From Wikipedia, the free encyclopedia
Sur' Britanii (angl.: United Kingdom [jʊnaɪtɪd kɪŋdəm] «ühtenzoittud kunigahuz», lühenduz: UK), täuz' oficialine nimituz — Suren Britanijan da Pohjoižen Irlandijan Ühtenzoittud Kunigahuz (anglijan kelel: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), om sar'hine valdkund Päivlaskmpol'žes Evropas. Päine da sen kaikiš suremb lidn om London.
Flag | Valdkundznam |
Pälidn | London |
Eläjiden lugu (2018) | 65,105,246[1] ristitud |
Pind | 243,610 km² |
Kel' | anglijan |
Valdkundan pämez' | Karl Koumanz' |
Päministr | Riši Sunak |
Religii | hristanuskond, ateizm |
Valüt | sterlingiden funt (£) (GBP) |
Internet-domen | .uk[2] |
Telefonkod | +44 |
Aigvö | tal'vel UTC+0, kezal UTC+1 |
Vspäi 1973 oli Evropan Ühtištusen ühtnijan, lähtendan sišpäi process zavodihe vn 2020 uhokun 1. päiväl, i siš-žo dataspäi valdkund ei ole EÜ:n ühtnijaks enamba oficialižešti vn 2016 referenduman mödhe. Sur' Britanii om valdkund südäitukuiženke azegištonke, ÜRO:n Varuitomuden nevondkundan kaikenaigaine ühtnii.
Üks'jäine röun kuivudme om Irlandijanke (360 km). Vaiše 35 km om Suren Britanijan suvirandištospäi Francijan pohjoižrandištho La Manš-sal'men kal't, ned oma ühtenzoittud vižkümnekilometrižel evrotonnelil.
Vn 1707 1. päiväl semendkud Akt Anglijan da Šotlandijan ühtištuses om allekirjutadud.
Vn 1801 1. päiväl vilukud Akt Suren Britanijan da Irlandijan ühtištuses om allekirjutadud.
Ei ole Konstitucijad valdkundas ühtenzoittud dokumentaks tähäsai. Statutad, käskuzkundaližed precedentad, rahvahidenkeskeižed kožundkirjutesed da konstitucižed verod oma sen sijas.
Valdukundan sijaduz om Britanižil saril (Sur' Britanii-sarel, Irlandii-saren pohjoižpäivnouzmpol'žel palal, Normandižil saril), Atlantižen valdmeren randal. Pind om 243 610 km²[3]. Ümbärdajad mered: Irlandijan, Kel'tine, Gebrid- da Pohjoiž-. Randanpird om läz 31 368 km.[4]
Pohjoižel da päivlaskmal om mägid (Pohjoine Šotlandijan mägišt, Penninad i Kembrižed mäged). Suvel da suvenpäivnouzmal om kukhikahid tazangištoid. Sariden kümne kaikiš korktembid mägenpäd sijadasoiš Šotlandijas, kaikiš korktemb čokkoim om Ben Nevis-mägi (1343 m). Kaikiš alahaižemb čokkoim om Fenland (−4 m) Anglijan päivnouzmas.
Päjoged oma Temz (334 km pitte), Severn (310 km), Trent (298 km), Mersi (109 km) i Klajd (170 km). Kaikiš järedamb järv om Loh Nej (396 km²) Pohjoižen Irlandijan territorijal.
Klimat om valdmerine neps. Uhokun keskmäine lämuz' +3..+7 C° da heinkun +11..+17 C°.
Londuseližed varad oma kivihil', kivivoi, londuseline gaz, metallad (raud, tin, hahktin, kuld, hobed), mouckivi, sauvondgips, kaolin, keitandsol, kala, reskvezi.
Istorikad lugedas Surt Britanijad nügüd'aigaižen parlamentaižen demokratijan sündundsijaks. Sur' Britanii om unitarine valdkund administrativižikš.
Valdkundan ohjandusen form om konstitucine parlamentine monarhii. Sen pämez' om Karl Koumanz' vn 2022 sügüz'kun 8. päiväspäi, ende oli tetab kut Čarlz-princ. Edeline pämez' oli Elizavet Toine-kunigaznaine vll 1952−2022. Monarh om koumen tobmuden sarakon pämeheks. Hän voib pästta radmaspäi suim, panda ministrid radnikusele, tedotada sodad verast valdkundad vaste ülembaižeks armijan käskmeheks.
Parlament om kaks'kodine. Valičendad oleskeldas paksumb, mi kerdan videks vodeks. Lordoiden kodi (angl.: House of Lords) om üläkodi, ei ole sen ühtnijoiden lugumäran röunadusid, nügüd' mülüb 756 ühtnijad (valitas heid alakodin partijoišpäi tobjimalaz, vai pandas radnikusele elon hätkte). Alakodi, Kundoiden kodi (angl. House of Commons), mülütab 650 ristitud, rahvaz valičeb heid. Päministr om ühteks parlamentan ühtnijoišpäi, iče paneb ministrid radsijha (monarh vaiše hüvästab hänen valičend), alakodin ühtnijad valitas händast järgeližen äniden enambusen mödhe.
Parlamentan alakodin ühtnijoiden edelstrokuižed valičendad oliba vn 2019 12. päiväl tal'vkud. Konservativine partii Boris Džonsonanke ezinenas sai äniden enambust möst (43,6%) i 365 sijad 650:späi. Edeližed päministrad oma Boris Džonson (24. heinku 2019 — 6. sügüz'ku 2022) i Liz Trass (vn 2022 6. sügüz'ku — 25. reduku). Nügüdläine partijan lider i päministr om Riši Sunak vn 2022 redukun 25. päiväspäi, vll 2019−2022 hän radoi valdkundan rahalugendan aluzkundan päsekretarin i kancleran.
Kacu kirjutuz: Suren Britanijan administrativiž-territorialine jagand.
Sures Britanijas om nell' administrativiž-territorialižed palad:
Jäl'gmäižed koume palad oma znamasiženke avtonomijanke Anglijaspäi.
Sen ližaks, Sur' Britanii valdoičeb 14 merentagaižel territorijal da koumel kunigahan mal. Ned ei ole Suren Britanijan palad juridižikš.
Sur' Britanii oli EÜ:n koumanz' valdkund ičeze ristitišton lugumäran mödhe. Valdkundan kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.
Kaikuččel vodel 1-lopunke tehtas valdkundan rahvahanlugemišt, kerdan kümnes vodes. Suren Britanijan eläjiden lugu (1901−2011):[5]
Igähižed eläjad — 92% (2001)[8]:
Uskondan mödhe (2011): hristanuskojad — 59,5% (sidä kesken anglikanižen jumalankodikundan uskojad, riman katolikad, presviterianižen jumalankodikundan polenpidajad, metodistad), islamanuskojad — 4,4%, induistad — 1,3%, toižed uskojad — 2,0%, märhapanendata — 7,1%, religijatomad — 25,7%.
Kaik om 69 lidnad (sitid). Suren Britanijan kaikiš surembad lidnad (enamba 450 tuh. ristituid vl 2011[9], surembaspäi penembha): London, Börmingem, Lids, Glazgo, Šeffild, Bradford, Mančester, Edinburg, Liverpul'.
Suren Britanijan ižanduz om šingotadud, ühesanz' surtte mail'mas.
Vl 2012 Suren Britanijan päeksport oli likutimed da niiden palad (läz 20%), kivivoi (15%), himižen sarakon produkcii (10%), avtod (8%); toine eksport — zelläd (5%), diamantad (2%), ezitegesed olut tehmaha (2%).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.