Wiki

Wiki (inglizcha: wiki) — bu veb-sayt boʻlib, uning mazmuni foydalanuvchilar tomonidan saytning oʻzi taqdim etgan vositalar yordamida oʻzgartirilishi mumkin. Matnni formatlash va matnga turli ob’ektlarni kiritish wiki belgilash yordamida amalga oshiriladi. Xususan, Wikipediya va Wikimedia fondning boshqa loyihalari ana shu tamoyillaridan tashkil topgan.

Tarixi

„Wiki“ atamasi gavayi tilidan olingan boʻlib, birinchi marta 1995-yil 25-martda WikiWikiWeb ishlab chiqaruvchisi Uord Kanningem tomonidan „Portlend Sample Repository“ veb-saytni tasvirlash uchun ishlatilgan^[1]. Kanningem dvigatel nomini tanlashini Gonolulu xalqaro aeroporti xodimini esga olgani bilan izohlagan, u unga aeroport terminallari o‘rtasida harakatlanadigan kichik avtobusdan wiki-wiki-dan foydalanishni maslahat bergan. Kanningem, shuningdek, foydalanuvchilarga maqolalarni iloji boricha tezroq tahrirlash va yaratish imkonini beruvchi dvigatel yasashni rejalashtirgan. Kanningem dastlab wikini „ishlay oladigan eng oddiy onlayn maʼlumotlar bazasi“ deb taʼriflagan^[2]. Keyinchalik bu soʻz inglizcha «What I Know Is…» („Men bilgan narsa“) deb tarjima qilingan.

Wiki tushunchasining mohiyati

Uord Kanningem, wiki tushunchasi muallifi va birinchi wiki dvigatelining yaratuvchisi

Uord Kanningem va uning hammuallifi Bo Leuf oʻzlarining „Wiki yoʻli: Internetda tezkor hamkorlik“ kitobida wiki tushunchasining mohiyatini quyidagicha taʼriflagan:

• Wiki barcha foydalanuvchilarni brauzer kengaytmalarisiz oddiy veb-brauzerdan foydalangan holda wiki-da istalgan sahifani tahrirlashga yoki yangi sahifalar yaratishga taklif qiladi.
• Wiki deyarli intuitiv tarzda boshqa sahifalarga havolalar yaratish va bu sahifalar mavjudligi yoki yoʻqligini koʻrsatish orqali turli sahifalar orasidagi havolalarni saqlaydi.
• Wiki tasodifiy tashrif buyuruvchilar uchun ehtiyotkorlik bilan yaratilgan sayt emas. Aksincha, Wiki tashrif buyuruvchilarni doimiy ravishda sayt koʻrinishini oʻzgartiradigan doimiy yaratish va hamkorlik jarayoniga jalb qilishni maqsad qilgan.

Texnik asoslari

MediaWikida Wiki matnini tahrirlash

Wiki muhitini yaratish uchun sizga maxsus dastur kerak boʻlib, u wiki dvigateli hisoblanadi. Bu tarkibni boshqarish tizimlarining shaxsiy turi, tuzilishi va funksionalligi jihatidan juda oddiy hisoblanadi hamda tarkibni tuzish va qayta ishlash boʻyicha deyarli barcha harakatlar foydalanuvchilar tomonidan qoʻlda amalga oshiriladi.

Wikipediya va boshqa Wikimedia Foundation saytlarining ishlashi MediaWiki dvigateliga asoslangan.

Xususiyatlari

Wiki tili wiki-sahifalar oʻrtasida havolalar yaratish uchun giperhavolalarni qoʻllab-quvvatlaydi va HTMLga qaraganda tavsifliroq va xavfsizroqdir, chunki JavaScript va kaskadli uslublar jadvallaridan foydalanish cheklangan.

Manbalar

1. „Portland Pattern Repository“. 2011-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 18-may.
2. „Ward Cunningham’s original description of Wiki“. 2008-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 8-sentyabr.