận là một bộ phận của Azerbaijan. Từ năm 1991 đến năm 2023, Artsakh kiểm soát một phần lớn của tỉnh tự trị Nagorno-Karabakh cũ của Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Azerbaijan, bao gồm cả thủ phủ tỉnh là Stepanakert. Artsakh từng trở thành một lãnh thổ bị Azerbaijan bao quanh từ năm 2020 cho đến năm 2023, khi một phần lớn phần lãnh thổ từng do Artsakh kiểm soát rơi vào tay Quân đội Azerbaijan.[7]
Cộng hòa Artsakh
Cộng hòa Nagorno-Karabakh |
|||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tên bản ngữ
| |||||||||
1991–2023[lower-alpha 1] | |||||||||
Lãnh thổ do Artsakh kiểm soát thời kỳ 1994–2020 được hiển thị màu xanh lá đậm; lãnh thổ yêu sách nhưng không kiểm soát được hiển thị bằng màu xanh lá nhạt Lãnh thổ do Artsakh kiểm soát 2020–2023 được hiển thị bằng màu xanh lá đậm; lãnh thổ yêu sách nhưng không kiểm soát được hiển thị bằng màu xanh lá nhạt; hành lang Lachin hiển thị màu trắng | |||||||||
Tổng quan | |||||||||
Vị thế | Nhà nước không được công nhận | ||||||||
Thủ đô | Stepanakert 39°49′2″B 46°45′2″Đ | ||||||||
Thành phố lớn nhất | capital | ||||||||
Ngôn ngữ chính thức | Tiếng Armenia[lower-alpha 2] Tiếng Nga[lower-alpha 3] | ||||||||
Sắc tộc (Điều tra 2015)[2] |
| ||||||||
Tên dân cư | Artsakhi | ||||||||
Chính trị | |||||||||
Chính phủ | Cộng hòa tổng thống đơn nhất[lower-alpha 4] | ||||||||
Tổng thống | |||||||||
• 1994–1997 (đầu) | Robert Kocharyan | ||||||||
• 2023 (cuối) | Samvel Shahramanyan | ||||||||
Lập pháp | Quốc hội | ||||||||
Lịch sử | |||||||||
Độc lập từ Liên Xô | |||||||||
20 tháng 2 năm 1988–12 tháng 5 năm 1994 | |||||||||
• Quyền tự trị | 2 tháng 9 năm 1991[3] | ||||||||
• Độc lập | 10 tháng 12 năm 1991 | ||||||||
27 tháng 9–10 tháng 11 năm 2020 | |||||||||
19–20 tháng 9 năm 2023 | |||||||||
• Đầu hàng | 28 tháng 9 năm 2023 | ||||||||
• Chính thức giải thể | 1 tháng 1 năm 2024 | ||||||||
Địa lý | |||||||||
Diện tích | |||||||||
• Tổng cộng | 3.170 km2[4] 1.224 mi2 | ||||||||
Dân số | |||||||||
120000 | |||||||||
145053 | |||||||||
Kinh tế | |||||||||
GDP (PPP) | Ước lượng 2019 | ||||||||
• Tổng số | 713 triệu USD | ||||||||
4.803 USD | |||||||||
Đơn vị tiền tệ |
| ||||||||
Thông tin khác | |||||||||
Múi giờ | UTC+4 (AMT) | ||||||||
Giao thông bên | right | ||||||||
Mã điện thoại | +374 47[lower-alpha 5] | ||||||||
Tên miền Internet | .am, .հայ (thực tế) | ||||||||
| |||||||||
Hiện nay là một phần của | Azerbaijan |
Khu vực Nagorno-Karabakh có cư dân chủ yếu là người Armenia, từng được cả Cộng hòa Dân chủ Azerbaijan và Đệ nhất Cộng hòa Armenia tuyên bố chủ quyền khi hai quốc gia này giành độc lập vào năm 1918 trong bối cảnh Đế quốc Nga sụp đổ. Một cuộc chiến ngắn nhằm tranh giành khu vực nổ ra vào năm 1920. Tranh chấp này phần lớn bị gác lại sau khi Liên Xô thiết lập quyền kiểm soát tại khu vực và thành lập tỉnh tự trị Nagorno-Karabakh bên trong CHXHCNXV Azerbaijan năm 1923. Trong suốt thời kỳ Liên Xô, người Armenia tại tỉnh tự trị Nagorno-Karabakh bị phân biệt đối xử nặng nề. Chính quyền Azerbaijan Xô viết nỗ lực đàn áp văn hóa và bản sắc Armenia tại Nagorno-Karabakh, gây áp lực buộc người Armenia rời khỏi khu vực và khuyến khích người Azerbaijan định cư tại đây, nhưng người Armenia vẫn chiếm thế đa số.[8]
Vào cuối thập niên 1980 ngay trước khi Liên Xô sụp đổ, khu vực này lại nổi lên thành một vấn đề tranh chấp giữa Armenia và Azerbaijan. Năm 1991, một cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức tại tỉnh tự trị Nagorno-Karabakh và tỉnh Shahumyan lân cận, dẫn đến tuyên bố độc lập. Xung đột bùng phát thành chiến tranh toàn diện vào năm 1992.[7] Được hỗ trợ từ Armenia, Artsakh giành chiến thắng trong cuộc chiến này. Thỏa thuận đình chiến được ký kết vào năm 1994, tình hình đóng băng khiến lãnh thổ này trở nên độc lập trên thực tế, có một chính phủ tự xưng tại Stepanakert, nhưng vẫn phụ thuộc nặng nề và tích hợp chặt chẽ với Armenia, trên thực tế giống như là một phần của Armenia trong nhiều phương diện.[9][10] Mặc dù Armenia chưa bao giờ chính thức công nhận khu vực độc lập, nhưng họ trở thành quốc gia hỗ trợ tài chính và quân sự chính cho lãnh thổ.[11][12] Năm 2017, một cuộc trưng cầu dân ý trong khu vực thông qua hiến pháp mới, chuyển đổi hệ thống chính phủ từ bán tổng thống sang dân chủ tổng thống, và đổi tên nước từ Cộng hòa Nagorno-Karabakh thành Cộng hòa Artsakh, nhưng cả hai tên đều là chính thức.
Từ năm 1994 đến năm 2020, quân đội Armenia và Azerbaijan bị ngăn cách qua một đường tiếp xúc không chính thức,[13] xảy ra một số sự cố chết người lẻ tẻ trong giai đoạn này.[14] Năm 2020, một cuộc chiến mới diễn ra trong khu vực,[7] Azerbaijan giành được chiến thắng và giành lại tất cả các huyện xung quanh Nagorno-Karabakh từng bị chiếm đóng và một phần đáng kể lãnh thổ được Artsakh tuyên bố chủ quyền.[9][12][14] Vào tháng 9 năm 2023, Azerbaijan phát động một cuộc tấn công khác. Vào ngày 28 tháng 9, tổng thống của Artsakh ký sắc lệnh giải thể tất cả các tổ chức của nước cộng hòa trước ngày 1 tháng 1 năm 2024, chấm dứt sự tồn tại của nước cộng hòa.[15] Đến ngày 1 tháng 10 năm 2023, gần như toàn bộ cư dân trong khu vực đã chạy sang Armenia.[16]